Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü Romanında Arafın Yansıması İki Karakter

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 554 - 573, 15.12.2024

Mehmet Şahin Yavuzer

https://doi.org/10.16985/mtad.1471857

Öz

Tanpınar’ın sıra dışı kurgusunun ürünü olan Saatleri Ayarlama Enstitüsü eserinde, karakterlerin titizlikle işlendiği görülür. Romanın başkarakteri olan Hayri İrdal’in yanında kurguyu şekillendiren diğer iki karakter ise Halit Ayarcı ve Muvakkit Nuri Efendi’dir. Muvakkit Nuri Efendi, bilgeliği, mesleki ahlâkı, iyilikseverliğiyle ön plana çıkar. Buna karşılık, kendi kişisel hırs ve ihtirasları uğruna her türlü senaryoyu kurup profesyonel bir şekilde insanları bu senaryonun içine dâhil eden Halit Ayarcı, Türkiye’nin yüzünü Batı’ya dönmesi neticesinde gelişen değişim ve Batı’ya benzeme düşüncesini temsil etmektedir. Ancak Batı’ya benzeme düşüncesinde dış görünüş ve taklitten öteye gitmeyen bir çevre üzerine ciddi bir ironi esere yansır. Teknik ve ekonomik gücü elinde tutan Batı, romanda Osmanlının son dönemlerinde cereyan eden olaylarda toplum tarafından hayranlıkla takip edilir. Onlar gibi olma ve onlar gibi yaşama ideali birçok kesimin hayali haline gelir. Bu algı ve modernizmin getirdiği bazı yenilikler kimi kesimler tarafından fırsata dönüştürülür. Fırsatın tarafı Halit Ayarcı karakteriyle okura yansır. Buna karşılık fırsatçılık yapmayan, tek derdi zamanın somut bir hale dönüştürülerek insanın hizmetine sunulması amacını güden Muvakkit Nuri Efendi ise Doğu’nun bilge yönünü temsil eder. Halit Ayarcı üzerinden o dönemin devlet erkânında ve zengin muhitte bir karşılığı olan şahısların devletin imkânlarını kendi şahsi çıkarları için nasıl heba ettiği mesajı verilir. Halit Ayarcı, romanda hırslı lider imajını, vitrinde bulunma ve göz alıcılığı, bağsızlığı, modern çağın getirdiği güç arayışını temsil eden anti-hümanist, kapitalist bir prototipi temsil etmektedir. Muvakkit Nuri Efendi ise tevazunun, iyiliğin, ihtirassızlığın, merhametin sembolüdür. Bilge bir Müslüman imajı verilmektedir. Bu çalışma, Tanpınar’ın Doğu-Batı çatışması üzerine şekillenen Türk toplumunun arafta kalma durumunu yansıtır. Muvakkit Nuri Efendi ve Halit Ayarcı üzerinden gelenek ve modernizme Tanpınar somut bir bakış sunar.

Anahtar Kelimeler

Tanpınar,, Halit Ayarcı, Muvakkit Nuri Efendi, Gelenek, Modernizm

Reflection of Purgatory Two Characters in Tanpinar's Novel, The Time Regulation Institute

Öz

It is seen that the characters in the Time Regulation Institute, which is the product of Tanpınar's extraordinary fiction, are meticulously handled. Besides Hayri İrdal, the main character of the novel, another character who shapes the fiction is Halit Ayarcı. Halit Ayarcı, who creates all kinds of scenarios for the sake of his own personal ambitions and passions and includes people in this scenario in a professional manner, represents the change that develops as a result of Turkey's turning its face to the West and the idea of becoming similar to the West. However, a serious irony is reflected in the work about an environment that does not go beyond appearance and imitation in its idea of resembling the West. In addition to sympathy for America and Europe, which have technical and economic power, the ideal of being like them and living like them becomes the dream of many. This perception and some innovations brought by modernism give rise to the idea of being marketed to people by some groups. Some thoughts that are not filled with scientific and technical knowledge lead opportunists like Halit Ayarcı to adventures that end in disappointment. Halit Ayarcı's approach to taking responsibility from the situation is presented to the reader in the novel, which turns into a fiction of the irony of the empty attempts and expenses spent to establish a national time system. Halit Ayarcı conveys the message of how the state officials and rich people of that period squandered the state's resources for their own personal interests. Although Hayri İrdal is the main character of the fiction, Halit Ayarcı directs the fiction. In the novel, Halit Ayarcı represents an anti-humanist, capitalist prototype that represents the image of an ambitious leader, showcasing and glamor, independence, and the search for power brought by the modern age. This work reflects Tanpınar's state of limbo in Turkish society, which was shaped by the East-West conflict. Tanpınar offers a concrete look at tradition and modernism through Muvakkit Nuri Efendi and Halit Ayarcı.

Anahtar Kelimeler

Tanpınar,, Halit Ayarcı, Muvakkit Nuri Efendi, Tradition, Modernism

Kaynakça

• Aver, Kenan, “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Romanlarında Bakış Açısı”, Hece Özel Sayısı 3/Arafta Bir Süreklilik Arayışı Olarak Ahmet Hamdi Tanpınar, 6/ 61(2002), s. 213-224.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed., el- Sahîhu’l Buhârî, thk. Mustafa Dib el- Buğa, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1993.
• Solak, Caner, “Bir ahenk unsuru olarak Ahmet Hamdi Tanpınar’ın şiirlerinde sözcükten sözcüğe geçişlerde seslemleme”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 26, (2022), s. 431-440.
• Enginün, İnci, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul 2005. İbn Miskeveyh, Tehzîbu’l Ahlâk, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2013.
• Korkmaz, Ramazan, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara 2014.
• Şengül, Mehmet Bakır, “Müzik Üzerinden Bir Doğu-Batı Okuması: Sinekli Bakkal Romanı”, Edebi Eleştiri Dergisi, 7/2 (2023), s. 293-307.
• Moran, Berna, Türk romanına eleştirel bir bakış 1, İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• Kalpakçıoğlu, Fethi Naci, Yüzyılın 100 Romanı, Adam Yayınları, İstanbul 1999.
• Okay, Orhan. “Kaderin Eşiğinde Tanpınar”, Hece Özel Sayısı 3/Arafta Bir Süreklilik Arayışı Olarak Ahmet Hamdi Tanpınar, 6/61 (2002), s. 17-24.
• Şener, Emine; Çetinkaya, Ferhat Fatih, “Güç Bağımlılığı: Bir Kavram Analizi”, AKÜ İİBF Dergisi, XVIII/ 2 (2016), s. 125-137.
• Parla, Jale, Don Kişot’tan Bugüne Roman, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
• Platon, Devlet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• Sarı, Ahmet, Kurmacanın O Kadim Unsurları, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya 2015.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yayınları, İstanbul 2011.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2012.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Yaşadığım Gibi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2021.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Dergâh Yayınları, İstanbul 2022.
• Uçan, Hilmi. “Entelektüel Kimliği, İşlevi, Bir Entelektüel Olarak Tanpınar”, Hece Özel Sayısı 3/Arafta Bir Süreklilik Arayışı Olarak Ahmet Hamdi Tanpınar, 6/61 (2002), s. 42-59.