The Image of Queen Suyumbike in Tatar Literature at the Beginning of the 20th Century

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 745 - 762, 15.12.2023

Ilsever Rami

https://doi.org/10.16985/mtad.1244350

Öz

The Russians’ conquest of the Kazan Khanate is described as a great disaster in the history of the Tatar people. With the collapse of the Kazan Khanate in 1552, Tatars lost their state and national freedom. This event made a deep impact on Tatars, affecting destructively their economic, religious and cultural life.
Important events in a nation’s historical past are reflected in its literature. The occupation of the Kazan Khanate by the Russians and the loss of national freedom left deep scars in the historical memory of the Tatars. In different periods, many literary works have been written both in Turk (including Tatar) languages and Russian about the collapse of the Kazan Khanate and the historical past of the Tatars. The focus of all these works is the image of Hanbike (Queen) Süyümbike as the symbol of national freedom of the Tatar people, a smart and beautiful woman, having a sad destiny.
For the Tatar people, Süyümbike, the last Queen of the Kazan Khanate, is a figure spoken with both sadness and love. The name of Süyümbike has become a symbol of the missed national state and freedom for the Tatars, who were forced to send their Queen to Moscow in 1551 as a hostage, and later lost their state because of the Russian occupation of the Kazan Khanate in 1552. In the study, the analysis of the works written by Tatar writers and poets at the beginning of the XX century and devoted to Queen Süyümbike and Minaret (Tower) of Süyümbike (which survived to stay in the center of Kazan Kremlin after the conquest of Kazan) has been made by using the hermeneutic method.

Anahtar Kelimeler

Hanbike (Queen) Süyümbike, Kazan Khanate, Tatar Literature, image, historical personality

XX. Yüzyıl Başı Tatar Edebiyatında Süyümbike Hanbike İmgesi

Öz

Kazan Hanlığı’nın Ruslar tarafından işgal edilmesi Tatar halkının tarihinde büyük bir facia olarak nitelendirilmektedir. 1552 yılında Kazan Hanlığı’nın yıkılmasıyla Tatar halkı devletini ve millî özgürlüğünü kaybetmiştir. Bu olay, Tatar halkını derinden sarsmış; ekonomik, dinî ve kültürel yıkımlara sebep olmuştur.
Bir milletin tarihî geçmişinde yer alan önemli olaylar edebiyatta yansıma bulmaktadır. Kazan Hanlığı’nın Ruslar tarafından işgali ve bunun sonucunda millî özgürlüğünün kaybedilmesi Tatar halkının tarihî hafızasında derin yaralar bırakmıştır. Farklı dönemlerde, Tatarca başta olmak üzere Rus ve Türk dillerinde Kazan Hanlığı’nın yıkılması ve Tatar halkının tarihî geçmişini konu eden çok sayıda edebî eser kaleme alınmıştır. Bu eserlerin hepsinin merkezinde Tatar halkının millî özgürlük simgesi, akıllı ve güzel kadın, acıklı bir kadere sahip olan Süyümbike Hanbike imgesi bulunmaktadır.
Tatar halkı için Kazan Hanlığı’nın son Hanbikesi Süyümbike hem üzüntü hem sevgiyle dile alınan bir şahsiyettir. 1551 yılında Hanbikesini Moskova’ya esir olarak göndermek zorunda kalan ve akabinde 1552 yılında devleti -Kazan Hanlığı- Ruslar tarafından işgal edilen Tatar halkı için Süyümbike’nin ismi, kaybedilen devletin ve özgürlüğün sembolüne dönüşmüştür. Çalışmada, hermeneutik yöntem kullanılarak Kazan’ın işgalinden sonra Süyümbike ve Kazan Kremlinin merkezinde bulunan Süyümbike Minaresi hakkında XX. yüzyılın başında Tatar yazar ve şairlerce kaleme alınan eserlerin analizi yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Süyümbike Hanbike, Kazan Hanlığı, Tatar Edebiyatı, tarihî kahraman

Kaynakça

• Ahmediyev, Şehit, “Meşhür Kadınnardan Söyembike”, Söyembike (Kazan), 2-3, (1916). [sayfa numaraları belli değildir]
• Atlasi, Hadi, Süyün Bike, Jıyın Fondı, Kazan 1992.
• Emirhan, Fatih, Halık Kızları, Tataristan Kitap Neşriyatı, Kazan 1995.
• Emirhanov, Ravil, “İzge İsemene Layek-Muvafıyk Bulıp…”, Söyembike (Kazan),1, (1991).
• Fahreddin, Rizaeddin, Altın Ordu ve Kazan Hanları, çev. İlyas Kamalov, İstanbul 2003.
• Fahrutdinov, Ravil, İstoriya Tatarskogo Naroda i Tatarstana, Megarif, Kazan 2000.
• Gafuri, Mecit, “Söyembikeniñ Aktık Köne”, Söyembike (Kazan), 8, 1992.
• Hatipov, Ferit, Edebiyet Teoriyase, Megarif, Kazan 2000.
• İpçioğlu, Mehmet, “Ulusal Kimlik Oluşumunda Tarihi Romanların Önemi”, III Milletlerarası Tarihi Roman ve Romanda Tarih Bilgi Şöleni Bildiriler Kitabı, (27-29 Kasım 2015), Ankara, s. 30-40.
• İshaki, Ayaz, “Kazan Kitüvge 383 Yıl Ütte”, Şehri Kazan (10 Ekim 1998).
• Kurat, Akdes Nimet, “Kazan Hanlığı (1437-1556)”, Türkler, VIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 756-774.
• Şakurov, Farit, Razvitie İstoriçeskih Znaniy U Tatar Do Fevralya 1917 Goda, Kazan Üniversitesi Yayınevi (İzdatelstvo Kazanskogo Universiteta), Kazan 2002.
• Usmanov, Mirkasım, “Avır Tarihnıñ Moñlı Kaytavazı”, Hadi Atlasi: Süyün Bike, Jıyın Fondı, Kazan (1992), (Önsöz). Yarullina, Ramile, Gayaz İshakıy İcatı (1897-1906), TGGİ Neşriyatı, Kazan 2002.
• Yarullina Yıldırım, Ramile, “Kazan Tatar Edebiyatında Tarihî Roman Türü Üzerine”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 52, (2021), s. 233-265.
• Zaripova Çetin, Çulpan, “Tatar Edebiyatının Gelişimi”, Akademik Bakış, 9, (2006), s. 138-151.
• Zaripova Çetin, Çulpan, “Tatar Şigerende Söymebike Hem Söyembike Manarası Obrazları”, Söyembike Hanbike. Cıyıntık. Tarihi Fenni Hezmetler, Beyannar, Edebi Eserler, Eserlerden Özekler, 2. bs, Tatarstan Kitap Neşriyatı, Kazan 2006, s. 176-180.
• Zaripova Çetin, Çulpan, “XX. Yüzyıl Kazan Tatar Edebiyatı,” Türk Dünyası Çağdaş Edebiyatları El Kitabı, Kesit Yayınları, İstanbul 2018, s. 569-824.