Türk Devletlerinde Mali Yönetim - VIII.-XIII. Yüzyıllar Arası

Yıl 2013, Sayı: 4 - Sayı: 4, 223 - 245, 01.01.2013

İsmail Küçük

Öz

Bu bildiride VIII. ve XIII. yüzyıllar arasında Türk devletlerinin mali yönetimleri üzerinde durulacaktır. Bu sürenin ilk dönemi olan VIII. - XI. yüzyıllarda, Göktürkler (552-745) ile başlayan ve Uygurlar’ın (742-840) mali yönetimde Türkçe deyimleri oluşturmaları ile devam eden sürecin, Karahanlılar’da (840-1211) dürüstlük ve devlet sorumluluğu gibi kavramlar ile geliştiği görülmektedir. Karahanlılar döneminde Arap ve Fars kültürlerinin etkisinde kalmaya başlayan mali yönetimin Gaznelliler’de (963-1187) divan düzenine geçtiği ve Samaniler’de (875-1005) Abbasiler’in etkisi ile geliştiği dikkati çekmektedir.Bu incelemenin ikinci dönemini oluşturan XII. ve XIII. yüzyıllarda Altınordu Devleti’nde, coğrafi konumu itibarı ile öteki Türk devletlerinin bütün mali yönetim özelliklerine rastlanmadığı, bir Moğol devleti olmasına rağmen Türk devletleri ile etkileşim içinde olan İlhanlılar’ın (1256-1353) geliştirdiği hem örgütsel yapı ve hem de mali yönetimde kullanılan muhasebe yöntemi açısından Osmanlılar’ı büyük ölçüde etkilediği görülmektedir. Selçuklular’ın ise (1040-1308), önceki ve çağdaş Türk devletlerinin mali yönetimlerini geliştirerek yararlandığı ve deneyimlerini Osmanlılar’a aktardığı görülmektedir.Bu bildiride, önceki Türk devletlerinin deneyimlerinden yararlanarak mali yönetimini oluşturan Osmanlılar üzerinde durulmamıştır. Çünkü, Osmanlılar’ın (1299-1922) altı yüz yıl boyunca değişen koşullara göre geliştirerek uyguladıkları mali yönetim ayrı incelemeyi gerektirecek boyutta ve derinliktedir.

Anahtar Kelimeler

Türk devletleri mali yönetimi, VIII. - XIII. yüzyıllar

Financial Administration in Turkish States – Between 8th and 13th Centuries

Öz

This paper focuses on the financial administrations of Turkish States between
the 8th and 13th centuries. The first period (8th and 11th centuries) is examined within
the financial administrations of the Göktürk State (552 – 745 A.D.) and the Uygur State
(742 – 840 A.D.) as they created Turkish phrases within their financial administrations.
Concepts like ethics and state integrity were evolved in the Karahan State (840 –
1211 A.D.) period. Arabic and Persian cultures influenced financial administration of
the Karahan State. Financial administration was replaced with the Divan (council)
system in the Gazneliler State (963 – 1187 A.D.). Thus, it is observed that the Abbasids
influenced the financial administration of the Samani State (875 – 1005 A.D.).
The second period is between 12th and 13th centuries. Because of its
geographical status, financial administration specialties of the Golden Horde State
differ from other Turkish states. It is observed that the Ilkhanate State (1256 –
1353 A.D.), a Mongol state, influenced the Ottomans financial, organizational and
accounting structure. It is observed that the Seljuk State (1040 – 1308 A.D.) improved
and benefited from the financial administration experiences of previous Turkish states
and transferred those experiences to the Ottomans.
This paper does not focus on the financial administration structure of the
Ottomans. Ottoman State’s (1299 – 1922 A.D.) financial administration structure was
developed within six centuries. Because of its scale and depth, it needs to be examined
separately

Anahtar Kelimeler

Financial administration of Turkish States, 8th – 13th Centuries.