İslam Medeniyeti’nin Hadis ve Sünnetteki Temelleri

Yıl 2015, Cilt: 11 Sayı: 44, 27 - 57, 15.06.2015

Salih Kesgin

Öz

İslam Medeniyeti’nin ayırt edici niteliklerinden varlık, bilgi ve değer tasavvurlarının teşekkülünde hadis ve sünnetin etkisini ve kaynaklık değerini tartışmayı hedeflediğimiz çalışmamızda öncelikle medeniyet ve İslam Medeniyeti kavramları ele alınmış, ardından Müslümanların medeniyet tasavvurunun hadis ve sünnetle ilişkisi incelenmiştir. Bu bağlamda; medeniyetlerin temellerini oluşturan, “varlık”, “bilgi” ve “değer” tasavvurunun, Müslüman bireyin hayatındaki birer yansıması niteliğinde olan “iman-ilim ve salih amel” kavramları esas alınarak, Buhârî’nin el-Camiu’s-Sahih adlı eserinin Kitabu’l-İman, Kitabu’l-İlm, Kitabu’l-Cihad ve Kitabu’l-Edeb başlıklı bölümleri çerçevesinde örneklerle konu tartışılmıştır. Çalışmada, İslam Medeniyeti’nin krize girmesinin hadis ve sünnet anlayışının krize girmesiyle, sünnet ve hadis algısının krize girmesinin de İslam Medeniyeti’nin kriz dönemini tecrübe etmesiyle doğrudan ilişkili olduğuna dikkat çekilmiş, İslam Medeniyeti’nin yeniden ihyâsında hadis ve sünnete gereken ehemmiyeti göstermenin hayati önem arz ettiği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Medeniyet, İslam Medeniyeti

Kaynakça

• AÇIKGENÇ, Alparslan, “Yenileşmenin Felsefi Temelleri Karşısında İslam Medeniyeti”, -İslam Gelenek ve Yenileşme- I. Uluslarası Kutlu Doğum İlmi Toplantısı, İstanbul:1996, ss.273-285.
• AÇIKGENÇ, Alparslan, İslam Medeniyetinde Bilgi ve Bilim, İstanbul: İSAM, 2006
• AHMED, Absar, “İslam Bilgi Kuramını Keşfetmek”, içinde: Temel Yeşilyurt (der.) Dini Bilginin İmkânı, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• AHMED B. HANBEL, Müsned, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• AKYÜZ, Hüseyin, “Âlimler Peygamberlerin Varisleridir” Hadisinin İsnad Açısından Tenkid ve Tahlili, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012/2, XI, 22, ss. 159-190.
• AKYÜZ, Hüseyin,“Alimler, Peygamberlerin Vârisleridir” İbaresinin Yer Aldığı Bir Hadisin Mutâbaat ve Şevâhid Açısından Değerlendirilmesi, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, XV/28, ss. 93-123.
• ÂŞIKKUTLU, Emin, “Buhârî Döneminde (III/IX. Asır) Îmanla İlgili Yaklaşımlar ve Sahîh’inin İman Bölümü Çerçevesinde Buhârî’nin Îman Yaklaşımı”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000/19, s. 59-83.
• AYDINLI, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: İFAV, 2011.
• BAĞCI, H. Musa, “el-Buharî’nin Kader Konusunda Mu’tezile İle Münakaşaları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, XLVI/1, s. 21-42.
• BAKAR, Osman, Gelenek ve Bilim, çev. Ercüment Asil, İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2003.
• BAYINDIR, Abdülaziz, “Adab”, DİA, İstanbul: 1988, I/334.
• BİLGİSEVEN, Amiran Kurtkan, “Asalet”, Din Egitimi Araştırmaları Dergisi, 2003, XII, ss.7-28.
• ÇAKIN, Kâmil, “Buhari’nin Mürcie İle İman Konusunda Tartışması”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1992, XXXII, s. 183-198.
• BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiü’s-sahîh, (I-IX), yy: Daru Tûgu’n- Necât, 1422/2001.
• BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Edebü’l-Müfred, Beyrut: Daru’s-Sıddik, 1987.
• EL-CESSÂS, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî, Ahkâmu’l-Kur’an, Beyrut: 1993.
• CÜNDİYYE, Betül Ahmed, Medeniyet Olgusu, (Kuruluş ve Çöküş Yasaları), İstanbul: Mana Yayınları, 2012.
• EL-CÜRCÂNÎ, Ali b. Muhammed, Kitâbu’t-Ta’rifât, thk. Abdülmünim Hanefi, Kahire: ts.
• EL-CÜVEYNÎ, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik, Ğıyasu’l-ümem fi iltiyâsi’z-zulem, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 2003.
• ÇAĞIRICI, Mustafa “Edep”, DİA, İstanbul: 1994, X/412-414.
• ÇETİNKAYA, Bayram Ali, İslam Medeniyetinin Dinamikleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• ED-DÂRİMÎ, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân b. Fazl, es-Sünen, (I-IV), Suud: Daru’l- Muğnî li’t-Teşri’, 2000.
• DAVUDOĞLU, Ahmet, “İslam Düşünce Geleneğinin Temelleri”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 1996/1, 1-44.
• DÜZGÜN, Şaban Ali, “Aliya İzzetbegoviç ve Kurucu İrade Olarak İslam”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2009, VII, s.1-20.
• EBU DÂVÛD, Süleyman b. Eş’as b. İshâk el-Ezdî Ebû, es-Sünen, (I-IV), Beyrut: Mektebetü’l Asriyye, ts.
• EREN, Mehmet, “Buharî’nin Sahîh’inde Re’y Ehline İtiraz Ettiği Bazı Meseleler”, Dinî Araştırmalar, 2003, V/15, s.139-164.
• EREN, Şadi, Kur’an’ın Işığında Cihad ve Savaş, İstanbul: 1996.
• FAHREDDİN RÂZÎ, Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer, el-Muhassal, Kahire: ts.
• EL-GAZZÂLÎ, Ebû Hamid Huccetü’l-İslam Muhammed b. Muhammed, İhya-u ulumi’d-dîn, Beyrut: 1417/1997.
• EL-GAZZÂLÎ, Ebû Hamid Huccetü’l-İslam Muhammed b. Muhammed, İlcâmü’l-Avam an İlmi Kelam, Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1994.
• GENCER, Bedri, İslam’da Modernleşme (1839-1939), İstanbul: Doğubatı, 2012.
• GÖRMEZ, Mehmet, “Hz. Peygamber’in Bir Hadis-i Şerifinde Din Tanımı -Bir Hadisin Semantik Tahlili”, -Diyanet İlmi Dergi- Peygamberimiz Hz Muhammed (SAV) Özel Sayısı-, 2003, s. 331-338.
• HALİL, İmâduddîn, İslam Tarihi, -Bir Yöntem Araştırması- çev. Ubeydullah Dalar, İstanbul: 1985.
• HATTÂBÎ, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrâhim, Meâlimü’s-Sünen (Şerhu Süneni Ebî Davud), (I-IV), Haleb: Matbaatu’l-İlmiyye, 1932.
• HUSAİN, Sirajul, “Islamic Science: The Making of a Formal Intellectual Discipline”, The American Journal of Islamic Social Sciences, X/3, 1994, ss.305-311.
• HOBBES, Thomas, The English Works of Thomas Hobbes of Malmesbury, London: 1651.
• EL-HEREVÎ, Ebu İsmail Abdullah b. Muhammed Ensârî, Kitabu menâzilu’s-sâirin, Kahire: Matbaatü Meahid el-İlmî, 1908.
• İBN ABİDÎN, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dımaşkî, Reddü’l-muhtar ale’d-Dürri’lmuhtâr, Beyrut: ts.
• İBN ABDÜLBER, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtûbî en-Nemerî, et-Temhîd lima fi’l-Muvatta mine’l-meânî ve’l-esânîd, Fas: Vizaretu Umumi’l-Evkaf, 1387.
• İBNİ EBİ’L-HADÎD, Ebû Hamid İzzeddin Abdülhamid b. Hibetullah, Şerhu Nehcü’l-Belâğa, Kahire: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1378.
• İBN HALDUN, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, Târîhu İbn Haldun, Beyrut: Daru’l-Fikr, 1988.
• İBN HALDUN, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, nşr. Ali Abdulvahid el-Vafi, Kahire: Daru’n-Nahda, ts.
• İBN MÂCE, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvînî , es-Sünen, thk.: Muhammed Fuat Abdulbaki, (I-II), Beyrut: Daru İhyau Kütübi’l-Arabi, ts.
• İBN MANZÛR, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisanü’l-Arab, (I-XV), Beyrut: Dâru Sadır, 1414.
• İBN HACER EL-ASKALÂNÎ, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed, Fethü’l-bârî bi-şerhi Sahihi’l-Buhârî, thk: Muhammed Fuat Abdulbaki, Beyrut: Daru’l-Marife, 1379.
• EL-İSFAHÂNÎ, Ebü’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Ragıb, el-Müfredât, Beyrut: ts.
• EL-KÂSÂNÎ, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed el-Hanefi, Bedâiü’s-sanai’fî tertîbi’ş-şerâî, Beyrut, ts.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “Camiu’s-Sahih”, DİA, İstanbul:1993, VII/114-123.
• KAPLAN, Yusuf, “Tarihi Kırılma, Varoluş ve Hakikat Arayışı ve Medeniyetin Hayatiyeti”, içinde: Schweitzer, Medeniyet Felsefesi, ss.163-183.
• KARAKOÇ, Sezai, İslam’ın Dirilişi, İstanbul: Diriliş Yayınları, 1995.
• KUTLUER, İlhan, “medeniyet”, DİA, İstanbul: 1997, XXVIII, 296-297.
• KUTLUER, İlhan, “ilm”, DİA, İstanbul: 2000, XXII, 109-114.
• EN-NEVEVÎ, Ebu Zekeriya, el-Minhâc şerhu Sahihi Müslim, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 1392.
• MALİK B. NEBİ, Çağdaş Temel Konular, (çev. Veysel Uysal), İstanbul: 1983.
• MERİÇ, Cemil, Kültürden İrfana, İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• EL-MUBAREKFÛRÎ, Ebu’l-Alâ, Tuhfetu’l-ahfezî bi-şerhi Câmii’t-Tirmîzî, Beyrut: Daru’l-Kutubi’lİlmiyye, ts.
• EL-MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî, es-Sahîh, thk: Muhammed Fuad Abdulbaki, (I-V) Beyrut: Daru İhyau’t-Turasi’l-Arabi, ts.
• EN-NESÂÎ, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, es-Sünen, thk: Muhammed Fuad Abdülbaki, (I-VIII), Halep: Mektebetu Matbuatu’l-İslami, 1986.
• NURSÎ, Bediuzzaman Said, Lem’alar (11. Lema), İstanbul: Envar Neşriyat, 2003.
• ÖZPINAR, Ömer, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
• PEZDEVÎ, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin, Usûlu’d-dîn, Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1963.
• ROSENTHAL, Franz, Knowledge Triumphant: The Concept of Knowledge in Medieval Islam, Leiden: Brill, 1960.
• ŞENTÜRK, Recep, Açık Medeniyet, İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• ŞERİATİ, Ali, Medeniyet Tarihi, Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
• SCHWEİTZER, Albert, Medeniyet Felsefesi, İstanbul: Külliyat Yayınları, 2011.
• ŞULUL, Kasım, İbn Haldun’a Göre İslam Medeniyeti, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• ET-TABERÂNÎ, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub el-Lahmî, el-Mu’cemü’l-evsat, thk. Târık b. Ivadullah b. Muhammed-Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseyni, Kahire: Daru,’l-Harameyn, (ty).
• ET-TEFTAZÂNÎ, Sa’deddin Mesud b. Ömer b. Abdullah, Şerhu’l-Mekâsıd, thk.: Abdurrahman ‘Umeyra, Beyrut: 1993.
• TAHÂNEVÎ, Ali el-Farukî, Keşşâfu ıstılahâti’l-fünûn, Kahire: 1963.
• TAYLAN, Necip, “bilgi”, DİA, İstanbul: 1992, VI/157-161.
• ET-TİRMÎZÎ, Ebû İsa Muhamed b. İsa b. Sevre es-Sülemî, es-Sünen, (el-Câmiü’s-sahih), thk.:
• Ahmed Muhammed Şakir, (I-V), Mısır :1975.
• TOYNBEE, Arnold Joseph, A Study of Histoy, Oxford: Oxford University Press, 1946.
• TUĞLU, Nuri “Mihne Olaylarını Doğuran Tartışmalarının Hadis Rivâyetine Yansıması (Buhârî Özelinde Bir Değerlendirme)”, Dinî Araştırmalar, 2005, VIII/23, s. 153-170.
• ULUDAĞ, Süleyman, “Basiret”, DİA, İstanbul: 1992, V/103.
• ÜNAL, Yavuz, “Nebevi Öğretide Estetik Tasavvuru”, VI. Dini Yayınlar Kongresi, -İslam-Sanat ve Estetik-(29-30 Kasım-1 Aralık 2013), Ankara: 2014.
• YAZIR, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Eser Neşriyat, ty.
• Züheyr b. Harb, Kitabu’l-İlm, çev. Salih Tuğ, İstanbul: 1994.