An Evaluation Towards the Creation of a Common Conceptual Framework in the Turkish World

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 294 - 313, 15.06.2024

Hamza Akengin Baktygul Sarybaeva

https://doi.org/10.16985/mtad.1361924

Öz

It is known that in the area extending from the Pacific Ocean to the Balkans, from the North Sea to the borders of India, Turks sometimes live in groups forming states that spread over a wide area, and sometimes live under the administration of different states with autonomous government. The area known today as the Turkish World has been identified with the Turks throughout history, but has undergone many changes politically depending on various events that occurred during the historical process. Turks have spread geographically over a wide area from history to today, living side by side with different communities and interacting in terms of culture, religion and language. As a result of this interaction, the common culture, language and belief of all Turkish peoples were affected positively or negatively. Especially since the second half of the 19th century, with the Russian occupation in Turkestan and Siberia and the establishment of settlements and the settlement of the Russian population, the colonialists faced a number of practices aimed at disrupting the unity, common culture, language and belief among the Turks with their interventions. One of these practices is related to the naming of the regions where Turks live. Therefore, the purpose of this research is to emphasize the importance of a common conceptual framework for the Turkic World and to eliminate the uncertainty in the literature, to create a common framework for the concepts used to define the Turkic World, and to emphasize who provided the ideas in the historical period to ensure unity and integrity in the Turkic World. In this research, a qualitative research design based on literature analysis was used. The literature of the research consists of works published since the beginning of the 19th century and written in history, geography and other fields, especially used in the Turkish Republics defined as "Central Asian Turkish Republics" today. The studies of researchers on the subject were compiled and comparisons were made. The geography and historical geography of the Turkish Republics were analyzed for a common conceptual framework. In the study, it was determined that some common concepts were previously used in the Turkish Republics and then fell out of use. It is important to make these concepts reusable and to encourage their use. At the end of the research: It is recommended to use the concept of Turkestan instead of the concept of Central Asian Turks as a geographical concept.

Anahtar Kelimeler

Turan, Turkestan, Turkic World, Turkic Republics

Türk Dünyasında Ortak Kavramsal Çerçevenin Oluşturulmasına Yönelik Bir Değerlendirme

Öz

Büyük Okyanustan Balkanlara kadar uzanan, Kuzey Denizinden Hindistan sınırlarına kadar olan alanda Türkler yer yer çok geniş alana yayılan devletleri oluşturan gruplar halinde yaşarken, yer yer de özerk yönetim ile farklı devletlerin idaresi altında yaşadığı bilinmektedir. Günümüzde Türk Dünyası olarak bilinen alan tarih boyunca Türklerle özdeşleşmiş, ancak tarihi süreç içerisinde meydana gelen çok çeşitli olaylara bağlı olarak siyasî bakımdan birçok değişime uğramıştır. Türkler, coğrafi olarak tarihten bugüne çok geniş alana yayılmış, farklı topluluklarla yan yana yaşayarak kültür, din, dil bakımından etkileşimde bulunmuştur. Bu etkileşimin sonucunda tüm Türk halklarının ortak kültürü, dili ve inancı olumlu veya olumsuz etkilenmiştir. Özellikle 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Türkistan ve Sibirya’da Rus işgali ve yerleşmelerin kurularak Rus nüfusun iskanı ile sömürgeci, müdahaleleri ile Türkler arasındaki birliği, ortak kültürü, dili ve inancı bozmaya yönelik birtakım uygulamalarla karşı karşıya kalmıştır. Bu uygulamalardan biri Türklerin yaşadıkları bölgelerin isimlendirilmesi ile ilgilidir. Dolayısı ile bu araştırmanın amacı, Türk Dünyası için ortak kavramsal çerçevenin önemine vurgu yapmak ve literatürdeki belirsizliği gidermek, Türk Dünyasını tanımlamak üzere kullanılan kavramlar konusunda ortak bir çerçeve oluşturmak ve Türk Dünyasında birlik-bütünlüğü sağlama konusunda tarihi dönemde kimlerin fikir babalığı yaptığına vurgu yapmaktır. Bu araştırmada literatür analizine dayalı, nitel araştırma deseni kullanılmıştır. Araştırmanın literatürünü 19. Yüzyılın başından beri yayınlanmış ve özellikle bugün “Orta Asya Türk Cumhuriyetleri” olarak tanımlanan Türk Cumhuriyetlerinde kullanılan tarih, coğrafya ve diğer alanlarda yazılmış eserler oluşturmaktadır. Konu ile ilgili araştırmacıların çalışmaları derlenerek, karşılaştırmalar yapılmıştır. Ortak kavramsal çerçeve için Türk Cumhuriyetleri coğrafyası, tarihi coğrafyası analiz edilmiştir. Çalışmada, bazı ortak kavramların daha önce Türk Cumhuriyetlerinde kullanıldığı ve sonrasında kullanımdan çıktığı tespit edilmiştir. Bu kavramların tekrar kullanılır hale getirilmesi ve kullanımlarının teşvik edilmesi önem arz etmektedir. Araştırma sonunda: Coğrafi kavram olarak Orta Asya Türkleri kavramı yerine Türkistan kavramının kullanılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Turan, Türkistan, Türk Dünyası, Türk Cumhuriyetleri

Etik Beyan

Bu çalışma etik kurul raporu gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Akengin, Hamza, “Türk Dünyası ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri Üzerine Jeopolitik Bir Değerlendirme”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C 4, S 1, (2017), s. 1-11.
• _____, Siyasi Coğrafya İnsan ve Mekân Yönetimi, Pegem, Ankara 2022.
• Aydıngün, Ayşegül, Balım, Çiğdem, Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Orta Asya Cumhuriyetleri Türk Dilli Halklar- Türkiye ile İlişkiler, T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 2012.
• Aynural, Salih ve Kesici, A. Kayyum, “Batı Türkistan Cumhuriyetleri Birliği’nin Gerekliliği” Journal of Social Policy Conferences, 0 (50), (2005).
• Bahar, Hasan, “Türkistan’ın Coğrafi Konumu ve İlkçağ Kaynaklarına Göre Tarihi” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 1, (1994), s. 233-244.
• Bakır, Abdulhalik, Altıngök, Ahmet, “Klasik ve Çağdaş Kaynaklar Işığında Turan-İran Kavramı ve Tarihsel Coğrafyası”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C XXVI, S 2, (Aralık 2011), s. 361-422.
• Bay, Erdal, Alimbekov, Akmatali, Mete, Mustafa, Cücük, Eyüp, Yokuş, Erhan, “Türk Dünyası Birliği Algısı”, Akademik Bakış, S 21, (2017), s. 56.
• Bölükbaşı, Yusuf Ziya, “Türkçü-Turancı Milliyetçiliğin Düşünsel Temelleri Üzerine Bir İnceleme”, Akademik Hassasiyetler, C 5, S 10, (2018), s. 46-59.
• Buyar, Cengiz, Central Asian Perspective Of Russia In The Light Of Historical Evolutions, Kyrgyz-Turkish Manas University, Faculty of Letters, 2020.
• Çalışkan, Burak, Orta Asya Raporu Dönüşüm Sürecinde Türk Cumhuriyetleri, İNSAMER, 2018.
• Çapraz, Hayri, “Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da Hâkimiyet Kurması”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 24, (Aralık 2011), s. 51-78.
• Dönmez, Yusuf, Türk Dünyasının Beşerî ve İktisadi Coğrafyası, Coğrafya Bölümü Yayınları, İstanbul 1987.
• Durmuş, İlhami, “Türk Adının Ortaya Çıkışı, Anlamı ve Yayılışı, The Appearance of the Word “Türk””, Its Meaning and Its Pervasion, (2007), s. 38.
• Gökburun, İbrahim, “Küresel ve Bölgesel Güçler Çağında Türk Dünyası Nüfusu”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21 (1), (2021), s. 1-34.
• Göktolga, Ziya, Gökalp Engin Karakış, Hakan Türkay, “Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin Ekonomik Performanslarının TOPSIS Metodu ile Karşılaştırılması”, International Conference on Eurasian Economies, (Kazan 2015), s. 321-329.
• Günaltay, Mehmet Şemseddin, İran Tarihi, I, Ankara 1948.
• Hekimoğlu, Vecihi Sefa Fuat, “Türkistan’da Bütünleşme Düşüncesi, The Idea of Integration in Turkestan”, Journal of History Studies, C 10, S 2, (Mart 2018), s. 57-77.
• Huntington, Ellsworth, Explorations In Turkestan with an account of the basin of eastern Persia and Sistan Expedition of 1903, Carnegie Institution of Washington, Washington 1905.