Bitlis İngiliz Konsolosu Walter John Heathcote'un 1904 II. Sason Olayı Sırasındaki Faaliyetleri Ve İddiaları

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 143 - 176, 06.06.2023

Tülay Keskin

https://doi.org/10.16985/mtad.1111941

Öz

1894 yılında Sason bölgesinde başlattıkları isyan ile hedeflerine ulaşamayan Ermeni komiteciler, 1901 yılının yaz aylarından itibaren Bitlis vilayetinde faaliyetlerini arttırmaya başladılar. Özellikle Sason bölgenin pek çok yerine silah, mühimmat ve yiyecek taşımışlardır. Her sene yaz mevsiminde bölgeye gelen Kürt aşiretlerine saldırarak şiddetli çatışmaların meydana gelmesine sebep olmuşlardır. 1903 ve 1904’te Sason civarında Ermeni komitecilerinin faaliyetleri yoğunlaşınca Bitlis'teki İngiliz Yardımcı Konsolosluğunun önemi de artmaya başlamıştır. Bu yıllar arasında İngiliz Bitlis Konsolosluğunda Walter John Heathcote görev yapmaktaydı. Konsolos Heathcote görev süresi boyunca Ermeni komitecilerin faaliyetleriyle ilgili bilgi toplamak için sık sık Muş’a gidip gelmiştir.
Walter J. Heathcote, 1903 yılının mayıs ayında göreve başlamasından itibaren Bitlis vilayetindeki gelişmeler hakkında birçok rapor kaleme almıştır. Raporlarının konusu genel olarak Sason’da meydana gelen Ermeni isyanı ve onlara karşı yapılan askeri faaliyetler, Ermeni komiteciler ile askeri birlikler arasında yaşanan çatışmalar, seyyar jandarmanın kurulması ve Vali Hüsnü Bey’in ölümü üzerine Ferid Bey’in tayin edilmesi hakkındadır. Heathcote, Bitlis’e yeni bir konsolosun atanmasıyla birlikte 29 Kasım 1905’te Bitlis’ten ayrılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bitlis Vilayeti, Ermeni Komiteciler, İngiliz Konsolosluğu, Kürt Aşiretleri, II Sason İsyanı

Destekleyen Kurum

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu

Teşekkür

Doktora öğrenimim boyunca vermiş oldukları desteklerden ötürü T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu’na teşekkürlerimi sunarım.

The Activities and Claims of the Bitlis British Consul John Heathcote During the Sason Revolt-II

Öz

Kaynakça

• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 637/047766.; 2168/162569.; 2374/177992.; 2380/ 178467.; 2133/159942.
• Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT. MHM): . 622/15-22.; 624/18.; 624/19-2.; 625/15-3.
• Dahiliye Nezareti Tesrî-i Muâmelât ve Islahat Komisyonu Muamelat (DH. TMIK. M):. 143/69.; 145/40.; 140/46.; 151/54.; 154/58.; 148/66.; 163/36.; 167/ 54.; 172/30.; 176/32.; 177/19.; 179/29.; 181/-42.; 182/63.; 188/51.; 188/51.
• Dahiliye Şifre Kalemi Belgeleri (DH.ŞFR): 310/65.; 314/98. 326/15.; 328/8-13.; 330/18.; 330/19.; 330/51-61.; 329/143.; 332/49.; 336/117. 337/6.
• Hariciye Nezareti Siyasî Kısmı Belgeleri (HR.SYS): 2795/ 14.; İrade Hususi ( İ. HUS.) 116/103.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV): 260/62.; 260/149.; 261/127. 262/43.; 262/221.
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK): 194/10; 212/49.;
• Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM): 67/11.; 70/45.; 70/128.; 71/9.; 71/55.; 72/62-129.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS): 330/6.; 467/36.; 475/100.; 475/104.;
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK. ASK) 194/10.
• Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK) 72/24.; 72/34
• Yıldız Perakende Evrakı Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK. DH) 13/4.
• National Archives, Foreign Office (FO) 195/1887
• National Archives, Foreign Office (FO) 195/2172
• National Archives, Foreign Office (FO) 195/2173
• National Archives, Foreign Office (FO) 78/5416
• Hampson’dan Currie’ye, 21 Temmuz 1895, FO, 195/1887.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 8, 8 Haziran 1903, FO 195/2147
• Heathcote’dan O’conor’a, No 11, 4 Ağustos 1903, FO 195/2147.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 14, 9 Ağustos 1903, FO 195/2147.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 18, 15 Eylül 1903, FO 195/2147.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 19, 15 Eylül 1903, FO 195/2147.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 20, 27 Ekim 1903, FO 195/2147.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 11, 19 Mart 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 10, 19 Mart 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 12, 2 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, tel 8 Nisan ve 11 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 13, 9 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 14, 9 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 15, 9 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 18, 23 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 19, 23 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, tel 11 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 15 ve 17, 9 Nisan ve 23 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 20, 30 Nisan 1904, FO 195/2172.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 34, 26 Temmuz 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 35, 26 Temmuz 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 37, 2 Ağustos 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 38, 9 Ağustos 1904, FO 195/2173
• Heathcote’dan O’conor’a, No 42, 23 Ağustos 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, 27 Eylül 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 43, 23 Ağustos 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 44, 30 Ağustos 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 45, 30 Ağustos 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 46, 27 Eylül 1904, FO 195/2173. s. 262-264.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 49, 4 Ekim 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 50, 4 Ekim 1904, FO 195/2173.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 51, 4 Ekim 1904, FO 195/2173. s. 280.
• Heathcote’dan O’conor’a, No 54, 8 Kasım 1904, FO 195/2173. s.347- 348.
• Heathcote’dan Lansdowne’a, 8 Ocak 1905, FO, 78/5416. s. 360.;
• O’conor’dan Heathcote’a, 20 Şubat 1905, FO,195/2196. Times, 24 Ağustos 1903, FO 195/2147. s. 356.
• Karaca, Ali. Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa (1838-1899). Eren Yayıncılık, İstanbul, 1993.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1896-1909), Cilt: III, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 98, Ankara, 2009.
• Şaşmaz, Musa. İngiliz Konsolosları ve Ermenilerin Katliamı İddiaları (1878-1914), AKDTYK, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2013.
• Tekdal, Danyal. II. Abdülhamid Döneminde Bitlis Vilayeti (İdari ve Sosyal Yapı), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli, 2018.
• Uras, Esat. Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, II. Baskı, İstanbul, 1987.