Bitlis metamorfitlerindeki Pan-Afrikan ve alt Paleozoyik istifler ile bölgedeki barit yataklanmasına ilişkin değerlendirmeler

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 6, 53 - 67, 18.12.2024

Adil Doğan , Metin Beyazpirinç Mustafa Kemal Özkan Nazlı Ece Derinel Mert Demikol

Öz

Bu çalışma Muş ili Hasköy ilçesi Karaağaç ve Elmabulak köyleri güneyindeki Kelle Tepe civarında yüzeyleyen ve Bitlis/Pütürge metamorfik provensi içerisinde gelişen barit oluşumları ile ilgili saha gözlemleri ve stratigrafisini konu almıştır. Torid-Anatolid Bloku’na ait Bitlis metamorfitleri alttan üste doğru; Prekambriyen yaşlı Hizan, erken Kambriyen yaşlı Bakraç, orta Kambriyen yaşlı Kelletepe, geç Kambriyen-Erken Ordovisiyen yaşlı Çubuklu, Geç Devoniyen yaşlı Hanelmalı, Karbonifer yaşlı Yoncabaşı, orta-geç Permiyen yaşlı Kerzevil, Triyas yaşlı Benekli, Triyas-Jura-Kretase yaşlı Bacavan ve Geç Kretase yaşlı Ekindüzü formasyonlarından oluşur. Bitlis metamorfitleri içerisinde yer alan barit oluşumları orta Kambriyen yaşlı dolomit, dolomitik mermer ve üst seviyelerinde gözlenen yumrulu mermerler ile geç Kambriyen- Erken Ordovisiyen yaşlı kalkşist ve metakırıntılıların geçiş zonunda, yer yer yumrulu mermer içinde katmansı, yer yer filon (damar) şeklinde yerleşmiş sin-tektonik cevherleşmeler şeklinde yataklanmışlardır. Barit yataklarında cevherleşme ile eş zamanlı olmayan galenit, hematit, limonit ve malahit oluşumları da gözlenmektedir. Muş bölgesi barit yataklarının oluşumunun geç Kambriyen-Erken Ordovisiyen döneminde Reyik Okyanusu’nun açılmaya başlamasıyla Gondvana’nın kuzey kenarındaki blok faylanmalara bağlı olarak sedimantasyonla eş yaşlı bazik volkanizmayla ilişkili hidrotermal çözeltilerle geliştiği değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bitlis Metamorfitleri, Barit, Geç Kambriyen- Erken Ordovisiyen, Reyik Okyanusu, Stratigrafi.

Etik Beyan

Bu çalışma MTA Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülen ‘Bitlis Masifi ve Örtü Birimlerinin Jeolojisi ve Jeodinamik Evrimi’ projesi kapsamında yapılmıştır.

Kaynakça

• Aydal, D., Tan, S. 2016. Muş-Kayalısu (Lasikan) barit yatakları; uzaktan algılama (UA) coğrafi bilgi sistemleri (CBS) ve proton manyetometrenin barit yataklarının yerlerini belirlemedeki önemi.Türkiye Jeoloji Kurultayı, Ankara.
• Baran, H.A. 2010. Hasköy-Kızılağaç (Muş) barit yataklarının kökeni, Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 178 s. Denizli.
• Beyazpirinç, M., Özkan, M.K., Çoban, M., Usta, D., Sönmez, M.K., Yusufoğlu, H., Balcı, V., Ergen, A., Böke, N., Tuncay, T., Alan, İ., Bakırhan, B., Arman, S., Demirbağ, H., Esirtgen, T., Ilgar, A., Bozkurt, A., Özcan, N.E., Ateş, T., Demirkol, M., Metin, Y. 2022. Elazığ-Malatya-Bingöl arasında kalan bölgenin jeolojisi ve jeodinamik gelişimi. MTA Bilimsel Etkinlikler Haftası Bildiri Özleri Kitabı, Sayfa 40, Ankara.
• Boray, A. 1976. Bitlis dolayının yapısı ve metamorfizması: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 18/1, 81-84.
• Cengiz, O. 1997. Şarkikaraağaç (Isparta) ve Hüyük- Doğanhisar (Konya) Arasındaki Barit Yatakları ve Oluşumu, Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 246 s.
• Cengiz, O., Kuşçu, M. 1993. Çarıksaraylar (Şarkikaraağaç- Isparta) kuzeyinin jeolojisi ve kurşunlu barit yatakları, Türkiye Jeoloji Bülteni 36, 63-74.
• Cengiz, O., Uysal, T., Hanilçi, N. 2007. Isotope (S and Sr) Geochemistry and Fluid Inclusion Characteristics of Barite Deposits in Bitlis Massif, Eastern Turkey. The 6th International Symposium on Mediterranean Geology, Abstracts Volume, p.83. April, 2-5, 2007 Amman-Jordan.
• Çelebi, H. 2009. Türkiye apatitli manyetit yatakları: Jeolojisi, jeokimyası ve ekonomik potansiyeli. İstanbul Üniversitesi. Yer Bilimleri Dergisi 22/1, 67-83.
• Çolakoğlu, A.R., Hanilçi, N., Günay, K. 2011. Cenozoic collisional tectonics and origin of Pb-Zn-F mineralization in the Bitlis Massif, SE Turkey, International Geology Review 53, 14, 1593–1621.
• Eren, Y. 1991. Engilli (Akşehir)-Bağkonak (Yalvaç) arasında Sultandağları Masifi’nin stratigrafisi, Ahmet ACAR Jeoloji sempozyumu, Bildiriler kitabı 83-92.
• Ergen, A., Bozkurt, A., Tuncay, E., Esirtgen, T. 2020. Alanya Masifi’nin tektono-stratigrafisi ve bölgedeki barit yataklarının jeodinamik gelişimdeki yeri, Maden Tetkik ve Arama Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni 29, 115-124.
• Ergen, A., Bozkurt, A., Ilgar, A., Tuncay, E., Doğan, A. 2021. Sultan Dağları’nın Jeolojisi ve Jeodinamik Evrimi Proje Raporu. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No:13958, 241 s., Ankara (yayımlanmamış).
• Gökçe, A., Bozkaya, G. 2003. Karalar (Gazipaşa-Antalya) Barit-Galenit Yataklarının Jeolojisi ve Sıvı Kapanım Özellikleri. Türkiye Jeoloji Bülteni 46- 1, 2-15.
• Göncüoğlu, M.C., Turhan, N. 1983. Bitlis metamorfitlerinde yeni yaş bulguları. Bulletin of the Mineral Research and Exploration 95/96, 41-48.
• Linneman, U., Pereira, M.F., Jeffries, T., Drost, K., Gerdes, 2008. Cadomian Orogeny and the opening of the Rheic Ocean: new insights in the diachrony of geotectonic processes constrained by LA- ICP-MS U-Pb zircon dating (Ossa-Morena and Saxo-Thuringan Zones, Iberian and Bohemian Massifs). Tectonophysics 461, 21-43.
• Oberhanslı, R., Candan, O., Bousquet, R., Rimmele, G., Okay, A., Goff, J. 2010. Alpine HP evolution of the eastern Bitlis complex, SE Turkey. In M. Sosson, N. Kaymakci, R. Stephenson, V. Strarostenko, ve F. Bergerat (Eds.), Sedimentary basins, tectonics from Black Sea and Caucasus to the Arabian platform. Geological Society London, Special Publications 340, 461–483.
• Oberhanslı, R., Koralay, E., Candan, O., Pourteau A., Bousquet, R. 2014. Late Cretaceous eclogitic high-pressure relics in the Bitlis Massif, Geodinamica Acta 26: 3-4, 175-190, DOI: 10.1080/09853111.2013.858951.
• Okay, A., Arman, M. B., Göncüoğlu, M. C. 1985. Petrology and phase relations of the kyanite-eclogites from Eastern Turkey. Contributions to Mineralogy and Petrology 91, 196–204.
• Özgül, N., Bölükbaşı, S., Alkan, H., Öztaş, Y., Korucu, M. 1991. Sultan Dağları-Sandıklı-Homa-Akdağ yöresinin jeolojisi. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Arşiv Rapor No: 3028, Ankara.
• Özkan, M.K., Beyazpirinç, M. 2024. Bitlis Metamorfitlerinin Stratigrafisi (Doğu Anadolu, Türkiye). MTA Bilimsel Etkinlikler Haftası Bildiri Özleri Kitabı, s 36, Ankara.
• Perinçek, D. 1979a. Güneydoğu Anadolu’da allokton birimler: 33. Türkiye Jeoloji Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Bildiri özetleri 115-116.
• Perinçek, D. 1979b. Palu-Karabegan-Elazığ-Sivrice- Malatya alanının jeoljisi ve petrol imkanları: TPAO, Ankara, Rap. no. 1361 (yayımlanmamış).
• Perinçek, D. 1979c. İnterrelation of the Arabian and Anatolian plates, Guide book for excursion “B”: First Geological Congress on Middle East, Ankara, 34 s.
• Şengün, M. 1984. Bitlis masifi Tatvan güneyinin jeolojik, petrografik incelemesi: İst. Üniv. Doktora tezi, 157s. (yayımlanmamış).
• Şengün, M. 1993. Bitlis Masifi’nin metamorfizması ve örtü çekirdek ilişkisi. Bulletin of the Mineral Research and Exploration 115 (1), 1-13.
• Türkecan, A. 1991. Muş yöresindeki Pliyosen yaşlı volkanitlerin petrolojisi. Bulletin of the Mineral Research and Exploration 112, 85-101.
• ürkünal, S. 1980. Geology of eastern and southeastern Anatolia (in Turkish). Ankara: Jeoloji Müh. Odası Yayını. No 8, 64.
• Ustaömer, P.A., Ustaömer, T., Collins, A.S., Robertson, A.H.F. 2009. Cadomian (Ediacaran-Cambrian) arc magmatism in the Bitlis Massif, SE Turkey: Magmatism along the developing northern margin of Gondwana. Tectonophysics 473, 99-112.
• Yılmaz, O. 1975. Cacas Bölgesi (Bitlis Masifi) kayaçlarının petrografik ve stratigrafik incelenmesi: Türkiye Jeol. Kur. Bült. 18/1, 33-40.
• Yılmaz, S. 1959. Muş İli Bilir köyü, Kızılkilise mevkii ve Kasor köyü barit yatakları. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Rapor No: 2972, Ankara (yayımlanmamış).
• Yılmaz, Y. 1978. Gevaş (Van) dolayındaki Bitlis Masifi- ofiyolit ilişkisi: Türkiye Jeol. Kur. Bilimsel ve Teknik Kongresi, Bildiri Özetleri 83-95.