KEMALİST ORYANTALİZM ve OSMANLI-TÜRK MÜZİĞİ

Yıl 2014, Cilt: 10 Sayı: 40, 189 - 211, 15.06.2014

Onur Güneş Ayas

Öz

Kemalizm bir yandan Batılı oryantalist söylemi içselleştirip Doğuya bu oryantalist gözlükle bakarken, bir yandan da, milliyetçi doğasının gereği olarak, Batı oryantalizminin Türkler hakkındaki olumsuz yargılarıyla mücadele etmek durumunda kalmıştır. Birbiriyle bağdaştırılması son derece zor olan bu iki tutumu uzlaştırmak için de bir iç öteki yaratarak onu oryantalist söylemin nesnesi ve hedefi haline getirmiş, Türk kimliğini bu iç ötekinin zıddı olacak şekilde inşa etmiştir. Kemalizm’in örtük varsayımına
göre Batılılık veya en azından Batıya yöneliş Türklerin özünde zaten bulunan bir özelliktir. Türklüğün özüne dönerek yeniden Batıyla bütünleşmesi için bu doğal özelliği bastıran Osmanlı-Şark geçmişinden kurtulması gerekmektedir. Müzik, bu Kemalist oryantalist bakışın en belirgin şekilde gözlemlenebileceği alanlardan biridir. Erken Cumhuriyet dönemi resmi müzik görüşüne göre Batı müziği evrensel medeniyeti, bilimi, çağdaşlığı ve ilerlemeyi temsil eder. Bu Said’in deyişiyle gizli oryantalizmdir. Şarkla özdeşleştirilmiş Osmanlı müziğiyse açık oryantalizmin hedefidir ve tamamen olumsuz özelliklerle tanımlanır. Kemalizm’in bu müzik karşısındaki tutumu tamamen Batılı oryantalizmin içselleştirilmesine dayanmaktadır. Ne var ki Kemalizm Şark müziğiyle Türk müziği arasında bir ayrım yapar ve Osmanlı müziğini Türk saymaz. Hakiki Türk müziği Kemalistlere göre Osmanlı müziğiyle temas etmediği ve Batı müzik tekniğiyle uyumlu olduğu varsayılan Anadolu türkülerinde aranmalıdır. Batılı oryantalist söylemi içselleştirirken bir yandan da Türkleştiren bu müzik söylemi, kendine özgü bir Kemalist oryantalizme işaret etmektedir. Bu makalede Kemalist oryantalizmin müzik görüşü gizli, açık ve öz-oryantalizm kavramları çerçevesinde analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kemalist oryantalizm, öz-oryantalizm, Osmanlı müziği, Musiki İnkılabı, müzik sosyolojisi, Türk modernleşmesi

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Ahmed (2012). Üç Medeniyet, İstanbul: Doğu Kitabevi.
• AHISKA, Meltem (2010). Occidentalism in Turkey: Questions of Modernity and National Identity in Turkish Radio Broadcasting, London: I.B.Tauris.
• AKSOY, Bülent (2003). Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki, İstanbul: Pan.
• AKSOY, Bülent (2008). Geçmişin Musiki Mirasına Bakışlar, İstanbul: Pan.
• AREL, H. Sadettin (1990). Türk Musikisi Kimindir? Ankara: Kültür Bakanlığı.
• ARLI, Alim (2009). Oryantalizm, Oksidentalizm ve Şerif Mardin, İstanbul: Küre.
• ATATÜRK, Mustafa Kemal (1989). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• BALTACIOĞLU, İsmail Hakkı (1934). Sanat. İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi.
• BEZCİ, Bünyamin-ÇİFTCİ, Yusuf (2012). “Self Oryantalizm: İçimizdeki Modernite ve/veya İçselleştirdiğimiz Modernleşme”, Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries), VII/1, s. 139-166.
• ÇAĞATAY, Ali Rıfat (1934), “Garp Musikisinin Esası Eski Türk Musikisidir”, Akşam, 8 Teşrinisani 1934.
• ÇİĞDEM, Ahmet (2007). “Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon”, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce, Cilt III, Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Tanıl Bora-Murat Gültekingil, İstanbul: İletişim.
• ELDEM, Ethem (2010). “Ottoman and Turkish Orientalism”, Architectural Design, Cilt LXXX, Sayı 1, Ocak-Şubat.
• GAZİMİHAL, Mahmut Ragıp (1931). “Umumi Musiki Bilgileri”, Milli Mecmua, sayı 124-5, 1 Mart, s. 149-151.
• GÖKALP, Ziya (1923 a). “Bedii Türkçülük”, Yeni Mecmua, sayı 83, 30 Ağustos.
• GÖKALP, Ziya (1923 b). Türkçülüğün Esasları, Ankara: Matbuat ve İstihbarat Matbaası.
• KAHRAMAN, Hasan Bülent (2002). “İçselleştirilmiş, Açık ve Gizli Oryantalizm ve Kemalizm”, Doğu Batı, sayı: 20, s. 159-188.
• KAHRAMAN, Hasan Bülent (2010). Türk Siyasetinin Yapısal Analizi I Kavramlar-Kuramlar- Kurumlar. İstanbul: Agora.
• KAHRAMAN, Hasan Bülent (2012). Türk Siyasetinin Yapısal Analizi II 1920-1960. İstanbul: Agora.
• KANAR, Yüksel (2006). Batının Doğusu Avrupa Barbarlığının Küreselleşmesi, İstanbul: Kitabevi.
• KARAMAN, Bahattin-TEBİŞ, Cansevil (2012). Halil Bedii Yönetken’den Seçme Musiki Makaleleri-Türk Harf İnkılabı Öncesi 1922-1928. Ankara: Müzik Eğitimi Yayınları.
• LEWİS, Bernard (1968). The Emergence of Modern Turkey, London: Oxford University Press.
• MARDİN, Şerif (1991). Türk Modernleşmesi Makaleler IV, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MİDDLETON, Richard (2000). “Musical Belongings: Western Music and Its Low-Other”, Western Music and Its Others: Difference, Representation, and Appropriation in Music. Ed. Georgina Born and David Hesmondhalgh, University of California Press.
• NETTL, Bruno (1983). “The Universal Language”, The Study of Ethnomusicology Twenty Nine Issues and Concepts, Urbana ve Chicago: University of Illinois Press.
• NETTL, Bruno (1986). “World Music in the Twentieth Century: A Survey of Research on Western Influence”, Acta Musicologica, Cilt LVIII.
• O’CONNEL, John Morgan (2005). “In the Time of Alaturka: Identifying Difference in Musical Discourse”, Ethnomusicology, Cilt XLIX, Sayı 2.
• ORANSAY, Gültekin (1985). Atatürk ve Küğ-Belgeler ve Veriler, İzmir: Küğ Yay.
• RAUF YEKTA (1926). “Nâmık İsmail Bey’e Cevap”, Vakit, 9 Ekim 1926.
• SACHS, Carl (1965). Kısa Dünya Musikisi Tarihi, çev. İlhan Usmanbaş, İstanbul: MEB.
• SAİD, Edward (1978). Orientalism. New York: Vintage Books.
• SAFA, Peyami (2010). Türk İnkılabına Bakışlar, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• SALCI, Vahit Lütfi (1940). Gizli Türk Halk Musikisi ve Türk Musikisinde Armoni Meseleleri, İstanbul: Numune Matbaası.
• SAY, Ahmet (1997). Müzik Tarihi, Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• SHINER, Larry (2001). Invention of Art: A Cultural History, Chicago, University of Chicago Press.
• TANRIKORUR, Cinuçen (1989). “Alaturka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt II, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre IV, Cilt 25, İçtima 4, 1 Kasım 1934.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre VII, Cilt 20, İçtima 3, 19 Aralık 1945.
• TEKELİOĞLU, Orhan (1996). “The Rise of a Spontaneous Synthesis: The Historical Background of Turkish Popular Music”, Middle Eastern Studies, Cilt XXXII, Sayı 2, 1996.
• TEL, Mesut Cemil (1936). “Keman Saksofon Türk Çalgılarıdır”, Akşam, 26 Mart.
• TÜFEKÇİOĞLU, Hayati (1992). “Cumhuriyet İdeolojisi ve Türk Basını (Hakimiyet-i Milliyet 1.12.1928-31.12.1929)” Sosyoloji Dergisi, 3. dizi 3. Sayı.
• ÜNER, Ayşe Melda (2006). Roman ve Musiki: Tanzimat ve Serveti Fünun Romanında Musiki Teması, İstanbul: Simurg.
• YAVUZ, Hilmi (2009). Alafrangalığın Tarihi Geleneğin Tasfiyesi ya da Yeniden Üretilmesi, İstanbul: Timaş.