The Occupation Years of Erzurum by Tsarist Russia in the Russian Press (1916-1917)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 404 - 431, 15.12.2024

Fatih Mehmet Eşki

https://doi.org/10.16985/mtad.1488076

Öz

During the First World War, the last major battle on the Caucasian Front between the Ottoman Empire and Tsarist Russia took place. Tsarist Russia's Russian Caucasian Army faced off against the Ottoman Empire's Third Army on this front. Despite the Third Army's extraordinary defense, the Russian Caucasian Army occupied Erzurum on February 16, 1916. Immediately after the occupation of the city, the Russian Caucasian Army carried out a general cleanup, disinfecting streets, alleys, and houses in Erzurum. Tsarist Russia implemented the administrative and management practices it had experienced in various geographies during the nearly two-year period it stayed in Erzurum. In addition to establishing a Temporary Military Administration in Erzurum, it conducted numerous activities in science, culture, urban development, and commerce. Scientists from various Russian universities who came to Erzurum documented the city's historical structures and researched its subterranean and surface resources. In Erzurum, a strategically important location on the Caucasian Front, Tsarist Russia built new fortifications and roads. Additionally, merchants from various Russian cities came to Erzurum to conduct trade activities. Russian reporters who visited the city conveyed their observations of social life to the newspaper pages as part of a propaganda effort. Russian soldiers stationed in Erzurum also established their own social and cultural spaces within the city. Russian soldiers in Erzurum followed local developments through military newspapers published in the city. The revolutions that took place in Tsarist Russia in 1917 were joyfully received by the Russian troops stationed in Erzurum. The Erzurum garrison of the Russian Caucasian Army became a center for Bolshevik supporters. Following the Treaty of Erzincan on December 18, 1917, the Russian Caucasian Army withdrew from Erzurum. This study comprehensively addresses the various activities carried out in Erzurum under Tsarist Russian occupation, drawing on contemporary Russian newspapers, scientific periodicals, and relevant Russian and Turkish research as sources.

Anahtar Kelimeler

Tsarist Russia, Word War I, Caucasian Front, Russian Occupation, Erzurum

Rus Basınında Çarlık Rusya’nın Erzurum’u İşgal Yılları (1916-1917)

Öz

Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında Kafkas Cephesi’nde son büyük savaş yaşanmıştır. Çarlık Rusya’nın Rus Kafkas Ordusu ile Osmanlı Devleti’nin 3. Ordusu bu cephede karşı karşıya gelmiştir. 3. Ordunun insanüstü bir savunma yapmasına rağmen Rus Kafkas Ordusu 16 Şubat 1916 tarihinde Erzurum’u işgal etmiştir. Şehrin işgalinden hemen sonra Rus Kafkas Ordusu yönetimi Erzurum’da genel temizlik yaparak cadde, sokak ve evlerde dezenfeksiyon faaliyetleri yürütmüştür. Çarlık Rusya çeşitli coğrafyalarda tecrübe ettiği idari ve yönetim faaliyetlerini iki yıla yakın bir sürede kaldığı Erzurum’da uygulamıştır. Erzurum’da Geçici Askerî Yönetim oluşturmanın yanı sıra bilim, kültür, imar ve ticaret gibi birçok faaliyetler uygulamıştır. Çarlık Rusya’nın çeşitli üniversitelerinden Erzurum’a gelen bilim insanları şehirdeki tarihi yapıları kayıt altına almış, yeraltı ve yerüstü kaynaklarını araştırmışlardır. Kafkas Cephesi’nde stratejik öneme sahip Erzurum’da yeni tahkimatlar ile yollar inşa etmiştir. Ayrıca Çarlık Rusya’nın çeşitli şehirlerinden Erzurum’a gelen tüccarlar ticari faaliyetler yürütmüşlerdir. Şehre gelen Rus muhabirler ise burada sosyal yaşama dair gördüklerini propaganda kapsamında gazete sayfalarına aktarmışlardır. Erzurum’da bulunan Rus askerleri şehirde kendilerine sosyal ve kültürel yaşam alanı oluşturmuşlardır. Rus askerleri Erzurum’daki gelişmeleri şehirde yayımlanan askerî gazetelerden takip etmişlerdir. Çarlık Rusya’da 1917 yılında yapılan devrimler Erzurum’da bulunan Rus birlikleri tarafından sevinçle karşılanmıştır. Rus Kafkas Ordusu’nun Erzurum garnizonu Bolşevik taraftarlarının merkezi haline gelmiştir. 18 Aralık 1917 tarihinde yapılan Erzincan Mütarekesi sonucunda Rus Kafkas Ordusu Erzurum’dan çekilmiştir. Bu çalışmada Çarlık Rusya işgali altındaki Erzurum’da uygulanan çeşitli faaliyetler bütüncül olarak ele alınmıştır. Kaynak olarak dönemin Rusça gazeteleri, bilimsel periyodikleri ile bu alandaki Rusça ve Türkçe çalışmalardan faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çarlık Rusya, Birinci Dünya Savaşı, Kafkas Cephesi, Rus işgali, Erzurum

Kaynakça

• Adamov, E. A. (Red.), Razdel Aziatskoy Turtsii, (Rossiyskiy Ministr İnostrannıh Del S. D. Sazonov Namestniku Na Kavkaze Vel. Kn. Nikolayu Nikolayeviçu, № 540, 27 İyunya 1916 g.), İzdaniye Litizdata NKİD, Moskva 1924.
• Akopyan, S. M., Zapadnaya Armeniya v Planah İmperialistiçeskih Derjav v Period Pervoy Mirovoy Voynı, İzdatelstvo Akademii Nauk Armyanskoy SSR, Yerevan 1967.
• Akopyan, T. V., Kryajeva, A. A. v.d., Gazetı Dorevolyutsinnoy Rossii 1703-1917 Katolog, Rossiyskaya Natsionalnaya Biblioteka, Sankt-Peterburg 2007.
• Altınbilek, Hakkı, Kır, Naci, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı Cilt I, Birinci Kitap, Genel Kurmay Basımevi, Ankara 1993.
• _______________________, Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3 ncü Ordu Harekâtı Cilt II, İkinci Kitap, Genel Kurmay Basımevi, Ankara 1993.
• Arutyunyan, A. O., Kavkazskiy Front v Pervoy Mirovoy Voyne i Politika Tsarskogo Pravitelstva v Rayonah Zanyatıh Po Pravu Voynı, Yerevan 1968.
• ______________, Kavkazskiy Front 1914-1917, Ayastan, Yerevan 1971.
• Aslan, Betül, I. Dünya Savaşı Esnasında Azerbaycan Türkleri’nin Anadolu Türkleri’ne “Kardaş Kömeği (Yardımı)” ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2000.
• Ayrapetov, O. R., Uçastie Rossiyskoy İmperii v Pervoy Mirovoy Voyne 1916 god Sverhnapryajenie, Kuçkovo Pole, Moskva 2015.
• Bahturina, A. YU., Okrainı Rossiyskoy İmperii: Gosudarstvennoe Upravlenie i Natsionalnaya Politika v Godı Pervoy Mirovoy Voynı (1914-1917 gg.), Rosspen, Moskva 2004.
• Başar, Zeki, Ermenilerden Gördüklerimiz, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara 1974.
• Çakmak, Fevzi, Büyük Harp’te Şark Cephesi Harekâtı, Şark Vilayetlerimizde, Kafkasya’da İran’da, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• Eşki, Fatih Mehmet, Rusça Gazetelerde Kafkas Cephesi (1914-1917), Nobel Bilimsel Yayınları, Ankara 2024.
• Karabekir, Kazım, Erzincan ve Erzurum’un Kurtuluşu, Koşkun Basımevi, İstanbul 1939.
• Kocagüney, Vehbi, Erzurum Kalesi ve Savaşları, (Ed. Mehmet Dağıstanlı) Er-Vak Yayınları, Erzurum 2015.
• Kolyubakin, B., Na Maloaziatskom Teatre Vsemirnoy Voynı 1914-1916 gg., Tip. Kikolayevskiy Voennoy Akademiy, Petrograd 1917.
• Korganov, G., Uçastie Armyan v Mirovoy Voyne Na Kavkazskom Fronte (1914-1918), Maks Press, Moskva 2011.