Fârâbî’nin Sisteminde Din-Felsefe, Peygambe r-Filozof ilişkisi ve Karşılıklı İşlevleri

Yıl 2015, Cilt: 11 Sayı: 44, 11 - 26, 15.06.2015

Ayşe Sıdıka Oktay

Öz

Fârâbî’nin felsefi sistemi genel olarak iki temele dayanır. Birisi Fârâbî’nin bağlı olduğu İslâm dini, diğeri Yunan felsefe geleneği ve içinde barındırdığı, Platoncu, Aristotelesçi ve Yeni Platoncu unsurlardır. O bu iki farklı dünya algısı ve düşünce biçimini son derece titiz bir şekilde düzenlemiş, birbirine aykırı gibi görünen unsurları dengelemiş ve bu ikisinin birleşmesinden yepyeni bir felsefi sistem ortaya çıkarmayı başarmıştır. Bu sebeple onun sistemi felsefe ile dinin hem birleşme hem de çatışma noktasında durmaktadır. Fârâbî’nin Türk-İslam düşünce geleneğindeki yeri ve önemi de bu noktada başlamaktadır. O, din ile felsefeyi akıl ile vahyi bir zeminde uzlaştırmak istemekte, sistemini bunun üzerine bina etmektedir. Akıl ile vahiy/ felsefe ile dinin metot farkına rağmen aynı hakikati dile getirdiği, aralarında uyum olduğu şeklinde özetlenebilecek bu düşünce sistemi Fârâbî felsefesinin temelini oluşturmaktadır. Fârâbî de bu uzlaşma zemini üzerine felsefesini kuran Türk İslâm dünyasındaki ilk filozoftur. Onun din ve felsefe ilişkisinde ortaya koyduğu bu bakış açısı hem doğu İslâm dünyasında hem de ortaçağ Latin skolastiğinde ucu modern batı düşüncesine kadar uzanan derin etkiler bırakmıştır. Fârâbî’nin felsefeyi temel alan ve buna göre dini konumlandıran bir anlamda dinin felsefesini yapma girişimi Türk İslâm düşünce tarihinde eşsiz bir hamledir. Bu makalede Fârâbî’nin sisteminde din ile felsefenin yeniden konumlandırılmasının gerekçeleri ile filozof ve peygamberin aralarındaki etkileşimi ve işlevi tartışılıp açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fârâbî, Din, Felsefe, Filozof, Peygamber, Medeniyet, Hikmet, Mutluluk

Kaynakça

• ALPER, Ömer Mahir (2001). “İslam Felsefesinde Akıl-Vahiy/Felsefe-Din İlişkisi” İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• ARNALDEZ, Roger (1990). “Fârâbî’nin Erdemli Şehri ve Ümmet”, Türkçe çev. Kenan Gürsoy. Ankara: Uluslar arası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri 9-12 Eylül 1985, Ankara.
• AYDIN, Mehmet (2012). “Fârâbî’nin Siyaset Düşüncesinde Sa’âdet Kavramı”, Ebû Nasr El-FÂRÂBÎ, es-Siyâsetü’l-medeniyye veya Mebâdi’ül-mevcûdât içinde (s. 13-31), çev. Mehmet AYDIN, Abdülkadir Şener, M. Rami Ayas. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• AYDINLI, Yaşar (2000). “Fârâbî’de Tanrı-İnsan İlişkisi”. İstanbul: İz Yayıncılık.
• AYDINLI, Yaşar (2013). “Fârâbî ve Bağdat Meşşâî Okulu”, Cüneyt Kaya (Ed.), İslam Felsefesi Tarih ve Problemler içinde (145-182). İstanbul: İsam yayınları.
• BAKAR, Osman (1998). “Classification of Knowledge in Islam”. Cambridge: Islamic Texts Society.
• CAFER ÂLİ YASÎN (1980). “Feylesûfân’ı-Râidân el-Kindî ve’l-Fârâbî”. Beyrut.
• EBÛ REYYÂN, Muhammed Ali (1973). “Târihu’l-fikri’l-felsefî fî’l-İslâm”. Beyrut.
• EL-BEHİY, Muhammed (1992). “İslam Düşüncesinin İlahi Yönü”. Türkçe çev. Sabri Hizmetli, Ankara.
• EL-FÂHÛRÎ, Hannâ (1982). “Târîhu’l-felsefeti’l-Arabiyye” C.II, Beyrut.
• FAKHRY, Majid (2002). “Al-Fârâbi, Founder of Islamic Neoplatonism, His Life, Works and Influence”. Oxford, Oneworld Publications.
• FÂRÂBÎ, (1986). “Kitâbü’l-mille”. tahkik, Muhsin Mehdi, Beyrut: Dârü’l-Maşrık.
• FÂRÂBÎ, (1986). “Kitâbu’l-cem’ beyne re’yeyi’l-hakîmeyn” nşr. Albert Nasri Nadir, Beyrut: Dâru’l-meşrik.
• FÂRÂBÎ, (1995-M). “el-Medînetü’l-fâdıla” tahkik ve şerh, Ali Bû Mulhım, Beyrut: Dar ve mektebeti’l-hilâl, Türkçe çev. Ahmet Arslan, (1990). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• FÂRÂBÎ, (1994). “es-Siyâsetü’l-medeniyye” tahkik ve şerh, Ali Bû Mulhım, Beyrut: Dar ve mektebeti’l-hilâl. çev. Mehmet AYDIN, Abdülkadir Şener, M. Rami Ayas, (2012). İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• FÂRÂBÎ, (1995). “Kitâb tahsîl al-sa’ada” thk Ali Bû Mulhim, Beyrut, Dâr ve mektebetü’l-hilâl, Türkçe çev. Ahmet Arslan, (2012). Mutluluğu Kazanılması. Ankara: Divan Kitap.
• FÂRÂBÎ, (2008). “Kitâbu’l-hurûf” çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İbn EBİ USEYBİA, (trs). “Uyûnu’l-enbâ fî Tabakâti’l-etibbâ” C.II, Tahkik Nizâr Rızâ, Beyrut.
• İBN HALLİKAN, (1397/1977). “Vefayâtü’l-‘ayân” C. V, Beyrut, Daru’l-sâdr.
• KAYA, Mahmut (1995). “Fârâbî”, DİA, C. XII. İstanbul: 145-163.
• KIFTÎ, (1326). “Kitabu İhbâri’l-ulemâ bi ahbârî’l-Hükema” Mısır, 183-184.
• KÜYEL, Mübahat Türkel (1990). “Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri”. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• MEDKÛR, İbrahim (1983). “Fi’l-felsefeti’l-islâmiye” C. I, Kahire.
• MEDKÛR, İbrahim (1990). “Fârâbî”, İslam Düşüncesi Tarihi, C. II, Türkçe çev. Osman Bilen, ed.
• M. M. Şerif, Türkçe Baskı ed. Mustafa Armağan, İstanbul: İnsan Yayınları, 67-86.
• MES’ÛDÎ, (1357/1938). “et-Tenbîh”. Kahire.
• NAJJAR, Fauzi M. (1993). “Alfarabi The Enumaration of The Sciences”, Medieval Political Philosophy: A Sourcebook, ed. Ralph Lerner, Muhsin Mahdi, Ucla, New York, Cornell University Press, s. 22-57.
• NASR, Seyyed Hossein (1985). “Why Was Al-Fârâbî Called The Second Teacher?”, Islamic Culture An English Quarterly, volume LIX no.4, October, Hyderabad-India, s.358-361.
• ROSENTHAL, Erwin I. J. (1996). “Ortaçağda İslam Siyaset Düşüncesi”. Türkçe Çev. Ali Çaksu. İstanbul: İz Yayıncılık.
• SAYILI, Aydın (1951) “Fârâbî ve Tefekkür Tarihindeki Yeri”. Belleten, C. XV, Sayı, 57, s. 1-49; TAYLAN, Necip (1994).” İslam Düşüncesinde Din Felsefeleri”. İstanbul: İfav yayınları.
• TERKAN, Fehrullah (2007). “Çatışmanın Dinamikleri”. Ankara: Elis Yayınları.
• TOKTAŞ, Fatih (2002). “Fârâbî’nin Kitâbü’l-mille Adlı Eserinin Takdim ve Çevirisi”. Dîvân İlmi Araştırmalar Dergisi, 2002/1, yıl 17, sayı 12, ss. 247-273.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya (1950) “Fârâbî Meselesi”, Fârâbî Tetkikleri, İstanbul. İstanbul: Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 3-5.