Various Old Uyghur Fragments on Buddhist Sūtras

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 720 - 744, 15.12.2023

Uğur Uzunkaya

https://doi.org/10.16985/mtad.1265130

Öz

As a Buddhist term, sūtras are defined as Buddhist discource books. Together with the abhidharma and the vinaya, sūtras form the Sanskrit Buddhist canon known as the tripiṭaka “three baskets”. Sūtras have a very important place in the Uyghur literature that developed on the basis of Buddhism. In the Buddhist Uyghur literature, besides the complete and voluminous sūtras, there are also sūtra texts that have survived to the present day in smaller volumes, sometimes only in fragments. Works such as Altun Yaruk Sudur, Saddharmapuṇḍarīkasūtra, Vimalakīrtinirdeśasūtra, Abitaki Sudur, Vajracchedikāsūtra, Insadisūtra, Buddhāvataṃsakasūtra and Säkiz Yükmäk Sudur can be mentioned among the prominent among the Old Uyghur sūtras. In addition to these works, there are other sūtras of the Sanskrit Buddhist canon identified in the Old Uyghur literature. However, some fragments whose location has not been identified in the Buddhist corpus today are thought to be fragments of sūtras. This study focuses on unpublished fragments of Old Uyghur sūtras. For this purpose, the philological edition of the following six fragments, all of which are preserved in the Berlin Turfan Collection, is presented in the article: U 2080 (o. F.); U 2212 (TI 141); U 2386 (T I μ 512); U 3519 (o. F.); U 3898 (T III S 313) and U 4943 (T II S 21; T II 973; T II S 20.973). This article deals with the transcription, transliteration, translation into Turkish, explanations, and the dictionary and index of the fragments in question.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, Budhhism, Buddhist literature, sūtras, text edition

Proje Numarası

-

Budist Sūtralara İlişkin Eski Uygurca Muhtelif Metin Parçaları

Öz

Budist bir terim olarak sūtralar Budist vaaz kitapları olarak tanımlanır. Abhidharma ve vinayalarla birlikte sūtralar, tripiṭaka “üç sepet” olarak bilinen Sanskritçe Budist külliyatı oluşturmaktadır. Sūtralar Budizm temelinde gelişen Uygur edebiyatı içerisinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Budist Uygur edebiyatında bütünlüklü ve hacimli sūtralar yanında hacmen daha küçük bazen sadece fragmanlar hâlinde günümüze ulaşmış sūtra metinleri de bulunmaktadır. Eski Uygur edebiyatındaki sūtralar arasında Altun Yaruk Sudur, Saddharmapuṇḍarīkasūtra, Vimalakīrtinirdeśasūtra, Abitaki Sudur, Vajracchedikāsūtra, Insadisūtra, Buddhāvataṃsakasūtra ve Säkiz Yükmäk Sudur gibi eserler anılabilir. Bu eserlere ilaveten Eski Uygur edebiyatında tespit edilen Sanskritçe Budist külliyata ait başka sūtralar da mevcuttur. Bununla birlikte bugün Budist külliyattaki yeri tespit edilememiş kimi fragmanların da sūtralara ait olduğu düşünülmektedir. Çalışmada şimdiye değin neşredilmemiş Eski Uygurca sūtra fragmanlarına odaklanmıştır. Bu amaçla yazıda bugün tamamı Berlin Turfan Koleksiyonu’nda korunan şu altı fragmanın filolojik neşri sunulmuştur: U 2080 (o. F.); U 2212 (T I 141); U 2386 (T I μ 512); U 3519 (o. F.); U 3898 (T III S 313) ve U 4943 (T II S 21; T II 973; T II S 20.973). Bu yazı, söz konusu fragmanların yazı çevirimini, harf çevirisini, Türkiye Türkçesine aktarımını, metne ilişkin açıklamalarını, sözlük ile dizinini ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Budizm, Budist edebiyat, sūtralar, metin neşri

Destekleyen Kurum

Bu yazı TÜBA-GEBİP programı çerçevesinde desteklenmiştir.

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Adams, Douglas Q., A Dictionary of Tocharian B: Revised and Greatly Enlarged 1-2, Rodopi, Amsterdam ve New York 2013.
• Demir, Nurettin- Emine Yılmaz, “Uygur Edebiyatı: Nesir”, Türk Edebiyatı Tarihi I, ed. T. S. Halman, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2007, s. 154-161.
• Edgerton, Franklin, Buddhist Hybrid Sanskrit Grammar and Dictionary, II: Dictionary, Yale University, New Haven 1953.
• Fedakâr, Durdu, “Das Alttürkische in sogdischer Schrift. Textmaterial und Orthographie (Teil II)”, Ural-Altaische Jahrbücher-Neue Folge, 13, (1994), s. 133-157.
• Gabain, Annemarie von, “Die alttürkische Literatur”, Philologiae Turcicae Fundamenta, ed. P. N. Boratav, Franz Steiner Verlag, Wiesbaden 1965, s. 211-243.
• Gharib, Badrazzaman, Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English, Farhangan, Tehran 1995.
• Hazai, Georg - Peter Zieme, Fragmente der uigurischen Version des ‘Jin’gangjing mit den Gāthās des Meister Fu’: Nebst einem Anhang von T. Inokuchi, Akademie-Verlag, Berlin 1971.
• Hirakawa, Akira 平川彰, Bukkyō kan-bon dai jiten 佛教漢梵大辭典 [Buddhist Chinese-Sanskrit Dictionary], Reiyūkai, Tōkyō 1997.
• Karaayak, Tümer, Eski Uygurca Abitaki Metinlerinin Söz Varlığı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2021.
• Karahan, Akartürk, “Altun Yaruk İle İlgili Türkiye’deki Çalışmalara Bir Bakış”, Dil Araştırmaları, 12, (2013), s. 277-287.
• Karaman, Ahmet, Eski Türkçede İkilemeler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2022.
• Kasai, Yukiyo, Der alttürkische Kommentar zum Vimalakīrtinirdeśa-sūtra, Brepols, Turnhout 2011.
• Kasai, Yukiyo, Die uigurischen buddhistischen Kolophone, Brepols, Turnhout 2008.
• Kaya, Ceval, Uygurca Altun Yaruk: Giriş, Metin ve Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• Kaya, Ceval, Uygurca Altun Yaruk: Giriş-Metin-Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2021.
• Monier-Williams, Monier, A Sanskrit-English Dictionary, Oxford University Press, Oxford 1899.
• Müller, Friedrich Wilhelm Karl, Uigurica II, Verlag der Königlichen Akademie der Wissenschaften, Berlin 1911.
• Oda, Juten, A Study of the Buddhist Sūtra called Säkiz Yükmäk Yaruq or Säkiz Törlügin Yarumïš Yaltrïmïš in Old Turkic, Brepols, Turnhout 2015.
• Ölmez, Mehmet, “Kurzer Überblick über die Buddhistische Übersetzungsliteratur in Alttürkisch”, Çağdaş Türk Edebiyatına Eleştirel Bir Bakış Nevin Önberk Armağanı, ed. M. Ölmez, Simurg, Ankara 1997, s. 225-256.
• Ölmez, Mehmet, “Eski Uygurca İkilemeler Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, LXV/2, (2017), s. 243-311.
• Özcan Devrez, Ceyda, Eski Uygurca Kuanşi im Pusar İncelemesi: Metin-Çeviri-Açıklamalar-Sözlük, Türk Dili Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
• Poucha, Pavel, Institutiones Linguae Tocharicae. Pars I: Thesaurus Linguae Tocharicae Dialecti A, Státní Pedagogické Nakladatelství, Praha 1955.
• Radloff, Wilhelm, Kuan-ši-im Pusar: Eine türkische Übersetzung des XXV. Kapitels der chinesischen Ausgabe des Saddharmapuṇḍarīka, St. Petersbourg 1911.