Bosnalı Sâbit’in Rahşiyesi Bağlamında Bir Kasidenin Tekâmülü

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 13 - 51, 15.06.2024

Esra Bozyiğit

https://doi.org/10.16985/mtad.1468500

Öz

Atlar gerek savaş meydanlarında gösterdikleri meziyetler gerekse haberleşmede üstlendikleri görevler nedeniyle Türk kültürü ve tarihinde ayrı bir öneme sahiptir. Ata verilen bu önem, edebiyata da tesir etmiş; ata dair çeşitli isimlere, niteliklere, eşyalara, inanışlara ve hayallere yer veren pek çok eser kaleme alınmıştır. Atla ilgili tasvirlerin yapıldığı, konusu at olan şiirlere “rahşiye” adı verilmektedir. Rahşiye türünün en eski örnekleri 15. yüzyılda görülmekle birlikte bu türün en güzel örnekleri Nef῾î’nin şiirlerinde karşımıza çıkmaktadır. Rahşiye türünün kayda değer bir diğer örneği de Bosnalı Sâbit (ö. 1712)’in Seydîzâde Mehmed Paşa (ö. 1684) için yazdığı kasidedir. Turgut Karacan tarafından neşre hazırlanan Sâbit Dîvânı’nda on yedinci sırada yer alan bu kasidenin bir nüshasına Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan Bölümü 21 numarada kayıtlı şiir mecmuasında tesadüf edilmiş ve iki kaside metni arasında önemli farklar bulunduğu görülmüştür. Çalışmada öncelikle Bosnalı Sâbit’in hayatı, edebî kişiliği ve eserleri hakkında bilgiler verilmiş, ardından rahşiye metninin kayıtlı olduğu Dîvân nüshaları ile metnin tespit edildiği mecmua tanıtılmıştır. Çalışmanın sonraki bölümünde, mecmuada tespit edilen kasidenin çeviri yazılı metnine yer verilmiştir. Son bölümde ise mecmuada bulunan kaside ile Dîvân’da yer alan kasidenin mukayesesi yapılmıştır. Mukayese esnasında ortaya çıkan farklar, muhtelif başlıklar altında tasnif edilerek araştırmacıların dikkatine sunulmuş; böylece kasidenin gelişim süreci ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bosnalı Sâbit, Seydîzâde Mehmed Paşa, Kaside, Rahşiye

The Development of a Qasida in the Context of Bosnian Sabit’s Rahshiyah

Öz

Horses have a significant place in Turkish culture and history due to their merits on the battlefields and the tasks they undertook in communication. This importance attached to the horse has also influenced literature; many works have been written about the horse that include various names, qualities, objects, beliefs and dreams. Poems that depict the horse and about horses are called “rahshiyah”. Although the oldest examples of the rahshiyah genre are seen in the 15th century, the most beautiful rahshiyahs are seen in Nef῾i’s poems. Another noteworthy example of the rahshiyah genre is the qasida (eulogy) written by Bosnian Sabit (d. 1712) for Seydizade Mehmed Pasha (d. 1684). One copy of this qasida, which is included as the seventeenth work in the Sabit Divan published by Turgut Karacan, was encountered in the poetry journal registered in Suleymaniye Manuscript Library, Ali Nihat Tarlan Section, number 21 and it was seen that there were significant differences between the two qasidas. In the study, first of all, information was provided about the life, literary personality and works of Bosnian Sabit; and then the copies of Divan in which the rahshiyah text was recorded and the journal in which the text was discovered were introduced. In the next part of the study, the transcribed text of the qasida found in the journal was included. In the last section, a comparison was made between the qasida in the journal and the qasida in Divan. The differences determined during the comparison were classified under various headings and brought to the attention of the researchers; in this way, the development process of the qasida was revealed.

Anahtar Kelimeler

Bosnian Sabit, Seydizade Mehmed Pasha, Qasida, Rahshiyah

Kaynakça

• Akdağ, Halime, Süleymaniye Kütüphanesi Ali Nihat Tarlan Bölümü 21 Numarada Kayıtlı Mecmū῾a-i Eş῾ār (1B-75A)’ın Transkripsiyonlu Metni ve MESTAP’a Göre Tasnifi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun 2020.
• Akkuş, Metin, Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası, Edebi Türler ve Tarzlar, 4. bs., Fenomen Yayınları, Erzurum 2014.
• Altuner, Nuran, Safâî ve Tezkiresi, İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1989.
• Aslan, Üzeyir, Hakan Taş, Ömer Zülfe, Osmanlı Edebiyatının 200’ü, Otto Yayınları, İstanbul 2018.
• Aydın, Gamze, Bosnalı Sâbit Dîvânı’nın Bağlamlı Dizini ve İşlevsel Sözlüğü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2019.
• Ayverdi, İlhan, Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları, İstanbul 2016, 1411 s.
• Esen, Necla, Mecmû῾a-i Eş῾âr (Süleymaniye Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan 21, 1b-50b, İnceleme Metin-Tıpkıbasım), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir 2019.
• İsmâil Belîğ, İsmâil Belîğ Nuhbetü'l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti'l-Eş῾âr, haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu, Gazi Üniversitesi Yayınları No: 62, Ankara 1985.
• Kalaycı Sevinç, Devrim, 18. Yüzyıl Şairlerinden Sünbülzade Vehbi (Lutfiyye) Bosnalı Sabit, Enderunlu Vasıf ve Nedim’in Divan ve Mesnevilerindeki Atasözleri ve Deyimler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 2007.
• Karacan, Turgut, XVII. Yüzyıl Şairlerimizden Sâbit ve Edisiyon Kritikli Divan Metni, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1981.
• Karacan, Turgut, “Sâbit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXV, (2008), s. 349-350.
• Kaya, Bülent, Divan Şiirinde At, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2008.
• Kelpetin, Mahmut, “Ma῾n b. Zâide”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ek-II, (2019), s. 191-192.
• Kemiksiz-zâde Safvet Mustafa, Nuhbetü'l-Âsâr Fî-Ferâ’idi'l-Eş῾âr, haz. Bilal Güzel, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
• Oener, Lejla, Bosnalı Aleaddin Sâbit Dîvânı’nın Tahlili, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2019.
• Onay, Ahmet Talât, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, haz. Cemal Kurnaz, Kurgan Edebiyat Yayınları: 96, Ankara 2014.
• Öngören, Reşat, “İbrâhim b. Edhem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXI, (2000), s. 293-295.