Aliboran Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Biruni and Proof of some of his Theorems

Yıl 2016, , 0 - 0, 11.05.2016

Zekeriya Güney Nebiye Korkmaz

https://doi.org/10.21666/mskuefd.65786

Cited By: 4

Öz

 

Aliboran (El Biruni, 973-1048), is one of the Turkish-Islamic scientists who is the cornerstone of development of science and mathematics; he has been described as “One of the most brilliant mind of all times”. Biruni is accepted as the pioneer of “Scientific observation” and many mathematical fields such as, “Trigonometry”, “Projection Geometry”; despite the fact that he wrote his works in Arabic that was accepted as the scientific language in his time, he also took notes in Turkish from time to time. In this study, Biruni's studies on mathematics are briefly summarized.  Mainly, proof of two of his theorems, which were expressed by making attributions to him in some Biruni investigations, are given whose proofs were not given (probably because they couldn't be found). These proofs, which were, we guess, commented orally by Biruni, are verified by using modern mathematical notations and terms.

 

 

Keywords: Biruni theorems, The Turkish-Islamic Mathematicians

Anahtar Kelimeler

-

Aliboran Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Biruni ve Bazı Teoremlerinin İspatı

Öz

Aliboran (El Biruni, 973-1048), bilim ve matematiğin gelişiminin temel taşları olan Türk-İslam bilginlerinden biridir; “Tüm zamanların en parlak zihinlerinden biri” olarak nitelendirilmiştir. “Bilimsel gözlem”in ve “Trigonometri”, “İzdüşüm Geometrisi” gibi birçok matematik alanının öncüsü olarak kabul edilen Biruni, eserlerini zamanın bilim dili olan Arapça yazmış olmasına rağmen, yer yer Türkçe notlar da düşmüştür. Bu çalışmada Biruni’nin matematiğe dair çalışmaları kısaca özetlenmiş ve esas olarak da, bazı Biruni araştırmalarında ona atfedilerek ifade edilmiş fakat (muhtemelen bulunamadığı için) ispatları verilmemiş olan iki teoreminin ispatları sunulmuştur. Biruni tarafından da sözel olarak yapılmış olduğunu tahmin ettiğimiz bu ispatlar, modern matematiksel notasyon ve terimleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir.

 

Anahtar Kelimeler: Biruni teoremleri, Türk-İslam matematikçileri

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Arıcan, S. (1993). Matematiğin Gelişiminde Müslümanların Rolü. Sızıntı Aylık İlim Kültür Dergisi, 15(170).
• Armağan, M. (1990). İslam Bilimi Tartışmaları. İstanbul: İnsanYayınları.
• Aydüz, S. (1997). İslam İlim Tarihinde İlkler. Sızıntı Aylık İlim Kültür Dergisi, 18(216).
• Baloch, N.A. (1985). Milattan Sonra Yedinci ve Onuncu Yüzyıllarda Türk Devletlerinin ve Prensliklerinin Tarihi Perspektifi Işığında Beyruni’nin Kabul ve Peşaver’in Türk Yöneticilerine İşaretinin Değerlendirilmesi (Çev. Esin Kahya). Uluslar Arası İbn Türk, Harezmi, Farabi, Beyruni ve İbn Sina Sempozyumu Bildirileri kitabı içinde (ss. 25-34). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Bayraktar, M. (1985). İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Beyruni Hakkında Türkçe Kaynaklar. (2000, Eylül). Bilim ve Ütopya, 75, 28-29.
• Bilir, H. (1979). Çocukluğundan İtibaren Üstün Zekâlı Olduklarını Kanıtlamış Bilgeler. Bilim ve Teknik, 142, 37-39.
• Boilot, J. (2000). Büyük Bilginin Uzun Yolculuğu. Bilim ve Ütopya, 75, 14-17.
• Bürgel, C. (1985). Some New Material Partaining to the Quotations from Plato’s Pahido in Biruni’s Book on India. Beyruni’ye Armağan kitabı içinde (ss. 127-137). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ceyhun, C. (1973). Ebu Reyhan Biruni. Dirim, 48(5).
• Cumhuriyet Arşivi (2001). http://www.cumhuriyetarsivi.com/katalog/4199/sayfa/2001/8/25/18.xhtml
• adresinden elde edilmiştir.
• Çıkman, Z. (1980). El-Biruni'nin Tıp Âlemindeki Yeri. Tıp Dünyası, 53, 9-12; 180-188; 251-260.
• Dizer, M. (1969). İlk Rasathaneler ve Türkler’ de Rasathaneler. Bilim ve Teknik, 2(22), 23-25.
• Dizer, M. (1977). El-Biruni. Bilim ve Teknik, 120, 14-16.
• Durant, W. (2004). İslam Medeniyeti (Çev. Orhan Bahaeddin). Ankara: Elips Yayınları.
• Gafurov, B. (2000). Bin Yıl Önce Orta Asya’da Yaşayan Evrensel Bir Deha. Bilim ve Ütopya, 75, 10-13.
• Gombrich, E.H. (1985). Dünya Tarihi (Çev. Ahmet Mumcu). İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Göker, L. (1989). Matematik Tarihi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Grenard, F. (1970). Asyanın Yükselişi ve Düşüşü 1000 Temel Eser (Çev. Orhan Yüksel). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Güney, Z. (2013). Matematiksel Zihin Sporu, Türk Daması. Muğla: Hamle Matbaacılık.
• Helvacıoğlu, E. (2000). Büyük Biruni. Bilim ve Ütopya, 75, 6-8.
• Hunke, S. (1972). Avrupa’nın Üzerine Doğan İslam Güneşi. İstanbul: Bedir Yayınevi.
• İfrah, G. (1994). Çakıl Taşlarından Babil Kulesine: Rakamların Evrensel Tarihi (Çev. Kurtuluş Dinçer). Ankara: Tübitak Yayınları.
• Kahya, E. (1979). Beyruni ve Onun Farmakoloji Eseri, Saydana. Araştırma, 11(1979), 143-194.
• Koçin, A. (1990). Ebü’l-Reyhan El-Beyruni. Bilim ve Teknik, 273, 50-51.
• Nasr, S.H. (2000). El-Biruni İle İbni Sina arasındaki Büyük Tartışma. Bilim ve Ütopya, 75, 34-35.
• Olgun, İ. (1974). Beyrûnî’nin Kişiye veTopluma Bakışı, Beyrûni’ye Armağan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Rosenthal, F. (1985). On Some Epistemological and Methodologycal Presuppositions of Al-Biruni. Beyruni’ye Armağan kitabı içinde (ss. 145-156). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sadeghi, A.A. (1985). Beyruni’nin Arapça Eserlerinde Kullanılan Farsça Sözcükler Üzerine Bazı Düşünceler, (Çev. Ahmet Çevizci). Uluslar Arası İbn Türk, Harezmi, Farabi, Beyruni ve İbn Sina Sempozyumu Bildirileri kitabı içinde (ss. 55-60). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Said, H. M. & Khan A. Z. (1981). Al-Bīrūnī: His Times, Life and Works. Karachi: Hamdard Foundation.
• Sayılı, A. (1949). Biruni. Belleten, 13(49), 53-89.
• Sayılı, A. (1974). Beyruni’ye Armağan-Beyruni ve Bilim Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sayılı, A. (1985a). Doğumunun 1000. Yılında Beyruni. Beyruni’ye Armağan kitabı içinde (ss. 1-41). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sayılı, A. (1985b). Ebu Nasr Mansur’un Sinüs Kanunu’nun Tanıtı Üzerine Beyruni’nin Mektubu. Beyruni’ye Armağan kitabı içinde (ss. 169-182). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sayılı, A. (2000). Beyruni’nin Bilimsel Çalışmaları. Bilim ve Ütopya, 75, 18-27.
• Savan, M. (2013, Nisan). El-Biruni. https://islambilimtarihi.wordpress.com/tag/el-biruni/ adresinden elde edilmiştir.
• Schreiber, G. (1982). Edirne’den Viyana Kapılarına Kadar Türklerden Kalan. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Sertöz, A.S. (2015). Arşimet ve Kralın Tacı. Bilim ve Teknik, 575, 30-33.
• Sinanoğlu, O. (1972). Atatürk ve Türk Bilim Dili. Bilim ve Teknik, 59, 8-11.
• Şamsi, F.A. (1982). Abu Al-Rayhan Al-Bayruni (Çev. Ş. Karadeniz). Belleten, 46(183), 475-486.
• Şehsuvaroğlu, B.N. (1959). Abu Rayhan Biruni ve Kitab Al-Saydala. İÜ Tıp Fakültesi Mecmuası, 22, 1010-1030.
• Tanci, M. (1985). Beyruni’nin İbn-i Sina’ya Yönelttiği Bazı Sorular, İbn-i Sina’nın Cevapları ve bu. Cevaplara Beyruni’nin İtirazları. Beyruni’ye Armağan kitabı içinde (ss. 231-260). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tekeli, S. (1963). Biruni’de Güneş Parametrelerinin Hesabı. Belleten, 27(105), 25-33.
• Terzioğlu, A. (1974). Gazneliler Devrinin Büyük Türk Alimi Al-Biruni (973-1051). Haseki Tıp Bülteni, Ayrı Baskı, 7(3), 340-363.
• Thales’ten Beş Metrelik Aynaya Kadar (1970, Nisan). Bilim ve Teknik, 30, 27-28.
• Togan, Z. V. (1953). Al Biruni ve Hareket-i Arz. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 1(1-4), 90-94.
• Tümer, G. (1985). Beyruni’nin Karşılaştırmalı Dinler Tarihi Çalışmaları. Beyruni’ye Armağan kitabı içinde (ss. 209-230). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Türker Küyel, M. (1985a). Beyruni’nin İbn Sina’ya Sormuş olduğu 10 Soru ve Almış Olduğu Karşılıklar. Beyruni’ye Armağan kitabı içinde (ss. 113-118). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Türker Küyel, M. (1985b). İbn Sina “On Sorunun Karşılıkları”nı Beyruni İçin mi Yazmıştır?. Beyruni’ye Armağan kitabı içinde (ss. 83-88). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ünver, S. (1940). Ebu Reyhan Biruni: Kitabüssaydelesinde şahsi fikirleri hakkında. Türk Tıp Tarihi Arkivi, 5(17), 9-12.
• Ünver, S. (1985). Ebu Reyhan El-Beyrunî'nin Farmakoloji ile İlgili Görüşleri. Beyruni’ye Armağan kitabı içinde (ss. 41-48). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yaltkaya, Ş. (1936). Ebu Reyhan’ın Bir Kitabı. Ülkü, 8(43), 43-46.