Sıhhatname Türüyle İlgili Bazı Problem, Tespit ve Düşünceler

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 441 - 467, 18.12.2020

Betül Sinan Nizam

https://doi.org/10.16985/mtad.840692

Öz

Özellikle küçük bir mecmuada yer alan on iki sıhhatnamenin tespitiyle klasik Türk edebiyatında geniş bir yekûn tutan sıhhatname türünün varlığı ve/veya önemi ortaya konmuş, yıllar içinde çeşitli araştırmacıların çalışmalarıyla sıhhatnameler hakkında geniş malumata ve türün pek çok örneğine ulaşılmıştır. Bununla birlikte tespit edilen bazı metinler türsel birtakım tartışmalara konu edilmiş, bunların bir kısmının sıhhatnamelerle ilişkisi araştırmacılar tarafından yer yer sorgulanmıştır. Bu makalede hem bu metinlerin hem de daha önce tespit edilmemiş, dolayısıyla bugüne kadar tartışılmamış bazı manzumelerin sıhhatname literatürü içindeki konumları etraflıca değerlendirilmektedir. Bunun için öncelikle sıhhat konulu/redifli gazeller, daha sonra müstakil eserler içinde yer alan sıhhatnameler ve son olarak şairlerin kendi hastalıklarından bahsettikleri manzumeler üzerinde durulmuştur. Bu şekilde araştırmacıların da fikirleri ortaya konulup tartışılarak türle ilgili problemli veya istisnaî durumlara dikkat çekilmiş, bazı tespit ve düşünceler dile getirilmiştir. Böylece sıhhatname türünün kapsamının etraflıca ortaya konması ve klasik edebiyat içerisindeki genel anlamda tür tartışmalarına az da olsa katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

sıhhatname, hastalık, sağlık, tür, istisnaî metinler

Some Problems, Determinations and Thoughts on the Sıhhatnama Genre

Öz

The existence and/or importance of sıhhatnama genre, which has an extensive coverage in classical Turkish literature, has been determined by ascertaining, in particular, twelve sıhhatnama texts in a small macmua (miscellany). A lot information about the genre and many examples of it have been attained through the studies of different researchers over the years. In addition, researchers have discussed the genres of some ascertained texts and examined their relationship with the sıhhatnamas. This study exhaustively evaluates the status of these texts, as well as some other texts that have not been ascertained and thereby not been discussed so far. Firstly gazals on the theme of health, and also gazals with the redif “sıhhat” (health); secondly sıhhatnamas in specific works; and finally poems in which poets talk about their own illnesses are examined. I draw attention to problematic and exceptional situations within the genre itself, and present some of my thoughts on the genre by discussing other researchers’ ideas. In this way, the aim of this study is to explain exhaustively the scope of the sıhhatnama genre and therefore contribute to the discussions of genre in general within classical Turkish literature.

Anahtar Kelimeler

sıhhatnama, sickness,, health, genre, alternative texts

Kaynakça

• Ahmed Eflâkî, Ariflerin Menkıbeleri, çev. Tahsin Yazıcı, Kabalcı, İstanbul 2006.
• Ahmed Yârî, Yârî Dîvânı, haz. Nurgül Karayazı, ed. Nihat Öztoprak, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2013 (e-kitap).
• Ahmet Paşa Divanı, haz. Ali Nihat Tarlan, Akçağ, Ankara 1992.
• Arslan, Mehmet, “Sıhhatnâmeler”, Türkler, XI, (2002), s. 776-790.
• _____, Mihrî Hâtun Divânı, Amasya Valiliği Yayınları, Ankara 2007.
• Ayan, Hüseyin, Cevrî – Hayâtı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Atatürk Üniversitesi, Erzurum 1981.
• Aypay, İrfan, Nahifî Süleyman Efendi (Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni), C 1, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1992.
• Başpınar, Fatih, 17. Yüzyıl Şairlerinden Beyânî’nin Divan’ı (İnceleme-Tenkitli Metin), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2008.
• Bıyık Yapa, Melek, Aşkî Mustafa Dîvânı-Edisyon Kritik, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2007.
• Biltekin, Halit, Vak’a-Nüvis Râşid Efendi ve Divanı’nın Tenkitli Metni, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1993.
• Bursalı Rahmî, Bursalı Rahmî Dîvânı, haz. Mustafa Erdoğan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2017 (e-kitap).
• Çanaklı, Oktay, Hadikatü’l-Mülûk, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 1997.
• Çavuşoğlu, Halime, Nâfi Arab Tâhir Efendi-zâde’nin Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2012.
• Dikmen, Hamit, Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara 1991.
• Ebû Sehl Nu’mân Efendi, Tedbîrât-ı Pesendîde, Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, No. 667.
• _____, Tedbîrât-ı Pesendîde (Beğenilmiş Tedbirler), haz. Ali İbrahim Savaş, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• Edirneli Kâmî, Kâmî Dîvânı, haz. Gülgün Erişen Yazıcı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2017 (e-kitap).
• Edirneli Nazmî, Edirneli Nazmî Dîvânı, haz. Sibel Üst, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2018 (e-kitap).
• Erdem, Kenan, Osmanzâde Tâib Simarü’l-Esmâr (İnceleme-Metin), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya 1999.
• Erzen, Mehmet Halil, İhyâ Dîvânı ve Tahlîli (İnceleme-Tahlîl-Tenkitli Metin), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van 2012.
• Filibeli Vecdî, Filibeli Vecdî Dîvânı, haz. Hasan Kavruk ve Bahir Selçuk, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2017 (e-kitap).
• Gökalp, Halûk, “Bir Osmanlı Memurunun Hâl-i Pür-Melâli: Sergüzeşt-i İstolçevî”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XIII/1, (2004), s. 151-165.
• _____, “Divan Şiirinde Sıhhat-nâmeler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, XIV, (2006), s. 101-130.
• Günay, Fatih, “Râşid Mehmed Efendi”, DİA, XXXIV, (2007), s. 463-465.
• Havlioğlu, Didem, Mihrî Hatun-Performance, Gender-bending and Subversion in Ottoman Intellectual History, Syracuse University Press, Newyork 2017.
• İpşirli, Mehmet, “Lale Devrinde Teşkil Edilen Tercüme Heyetine Dair Bazı Gözlemler”, Osmanlı İlmî ve Meslekî Cemiyetleri: 1. Millî Türk Bilim Tarihi Sempozyumu 3-5 Nisan 1987, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İslâm Konferansı Teşkilâtı İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul 1987, s. 33-42.
• İzgi, Cevat, “Nûman Efendi, Eğinli”, DİA, XXXIII, (2007), s. 235-236.
• Kalaycı, Mehmet – İsmail Alper Kumsar, Bir Osmanlı Âliminin Çileli Yılları-Ebû Sehl Nu‘mân Efendi, Hitabevi, Ankara 2017.
• Kandemir, M. Yaşar, “Kırk Hadis”, DİA, XXV, (2002), s. 467-470.
• Kara Çelebi-zâde Abdülaziz Efendi, Ravzatü’l-Ebrâr Zeyli (Tahlîl ve Metîn) 1732, haz. Nevzat Kaya, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2003.
• Karapanlı, Gürcan, Mekkî Divanı ve Tahlili, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005.
• Kaya, Abdullah, Osman-zâde Ahmed Tâ’ib’in Tuhfetü’l-Mülûk Adlı Yazma Eseri, Transkripsiyon ve Değerlendirme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2004.
• Kaya, Mahmut, “Kasîdetü’l-Bürde”, DİA, XXIV, (2001), s. 568-569.
• Kaya, Nevzat, “Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi”, DİA, XXIV, (2001), s. 381-383.
• Kaya Yiğit, Bilge, “18. Yüzyıl Divan Şairi Osman-zâde Tâib ve Sıhhat-âbâd Adlı Eseri”, 4. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi (14-17 Şubat 2019/Yalova) (UBAK) Bildiri Tam Metin Kitabı, C 3, Doğuhan Tanıtım-Matbaa-Yayıncılık, Ankara 2019, s. 12-31. (http://www.ubaksymposium.org/ Upload/editor/files/kitap(4).pdf [Erişim tarihi: 01.01.2020]).
• Kıyçak, Özgür, “Osman-zâde Tâ’ib Ahmed’in Sıhhat-âbâd’ının Tür Bağlamında Çok Boyutluluğu”, Uluslararası Necatibey Eğitim ve Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi (Unesak 2018) 26-28 Ekim 2018 Balıkesir Türkiye Bildiri Tam Metin Kitabı, C 5, ed. Hülya Gür ve H. Hüseyin Şahan, [y.y.], Ankara 2018, s. 369-384.
• _____, Sıhhat-âbâd-Osman-zâde Tâ’ib Ahmed, Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Sıhhat-âbâd Adlı Kırk Hadîs Şerhi, Kesit, İstanbul 2018.
• Kuru, Selim Sırrı, “Giriş”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IV: Nazımdan Nesire Edebî Türler (25 Nisan 2008 Bildiriler), haz. Hatice Aynur vd., Turkuaz, İstanbul 2009, s. 10-15.
• Kütahyalı Rahîmî, Dîvân, Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa, No. 535.
• Manisalı Câmi’î, Muhabbet-nâme (Vâmık u Azrâ), haz. M. Esat Harmancı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2017 (e-kitap).
• Mermer, Ahmet, Kütahyalı Rahîmî ve Dîvânı, Sahaflar Kitap Sarayı, İstanbul 2004.
• Muhyiddin-i Nevevî, Riyâzü’s-Sâlihîn ve Tercemesi, C 3, çev. H. Hüsni Erdem ve Kıvamüddin Burslan, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 1972.
• Münirî, Münirî Dîvânı, haz. Ersen Ersoy, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2017 (e-kitap).
• Necatî Beg Divanı, haz. Ali Nihat Tarlan, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1963.
• Nedîm, Nedîm Dîvânı, haz. Muhsin Macit, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2017 (e-kitap).
• Okumuş, Sait, Nebzî Divanı (İnceleme-Metin), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2007.
• Osmanlı Sadrazamları: Hadîkatü’l-vüzerâ ve Zeylleri, haz. Mehmet Arslan, Kitabevi, İstanbul 2013.
• Osman-zâde Ahmed Tâ’ib, Ahmedü’l-Âsâr fî-Tercemeti Meşârikı’l-Envâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa, No. 87.
• _____, Hadîs-i Erba‘în, Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, No. 248.
• Onay, A. Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, haz. Cemal Kurnaz, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 2004.
• Özcan, Abdülkadir, “Osmanzâde Ahmed Tâib”, DİA, XXXIV, (2007), s. 2-4.
• Özergin, M. Kemâl, “Râşid”, İslâm Ansiklopedisi, IX, (1988), s. 632-634.
• Râşid Mehmed Efendi – Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, C 2, haz. Abdülkadir Özcan vd., Klasik, İstanbul 2013.
• Sâdâvî, Salih, Osman-zâde Tâ’ib Ahmed – Hayatı, Eseri ve Edebî Kişiliği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1987.
• Saiyaf, Hasan, Mehâsinü’l-Edeb (İnceleme-Metin), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2018.
• Sehî Beg, Heşt Bihişt, haz. Halûk İpekten vd., T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2017 (e-kitap).
• Selçuk, Bahir, “Yeni Bir Sıhhât-nâme: Şehdî’nin Sultan III. Ahmed Sıhhat-nâme’si”, Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish and Turkic, III/2, (2008), s. 604-616.
• Serdaroğlu Coşkun, Vildan, “Sergüzeştüm Güzel Hikâyetdür” Zaîfî’nin Sergüzeştnâme’si, İSAM, İstanbul 2013.
• Sinan Nizam, Betül, “Geçmiş Olsun Dileklerini İleten Mensur ve Manzum Metinler: Iyadetname ve Sıhhatnameler” (yayın aşamasında).
• _____, “‘Cümleniz Sıhhat ile Sağ Olasız’: Sıhhatname Literatürüne Zeyl” (yayın aşamasında).
• Sona, Fatih, “Klasik Türk Şiirinde Bir Göz Hastalığı: Remed”, Divanlar Arasında Bir Ömür: Prof. Dr. Ahmet Mermer Armağanı, Akçağ, Ankara 2018, s. 683-704.
• Sultân Bâyezîd-i Sânî, Adlî Dîvânı (Dîvân-ı Sultân Bâyezîd-i Sânî), haz. Yavuz Bayram, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2018 (e-kitap).
• Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ, Süheylî Dîvânı, haz. M. Esat Harmancı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2017 (e-kitap).
• Şener, Ahmet, Osmanzâde Ahmed Tâib’in Telhîsü’n-Nesâyih’i ve Değerler Eğitimi Üzerine Önerileri,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya 2019.
• Şeref Hanım (2018), Şeref Hanım Dîvânı, haz. Mehmet Arslan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2018 (e-kitap).
• Şeyhî Mehmed Efendi, Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri-Vekayiü’l-Fudalâ, C 3, haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı, İstanbul 1989.
• Tâcî-Zâde Ca‘fer Çelebi, Tâcî-Zâde Ca‘fer Çelebi Dîvânı, haz. İsmail E. Erünsal, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2018 (e-kitap).
• Turğut, Murat, Osmanzâde Ahmed Tâib’in Ahlak-ı Ahmedî İsimli Eseri (İnceleme-Metin-İndeks), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2019.
• Türkoğlu, Serkan, Vakanüvis Râşid’in Sıhhat-âbâd Mesnevîsi, Gece Kitaplığı, [y.y.] 2015.
• Uzun, Mustafa, “Lokman/Türk Edebiyatı”, DİA, XXVII, (2003), s. 206-208.
• _____, “Tezkire/Türk Edebiyatı”, DİA, XLI, (2012), s. 69-73.
• Uzun, Süreyya, Üsküdarlı Aşkî Divanı-Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. Yüzyıl Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2011.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C 2, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1983.
• Üzgör, Tahir, Türkçe Dîvân Dîbâceleri, Kültür Bakanlığı, Ankara 1990.
• Yekbaş, Hakan, Sebzî Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 2011.
• Yılmaz, Müslüm, Sehî Bey Dîvânı (İnceleme-Metin), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010.
• Yılmaz Çal, Gül, Osmanzâde Tâ’ib Ahmed’in Münşeat’ı “Gevher-i Yektâ” (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme ve Türkçe Kelime Grupları), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon 2016.
• [Yöntem], Alî Cânib, “Re’îs-i Şâ‘irân ‘Osmân-zâde Ahmed Tâ’ib Efendi”, Türkiyât Mecmû‘ası, II, (1928), s. 103-129.