Vasiliy Vasilyeviç Radlov’un Proben (Örnekler) Serisinin Dokuzuncu Cildinin (Türk Boylarinin Sözlü Halk Edebiyatindan Örnekler: Uryanhaylarin (Soyotlarin), Abakan Tatarlarinin Ve Karagaslarin Lehçeleri) İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 144 - 173, 15.06.2024

Gülcan İnalcık

https://doi.org/10.16985/mtad.1465745

Öz

Vasiliy Vasilyeviç Radlov (1837-1918), Türk boylarının dil, tarih, kültür, folklor ve etnografyası üzerine yaptığı incelemelerle Rusya’da Türkoloji’nin bir ilim dalı olarak kurulmasına ve gelişmesine öncülük etmiştir. 1860-1870 yılları arasında Altay ve Batı Sibirya Türkleri arasında gerçekleştirdiği ilmî geziler sırasında Radlov, Türk dili, tarihi, kültürü, folkloru ve etnografyası ile ilgili birçok sözlü ve yazılı materyal derlemiştir. Bu materyalleri 1866-1907 yılları arasında kısa adıyla Proben (Örnekler) adlı seride yayımlamıştır. Toplam 10 cilt olarak yayımlanan bu seri, farklı Türk boylarına ait dil materyalleri ve sözlü halk edebiyatı örneklerini ihtiva etmektedir. Cumhuriyetin ilânından sonra Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Mehmed Fuad Köprülü’yü Türk kültürünün dil, tarih, edebiyat, folklor sahalarında incelenmesi için bir müessese kurmakla görevlendirmiş ve 1924 yılında İstanbul Darülfünûnu bünyesinde Türkiyat Enstitüsü kurulmuştur. 1914 yılında Kazan’dan satın alınarak Türkiye’ye getirilen Türk asıllı Rus Türkolog Nikolay Fedoroviç Katanov’un (1862-1922) kütüphanesi de bu enstitünün temelini teşkil etmiştir. Radlov’un Proben serisinin dokuzuncu cildi Katanov tarafından derlenen ve çevirisi yapılan Uryanhaylara, Abakan (Minusinsk) Tatarlarına ve Karagaslara ait sözlü halk edebiyatı metinlerinden oluşmuştur. Eser, Atatürk’ün araştırılmasına büyük önem verdiği farklı coğrafyalardaki Türk boylarının dillerinin, tarihlerinin, etnografyalarının ve kültürlerinin öğrenilmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada, öncelikle Radlov’un ve Katanov’un hayatından ve ilmî araştırmalarından bahsedilmiş, daha sonra Katanov’un derlediği metinlerden oluşan ve Radlov tarafından yayımlanan Proben serisinin dokuzuncu cildi içerik açısından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vasiliy Vasilyeviç Radlov, Nikolay Fedoroviç Katanov, Proben, Örnekler/Derlemeler, Güney Sibirya Türk boyları

Review of the Ninth Volume of Vasiliy Vasilyevich Radlov’s Proben (Samples) Series (Samples from the Oral Folk Literature of the Turkic Tribes: Dialects of Uryanhais (Soyots), Abakan Tatars and Karagas)

Öz

Vasiliy Vasilyevich Radlov (1837-1918) pioneered the establishment and development of Turkology as a branch of science in Russia with his studies on language, history, culture, folklore and ethnography of Turkic tribes. During his scientific travels among the Altai and West Siberian Turks between 1860-1870, Radlov collected many oral and written materials on Turkish language, history, culture, folklore and ethnography. He published these materials between 1866-1907 in a series called Proben (Samples). This series, published in a total of 10 volumes, contains language materials and oral folk literature samples of different Turkic tribes. After the proclamation of the Republic, Gazi Mustafa Kemal Atatürk commissioned Mehmed Fuad Köprülü to establish an institution for the study of Turkish culture in the fields of language, history, literature and folklore, and in 1924, the Institute of Turkology was established within Istanbul Darülfünûnu. In 1914, the library of Nikolay Fedorovich Katanov (1862-1922), a Russian Turcologist of Turkish origin who was bought in Kazan and brought to Turkey, formed the basis of this institute. The ninth volume of Radlov’s Proben series consists of oral folk literature texts of the Uryanhais, Abakan (Minusinsk) Tatars and Karagas compiled and translated by Katanov. The work is of great importance in terms of learning the languages, history, ethnography and culture of Turkic tribes in different geographies, which Atatürk attached great importance to research. In this study, firstly, Radlov’s and Katanov’s life and scientific researches are mentioned, and then the ninth volume of the Proben series, which consists of texts compiled by Katanov and published by Radlov, is evaluated in terms of content.

Anahtar Kelimeler

Vasiliy Vasilyevich Radlov, Nikolay Fedorovich Katanov, Proben, Samples/Collections, South Siberian Turkic tribes

Kaynakça

• Akademik-Vostokoved V. P. Vasilyev: Kazan-Pekin-Sankt-Peterburg (Oçerki i Materialı), sost. T. A. Pan, otv. red. R. M. Valeev i İ. V. Kulganek. İzd. “Peterburgskoe Vostokovedenie”, Sankt-Peterburg-Kazan 2021.
• “Avtobiografiya N. F. Katanova. Materialı Slovarya S. A. Vengerova, 1897 g.”, N. F. Katanov, Bilimsel Eserlerinden Seçmeler: Hakas Folkloru ve Etnografyası Metinleri, Yayına Hazırlayan V. E. Maynogaşeva, Türkçeye çeviren Fatma Özkan, Türksoy Yayınları, No:16, Ankara 2000, s. 536-539.
• Bayramova, L. K., “Nauçnıe Kontaktı V.V. Radlova, İ.A. Boduena de Kurtene i N. V. Kruşevskogo”, V.V. Radlov i Duhovnaya Kultura Tyurskih Narodov, Sbornik Trudov Mejdunarodnoy İnternet-konferentsii, otv. red. E. D. İzotova, İnstitut Filologii i İskusstv Kazanskogo (Privoljskogo) Federalnogo Universiteta, İzd-vo “Alyans”, Kazan 2012, s. 12-16.
• Biobibliografiçeskiy Slovar Oteçestvennıh Tyurkologov. Dooktyabrskiy Period, Pod redaktsiey i s vvedeniem A. N. Kononova. Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı “Nauka”, Moskva 1974.
• Eren, Hasan, Türklük Bilimi Sözlüğü I. Yabancı Türkologlar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
• Kostin, A., Kostina, T., “İnostrannıe professora Kazanskogo universiteta 1830-1850-h gg.”, Gasırlar Avazı-Eho Vekov No ¾, 2014, s. 108-117.
• Katanov, N. F., Predaniya Prisayanskih Plemen o Prejnih Delah i Ludyah. Zapiski İmp. Russ. Geog. Obşç., Tom XXXIV, Tip. V. F. Kirşbauma, St. Petersburg 1909.
• , Pisma iz Sibirii i Vostoçnogo Turkestana, İzd. İmp. Akad. Nauk, St. Petersburg 1893. Kokova, İrina, Nikolay Fedoroviç Katanov. (Dokumentalnoe Povest o Vıdayuşçemsya Rossiyskim Vostokovede), 2-oe izdanie, Hakasskoe Knijnoe İzdatelstvo, Abakan 2012.
• Kononov, A. N., “V. V. Radlov i Oteçestvennaya Tyurkologiya”, Tyurkologiçeskiy Sbornik 1971, Akademiya Nauk SSSR İnstitut Vostokovedeniya, İzd.-vo «Nauka», Moskva 1972, s. 7-15.
• Korkmaz, Zeynep, “Friedrich Wilhelm Radloff’un Orta Türkçe Üzerindeki Çalışmaları”, Türk Dili LVI/ 44, (Aralık 1988), s. 318-328.
• Koşeleva, A. L., “Soderjatelnaya i Estetiçeskaya Spetsifika Janrovıh Tsiklov v Knige N. F. Katanova “Obraztsı Narodnoy Literaturı Tyurskih Plemen” (1907)”, N. F. Katanov i Gumanitarnıe Nauki na Rubeje Vekov: Oçerki İstorii Rossiyskoy Tyurkologii, red. R. M. Valeev, V. N. Tugujekova, 174-181, İnstitut Vostokovedeniya Kazanskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Kazan-Abakan 2008-2009.
• Nasilov, D. M., “V. V. Radlov i izuçeniye drevneuygurskih pamyatnikov”, Tyurkologiçeskiy Sbornik 1971, Akademiya Nauk SSSR İnstitut Vostokovedeniya, İzd.-vo “Nauka”, Moskva 1972, s. 64-101.
• Obraztsı Narodnoy Literaturı Tyurkskih Plemen, Çast IX. Nareçie Uryanhaytsev (Soyotov), Abakanskih Tatar i Karagasov. St. Peterburg: İzdannıe V. Radlovım. Tekstı, sobrannıe i perevedennıe N. F. Katanovım. Perevod, 1907.
• Ölmez, Mehmet, “Radloff Sözlüğünün Yeni Bir Yayımı Nasıl Olmalıdır?”. VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi Kurultayı Bildirileri, Ankara 7-9 Ağustos 1996, 1997, s. 371-380.
• Radlov, V.V., Etnografiçeskiy Obzor Turetskih Plemen Sibiri i Mongolii, Perevod s nem. Prof. N. N. Kozmina. İrkutskiy Gosudarstvennıy Universitet Kabinet Mongolskogo Yazıka i Kulturı, İrkutsk 1929.
• “Radlov Vasiliy Vasilyeviç, Orientalist i Puteşestvennik”, Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza i Efrona. XXVI (51), St. Petersburg 1899, s. 92-93.