19.yy. Sonlarında Osmanlı Tarım İşletmelerinde Yönetim ve Muhasebe Uygulamaları: “Çiftlik İdaresi” Örneği

Yıl 2018, İşletme Tarihi Özel Sayısı, 280 - 332, 01.09.2018

Ömer Yazan

Öz

19.yy.’ın son çeyreğinde Osmanlı tarım işletmeciliğine yönelik bazı çalışmalar ve eğitici eserler yayınlanmıştır. Bununla birlikte tarım işletmecilerine ve uygulayıcılara rehber olan, işletme yönetimini her yönüyle ele alan eser sayısı sınırlıdır. Agop Zakaryan tarafından 1893 yılında hazırlanan “Çiftlik İdaresi” isimli kitap, tarım işletmelerinin yönetimi ve muhasebe uygulamaları açısından önemli ve kapsamlı bilgiler içermektedir. Kitapta tarım işletmelerinde yönetim faaliyetleri sekiz grupta incelenmiştir. Bunlar nakdi sermaye temini, arazi yönetimi, hayvan yetiştiriciliği, zirai faaliyetler, binaların yapımı ve yerleşimi, personel idaresi, tarım hukuku ve tarım muhasebesi uygulamaları olarak sıralanmıştır. Eserde tarım işletmeciliği ile ilgili özgün ve önemli çok sayıda konu işlenmiştir. Ayrıca bu eser 19.yy. sonlarında sayıları oldukça sınırlı olan tarım muhasebesi ile ilgili yayınlar arasında öne çıkmaktadır. Eserin tarım işletmelerinde kayıt düzeni, muhasebe defter ve hesapları, envanter, muhasebe denetimi gibi konularda dikkat çekici yaklaşımları bulunmaktadır. Bu çalışma ilgili eseri kapsamlı olarak inceleyerek 19. yy. sonlarında Osmanlı tarım işletmeciliği ve tarım muhasebesi uygulamaları hakkında bir fikir vermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zakaryan, Tarım, Tarımsal İşletmecilik, Tarım Muhasebesi

Management and Accounting Implementations in Ottoman Agricultural Enterprises at the End of 19th Century: the Example of “Farm Management”

Öz

Some studies and educational books that intended to Ottoman agricultural managerialism, were issued during the last quarter of 19th century. However the number of books are limited which are guidebooks to business managers and implementers, handling business management at all points. “Farm Management” named book, which was prepared by Agop Zakaryan in 1893, contains important and extensive information in terms of agricultural enterprises’ management and accounting implementations. In the book, management activities in agricultural enterprises were examined in eight groups. These were organized as procurement of capital in cash, land management, livestock raising, agricultural activities, the construction and settlement of buildings, personnel management, agricultural laws and agricultural accounting. A large number of original and important subjects, related with agricultural managerialism, were discussed in the book. Otherwise this book distinguishes between publications related with agricultural accounting, that’s numbers are quite limited at the end of 19th century. There are some remarkable approaches of the book as record method in agricultural enterprises, accounting books and accounts, inventory, auditing. This study aims to give an idea about Ottoman agricultural managerialism and agricultural accounting implementations at the end of 19th century by examining related book extensively.

Anahtar Kelimeler

Zakaryan, Agriculture, Agricultural Managerialism, Agricultural Accounting

Kaynakça

• Alkan, Mehmet Ö. (2000), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri,1839-1924, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Tarihi İstatistikler Dizisi Cilt 6, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara.
• Aydın, Mehmet Akif (1993), Osmanlı Ceza Hukuku, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt:7, 478-482.
• Candan, Rabia Beyza (2015), “1840 Tarihli Ceza Kanunname-i Hümayunu İncelemesi”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Dergisi, 1/1, 63-81.
• Çeşme, Volkan (2014), “Osmanlı’da Ziraati Modernleştirme Sürecinde Halkalı Ziraat Mektebi (1892-1928): Kuruluşu ve İdari Yapısı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XV/2, 39-80.
• Demirel, Muammer ve Doğanay, Fatma Kaya (2011), “Osmanlı’da Ziraat Eğitimi: Halkalı Ziraat Mektebi”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12/21, 183-199.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (DAGM) (2013), Tanzimat Sonrası Arazi ve Tapu, 35 Numaralı Kanun-u Kalemiye Defteri, 40 Numaralı Kanunname-i Arazi Defteri, Bion Matbaacılık, İstanbul.
• Dinç, Gülten and Ulman, Yeşim Işıl (2007), “The Introduction of Variolation ‘A La Turca’ to the West by Lady Mary Montagu and Turkey’s Contribution to This”, Vaccine, 25/21, 4261-4265.
• Fardis (1871), Usul-i Defterî, Mekteb-i Sanayi Matbaası, İstanbul.
• Gençoğlu, Mustafa (2014), “Sultan II. Abdulhamit’in Yurt Dışı Eğitim Politikası”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4/2, 33-73.
• Güran, Tevfik (1997), Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı-1897, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Tarihi İstatistikler Dizisi Cilt 5, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara.
• Güran, Tevfik (2003), Osmanlı Mali İstatistikleri, Bütçeler 1841-1918, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Tarihi İstatistikler Dizisi Cilt 7, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara.
• Güvemli, Oktay (2000), Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Tanzimat’tan Cumhuriyet’e, 3.Cilt, İstanbul Y.M.M.Odası Yayınları, İstanbul.
• Hasan Tahsin (1895), Tedrisat-ı İdadiye Kütüphanesinden (Yirmi ikincisi) Yeni Usul-i Defterî, İkinci Baskı, Kitapçı Kasbar, İstanbul.
• Kanca, Haluk (2013), “XIX.Yüzyılın İkinci Yarısında Uluslararası Osmanlı Fuarı: 1863- Sergi-i Umumi-i Osmani”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 5, 159-187.
• Karahasanoğlu, Cihan Osmanağaoğlu (2011), “Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin Yürürlüğe Girişi ve Türk Hukuk Tarihi Bakımndan Önemi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 29, 93-124.
• Keskin, Özkan (2010), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Modern Ziraat Eğitiminin Yaygınlaşması: Ankara Numune Tarlası ve Çoban Mektebi”. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi. 28: 87-106.
• Mehmet Mecdettin (1884), Mebadi-i Usul-i Defterî, Mihran Matbaası, İstanbul.
• Odabaşı, Necmi (2013), “Mihaliç Çiftlikat-ı Hümayunu’nda Merinos Koyunu Yetiştiriciliği”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14/25, 289-306.
• Özgün, Cihan (2012), “Batı Anadolu’da Tarımsal İşgücü ve Ücretler (1844-1914) ”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/22, 319-331.
• Tekin, Kemal Hakan (2014), “Osmanlı Devleti’nde Gelenekten Yeniliğe Geçişin Sembolü: Mecidî Nişanları”, Journal of Academic Social Sciences Studies, 28, 393-411.
• Quataert, Donald (1985) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Tarımsal Gelişme”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6. Cilt, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Reyhan, Cenk (2002), “Nakdi Gelir Getiren Mülklerin Kiralanmasına Dair Nizamname”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi,11/1, 125-131.
• Yazan, Ömer (2017), “Ziraat Bankası’nın İlk Yirmi Yılına Ait Bazı Kayıtların İncelenmesi”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17/4, 221-237.
• Yıldız, Özgür (2012), “Halkalı Ziraat Mektebi’nin Tarihçesi”, The Journal of Academic Social Sciences Studies, 5/4, 293-306.
• Zakaryan, Agop (1893), Çiftlik İdaresi, A. Asasuryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul.