Osmanlı Devleti’nde Temettuat Defterleri’nin Önemi ve Vergisel Açıdan Değerlendirilmesi: Tire Kazası Örneği (*)

Yıl 2014, Sayı: 7 - Sayı: 7, 170 - 199, 01.07.2014

Prof. Dr. Süleyman Yükçü Araş. Gör. Nur Fidancı Uzm. Umut Soysal

Öz

19. yy Tanzimat dönemi reformlarının etkisi altında vergi alanında reform yapılması konusu öncelikli olarak ele alınmıştır. Bu amaçla devlet gelirlerinin kontrol altına alınması, vergi konusundaki aksaklıkların düzeltilmesi, vergi mükelleflerinin tespit edilmesi ve bütçe dengesinin oluşturulması amacıyla ülke kapsamında sayımlar yapılmıştır. Adına “Emlak, Arazi, Hayvanat ve Temettuat” sayımları denilen bu sayımlar sonucu, yirmi bine yaklaşan defter serileri oluşmuştur. Temettuat Defterleri olarak adlandırılan bu defterler; Tanzimatın uygulandığı bölgelerde mal- mülk, hayvan, arazi ve yaşayan vatandaşların malvarlıklarının hane bazında kaydedildiği resmi defterlerdir. Osmanlı sosyo ekonomik tarihinin özellikle 19. yy’ daki Osmanlı Devleti için önemli bilgiler içeren bu defterler, dönemin sosyal ve iktisadi tarihinin araştırılmasında önemli kaynak rolü üstlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Temettuat Defterleri, Tanzimat Reformu, Vergilendirme

Kaynakça

• Adıyeke, N. “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”, OTAM, Sayı 11, 2000, Ankara.
• Akgündüz, A. ve Öztürk S., Darende Temettuat Defterleri I-II, İstanbul, 2002.
• Akgündüz, A. ve Öztürk S., Yozgat Temettuat Defterleri I-III, İstanbul, 2000.
• Bizbirlik, A. ve Atar, Z., “XIX. Yüzyıl Osmanlı Tarihinde Temettuat Defterleri’nin Yeri: Saruhan Sancağı Mütevelli Çiftliği Temettuat Defteri Örneği”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, s. 37- 57, 2009-I.
• BOA. ML. VRD. TMT. Tire Kazası Nüfus ve Temettuat İcmal Defteri, no.2668, H.1261.
• BOA. ML. VRD. TMT.d Tire Kazası Debbağane Mahallesi Temettuat Defteri, no.2667, H.1260.
• BOA. ML. VRD. TMT.d Tire Kazası Rum Mahallesi Temettuat Defteri, no.2756, H.1261.
• BOA. ML. VRD. TMT.d Tire Kazası Yahudi Mahallesi Temettuat Defteri, no.2741, H.1260.
• Çadırcı, M., Tanzimat Dönemi’nde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK yayınları, 1997, Ankara.
• Develioğlu, F., Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, 1998, Ankara.
• Gökçe, T. “XVIII. Yüzyıl Başlarında (1700- 1718) Tire’nin Demografik Yapısı”, Türk Kültüründe Tire II, s. 41- 58, 17- 19 Kasım 2006.
• Güran T., “19. Yüzyıl Temettuat Tahrirleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ankara, 2000.
• Güran T., “Osmanlı Tarım Ekonomisi, 1840-1910”, İÜİF, Türk İktisat ve İçtimaiyat Tarihi Araştırmaları Merkezi, Türk İktisat Tarihi Yıllığı, Yıl 1987, Sayı 1, İstanbul, 1988.
• Güran T., “Ziraî Politika ve Ziraatte Gelişmeler, 1839-1876”, 150. Yılında Tanzimat, Ankara, 1992.
• Güran, T. “Ondokuzuncu Yüzyıl Ortalarında Ödemiş Kasabasının Sosyo- Ekonomik Özellikleri”, İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 41, Sayı: 1- 4, S. 301- 319, 1985.
• Güran, T., 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, İstanbul, 1988.
• Kızılkan, A. Ö., “Osmanlı Vergi Düzeninde Temettuat Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı:20, 57- 66, Nisan 2008.
• Küreli, İ. “XIX. Yüzyıl Ortalarında Tire Kazası’na Bağlı Fata Karyesi’nin Sosyo- Ekonomik Açıdan İncelenmesi”, Türk Kültüründe Tire II, s. 59-130, 17- 19 Kasım 2006.
• Kütükoğlu, M. “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, 12. Türk Tarih Kongresi, 395-418, 1994, Ankara.
• Özger, Y. “Temettuat Defterleri Işığında Bayburt Kazası’nın Sosyo- Ekonomik Durumu”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 24, 193- 208, 2004, Erzurum.
• Öztürk S., “XIX. Yüzyılda Söğüd’ün Sosyo-Ekonomik Yapısı”, Türk Dünyası Tarih Dergisi”, Ekim 1995, sayı 106.
• Öztürk, G. Ve Karaçam Atam, Ş. “Temettuat Defterlerine Göre 19. Yüzyılın Ortalarında Priştine”, TÜBAR-XXX, 283- 310, 2011.
• Pakalın, M. Z., Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, Milli Eğitim Basımevi, 1971, İstanbul.
• Serin, M. “Osmanlı Arşivi’nde Bulunan Temettuat Defterleri”, Başbakanlık I. Milli Arşiv Şurası, 20- 21 Nisan, 717- 728, 1998, Ankara.
• Şener, A. “ Tanzimat Dönemi Vergi Reformları”, 150. Yılında Tanzimat, 1992, Ankara.
• Şener, A., “Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi”, 1990, İstanbul.
• www.osmanli.org.tr