Osmanlı İmparatorluğu’nda Mali Yönetim Denetim Ve Soruşturma, Bir Müsadere Örneği

Yıl 2018, Sayı: 78, 53 - 86, 04.04.2018

Fatma Şensoy

https://doi.org/10.25095/mufad.412470

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda mali yönetim, Padişah’tan başlayan Sadrazamı (Başbakan) ve Başdefterdar’ı (Maliye Bakanı) ve Başdefterdara bağlı defterdarları içine alan bir üst yapıya sahiptir. Üst yapıya bağlı olan alt yapı ise mali işleri yürüten muhasebe büroları biçiminde örgütlenmiştir. Bu bölümlerde görev yapan çok çeşitli unvanlara sahip kadrolar vardır. Bunlar arasında hacegan ve hulefa üst kademe kadrolarını oluşturmuşlardır. Bu uzman görevlilerin mali işlerin, muhasebe bölümlerinin kayıt ve işlemlerinin doğruluğundan sorumlu oldukları anlaşılmaktadır. Yine bu unvanlara sahip olanların, zaman zaman işleri en iyi bilen üst kademe yöneticiler olarak denetim işleri ile de meşgul oldukları bilinmektedir.

Öte yandan bakikulları gibi deftedara bağlı denetim örgütünün varlığı üzerinde durulması gerekmektedir. Bu örgüt, denetim ve soruşturma işlerinde üst düzey bağımsız denetim örgütüdür.

Bu mali yapı, kimi zaman ortaya çıkan yolsuzluk olayları için gereken soruşturma ve denetlemeler de yapmaktadır. Bu olayları ortaya çıkaran olgulardan birisi de müsadere kurumudur. Devlet görevinde bulunan yöneticilerin servetleri öldüklerinde veya öldürüldüklerinde hazineye geçmiştir. Ayrıca yasal olmayan yollarla servetini artıran üst düzey devlet yöneticilerinin de mallarına devlet el koymuştur. Bu çalışmada XVIII. yüzyılın sonlarında yasa dışı yollarla servetini artıran bir Osmanlı Paşası’nın mallarına el konulması ile ilgili denetleme ve soruşturma örneği üzerinde durulmuştur. Doğrudan Padişah’ın katıldığı, Sadrazam’ın ve bir defterdarın yürüttüğü bu soruşturmada görev alanlar ve bunların görevlerini nasıl yerine getirdikleri, denetlemenin aşamaları ve sonuçları incelenecektir. Ele alınan örneğin sonuçları olarak, Osmanlı’da hem mali hukukun ve hem de mali denetleme mekanizmalarının yapısının ortaya konulmasına dikkat edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

XVIII. yüzyıl, Osmanlı’da mali yönetim ve denetim, yolsuzluk soruşturması

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (1973), Tarih-i Cevdet, 4. Cilt, Gençlik Basımevi, İstanbul.
• Akgündüz, Ahmet (1991), Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, Cilt 1, İstanbul.
• Canatar, Mehmet ( 2002),“Kethüdâ”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 25.
• Cin, Halil ve Akyılmaz. Gül(2009), Türk Hukuk Tarihi, 3. Baskı, Konya.
• Findley, Carter (2014), Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform Babıâli, 1789- 1922,Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Genç, Mehmet (2006), “Nâzır”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 32.
• Güvemli, Oktay (2000), Türk Devletleri Muhasebe Tarihi, Osmanlı İmparatorlu Tanzimat’a Kadar, Cilt 2. İstanbul.
• İnalcık, Halil (2007), “Padişah”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 34.
• İpşirli, Mehmet (1999), “Osmanlı Devlet Teşkilatı”, Osmanlı Devleti Tarihi, Cilt 1, İstanbul.
• İpşirli, Mehmet (1996), “Hâcegân”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 14.
• Kütükoğlu,Mübahat (1999), “Osmanlı İktisadi Yapısı’ Osmanlı Devleti Tarihi, Cilt 2. İstanbul.
• Mehmed Süreyya (1996), Sicill-i Osmani, Cilt 1, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Mustafa Nuri Paşa (1992), Netayic-ül Vukuat, Kurumları ve Örgütleri ile Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Cilt 2, Ankara.
• Öner, Erdoğan (2005), Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare. 2. Baskı, Ankara.
• Özkaya, Yücel (2006), “Mütesellim”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 32.
• Özkaya,Yücel-Ali Akyıldız (2006), “Muhassıl”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 31.
• Özön, Mustafa Nihat (1979), Osmanlıca Türkçe Sözlük, 6. Baskı, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devletinin İlmiye Sınıfı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 1. İstanbul.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 2,İstanbul.
• Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları, İstanbul.
• Tabakoğlu, Ahmet (1985), Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul.
• Tomar, Cengiz (2006), “Müsâdere”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 32.