TRABZON VALİSİ ÜÇÜNCÜOĞLU ÖMER PAŞA’NIN (1739 - 1742) TEREKESİ ve MUHASEBE İŞLEMLERİ

Yıl 2021, Sayı: 2021 Özel Sayı, 25 - 44, 30.12.2021

Temel Öztürk Yusuf Sürmen

Öz

Tereke, ölen ya da gaipliğine karar verilen kişilerin mal varlığı, hak ve borçlarının tümünü verilen addır. Osmanlı maliyesinde tereke kayıtları, bilhassa miras bölüşümü olmak üzere bazen taşranın yönetim organlarına bazen de Osmanlı Maliye Hazinesine gelir sağlamak amacı ile tutulmuştur. Bu Çalışma’da terekelerin tam anlamıyla bir muhasebe kaydı özelliği göstermesi hususu bir örnek ile açıklanacaktır. Bu örnek Osmanlı Arşiv belgelerine dayanarak taşrada önemli bir kişi olan Trabzon Valisi Üçüncüoğlu Ömer Paşa’nın (bundan sonra Ömer Paşa) Osmanlı Devleti tarafından el konulan terekesi üzerindeki değerlendirmeyi içermektedir.
Muhasebe, insanın yeryüzündeki varlığıyla başlamıştır. Böylece geniş bir tarihi sürece sahip olan muhasebe, yıllar boyunca gerek insanoğlunun faaliyetleri gerekse toplumların uygulamaları sonucu farklı yapılarda meydana gelmiştir. Ancak bu uzun süreçte birçok değişenin yanında tek bir unsur sabit kalmıştır. O da hesap verebilirliktir. İşte hesap verebilirlik gerek kişilerin kendi muhasebeleri gerekse onların toplum ya da toplumun organize edilmiş yapıları ölçüsünde devlet unsurlarına karşı sorumlu tutulmalarını gerekli kılmıştır. İncelemeye konu olan tereke de Ömer Paşa’nın hayatı boyunca gördüğü muhasebesinin kalanı olarak dikkate değerdir. Haliyle bu kayıt, Ömer Paşa’nın hayat muhasebesini yansıtırken mal varlığı, nakdi, köleleri ve bunların toplam değerleri üzerinden çeşitli giderleri yönünde tam bir muhasebe kaydı özelliğini de ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe, Tereke, Üçüncüoğlu Ömer Paşa, Müsadere

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

TRABZON GOVERNOR ÜÇÜNCÜOĞLU ÖMER PAŞA’S (1739-1742) TEREKE AND ACCOUNTING TRANSACTIONS

Öz

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Albayrak, H. (2008). Tarih İçinde Trabzon Valileri 1461-2007, Trabzon: Trabzon Valiliği Yayınları.
• Aygün, N. (2009). XVIII. Yüzyılda Bir Osmanlı Valisi: Üçüncüoğlu Ömer Paşa ve Muhallefatı, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7, 39-77.
• Barkan, Ö. L. (1996). Edirne Askerî Kassamı’na Ait Tereke Defterleri (1545-1659), Belgeler, III/5-6, 1-6.
• Baysun, C. (1979). Müsadere, İA, VIII, 669-673.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BOA], Cevdet-Adliye, No: 1599.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BOA], Cevdet-Askeriye, No: 10736.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BOA], Cevdet-Bahriye, No: 9776.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BOA], Cevdet-Maliye, No: 5558, 7236, 24840, 25415, 26213, 26525, 30374.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi [BOA], İrade, Evkaf No: 1332/N-10
• Bostan, H. (2002). XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağı’nda Sosyal ve İktisadî Hayat, Ankara: TTK Yayınları.
• Evliya Çelebi (1999). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Haz. Zekeriya Kurşun vd., 2. Kitap, İstanbul: YKY.
• Goloğlu, M. (2000). Trabzon Tarihi Fetihten Kurtuluşa Kadar, Trabzon: Serander Yayınevi.
• İnalcık, H. (1953 - 1954). 15. Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynakları, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XV/1-4, 51-75.
• Kallek, C. (2007). Okka, TDV İslâm Ansiklopedisi [DİA], 33, 338-339.
• Kılıç, O. (1999). XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon Eyaleti’nin İdarî Taksimatı ve Tevcihatı, Trabzon Tarihi Sempozyumu (6-8 Kasım 1998-Bildiriler), haz. Kemal Çiçek vd., 179-192, Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları.
• Öğün, T. (1999). Osmanlı Devleti’nde Müsadere Uygulamaları, Osmanlı, c. VI, ed. Güler Eren, 372-380, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Özdeğer, H. (1988). 1463-1640 Yılları Bursa Şehri Tereke Defterleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, S. (1995). Askerî Kassama Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri (Sosyo-Ekonomik Tahlil), İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Öztürk, T. (2011). Osmanlıların Kuzey ve Doğu Seferlerinde Savaş ve Trabzon, Trabzon: Serander Yayınevi.
• Öztürk, T. (2010). Arşiv Belgelerine Göre Trabzon’da Üçüncüoğlu Sarayı, Trabzon Kent Mirası Yer-Yapı-Hafıza, ed. Ömer İskender Tuluk ve Halil İbrahim Düzenli, 237-265, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. III, İstanbul: MEB Yayınları.
• Röhrborn, K. (1979). Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsadere ve Mutavassıt Güçler, I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi-I, İstanbul, 253-260.
• Sabev, O. (2013). Osmanlı Toplumsal Tarihi İçin Değerli Kaynak Teşkil Eden Tereke ve Muhallefat Kayıtları, Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası-Bildiriler, c. I, Ankara, 259-272.
• Tabakoğlu, A. (1985). Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Texıer, C. (2002). Küçük Asya, Çev. Ali Suat, c. III, Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları. TŞS, Nr: 1905, 1907.
• Ünal, M. A. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Müsadere, TDA, 49, 95-111.
• VGMA, Üçüncüzâde Ömer Paşa Vakfiyesi, Defter Nr: 489