AYDINLANMIŞ DEVLET PATRONLUĞUNDA BİLİM 1933 Türk Üniversite

Yıl 2013, Cilt: 9 Sayı: 35, 25 - 53, 15.03.2013

Hüsamettin Arslan

Öz

Bilim ve bilimsel kurumlar, Türk modernleşmesinin gerçekten neresindedir? Türkiye’deki üniversitelerin dünya üniversiteleri hiyerarşisindeki yeri nere-sidir? Türkiye’deki bilim, üniversite ve bilim adamı üçlüsü, “Evrensel Bilim Cumhuriyeti”nin hangi bölgesinde ve ne kadar söz sahibi olarak bulun-maktadır? Bu makalenin, Türkiye’deki çağdaş araştırma literatürünün ihmal ettiği bu kapsamlı sorulara cevap veremeyeceği açıktır; bu yüzden o, çok daha mütevazı bir görevi, 1933 Türk Üniversite Devrimi ve ulus-devlet projesi kap-samında ona yüklenilen misyonu dikkate almak ve o devrimi yapan iradenin nasıl bir üniversite tahayyül ettiğini ortaya koymak amacında olacaktır.
Çalışmanın öne sürdüğü tez, şöyle özetlenebilir: Türkiye’de “üniversite” so-runu, başka her şeyden önce “politik” ihtilafların ürünüdür. Bir asırdır de-vam eden tartışmalarla kemikleşen bu ihtilaf, Türkiye’nin “kültürel muhafa-zakârları” ile “modern muhafazakârları” arasında cereyan etmektedir. Daha açık bir dille; üniversite konusundaki ihtilaf, bugün ulaştığı form itibarı ile toplumumuzun “Hz. Muhammedsiz İslamcılarıyla”, “Mustafa Kemalsiz Kemalistleri” arasında yaşanmaktadır. Bu gerilim, Türkiye’de üniversitenin diğer sorunlarının kaynaklarının en önemli olanıdır.
Türkiye’de üniversite sorunu, 1933’de tayin edilen misyonda ikamet eder: o zamanın entelektüel-militer bürokratlarının ve günümüzün militer-sivil bü-rokratlarının bir “klişe” halinde (özellikle askeri darbe dönemlerinde) tek-rarladıkları üzere, üniversitenin misyonu, öncelikle bilim ve teknoloji üret-mek değil, modern ulus devlete meşruiyet zemini sağlamak ve “muasır me-deniyet” düzeyini yakalamaktır. Bilim, sadece tali bir misyondur. Aslî mis-yona göre üniversite, Türk toplumunu “bilime” göre yeniden dizayn et-mekte kullanılan bir dinamodur. Üniversitenin –hatta bir bütün olarak eği-tim kurumlarının- görevi, toplumu sekülerleştirmek; imparatorluk bakiye-sini “modern ulus”a dönüştürmektir.
Bu minvaldeki tartışmalar, eleştirel bir tarih okumasına paralel olarak bilim fetişizminin nasıl ‘holokost’a vardığından, Türkiye’ye gelen Yahudi akade-misyenlerin oluşturduğu diasporaya dek türlü alt-başlıklarla belli bir bü-tünlük arz edecek şekilde sunulmakta ve makale, sorgulayıcı bir değerlen-dirmeyle son bulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Devlet, Bilim, 1933 Üniversite Reformu, Sürgün Alman Bilimadamları

Kaynakça

• ARONOWITZ, Stanley, Science as Power/Discourse and Ideology in Modern Society, University of Minnesota Press, Minneapolis 1988.
• ARSLAN, Hüsamettin, “Pozitivizm/Bir Bilim İdeolojisinin Anatomisi,” Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Haz. Sebahattin Şen, Bağlam Yayınları, İstanbul 1995.
• ARSLAN, Hüsamettin. Epistemik Cemaat, İstanbul: Paradigma, 1992.
• BAUMAN, Zygmunt, Modernity and the Holocaust, Cambridge: Polity Press, 1995.
• BRUNO, Latour. Science in Action/ How to Follow Scientists and Engineers through Soci-ety?, The Open University Press, Milton Keynes, 1987.
• CAPUTO, John D. “Postmetafizik Bir Rasyonaliteye Doğru,” İnsan Bilimlerine Prole-gomena/Dil, Gelenek ve Yorum, der. ve ter. Hüsamettin Arslan, İstanbul: Par-adigma Yayınları, 2002.
• COSER, Lewis A. Masters of Sociological Thought/ Ideas in Historical and Social Context, Harcourt Jovanovich, Inc., New York 1977.
• DANT, Tim. Knowledge, Ideology and Discourse/ A Sociological Perspective, Routledge, London and New York, 1991,
• FRANK, Philip. Modern Science and Its Philosophy, New York: Arno Press, 1975.
• HANKINS, Thomas L., Science and Enlightenment, London and New York: Cam-bridge University Press, 1985.
• HAYEK, F. A. The Counter-Revolution of Science, London: The Free Press of Glencoe, 1964.
• HIRSCH, Ernst E. Anılarım/ Kayzer Dönemi, Weimar Cumhuriyeti, Atatürk Ülkesi, An-kara: TÜBİTAK, 1977, s. 190.
• HODGE, M. J. S. & CANTOR, G. N. “The Development of Philosophy of Science Since 1900,” Companion to the History of Modern Science, Eds. R. Colby ve diğerleri, London and New York: Routledge,1990.
• KUMAR, Krishan. Prophecy and Progress: The Sociology of Industrial and Post-Industrial Society, Harmondsworth: Penguin, 1978.
• LENZER, Gertrud. (Ed.), Auguste Comte and Positivism/ The Essential Writings, New York and London: Harher and Torchbooks, Harper and Row, 1975.
• MANNHEIM, Karl. Ideology and Utopia/An Introduction to the Sociology of Knowledge (Harcourt-Brace and Company, New York, 1936
• MATSON, Floyd W. The Broken Image/ Man, Science and Society, New York: Anchor Books, 1966.
• MIDGLEY, Mary. Science as Salvation/ A Modern Myth and Its Meaning, London and New York: Routledge, 1992;
• NISBET, Robert A. The Sociological Tradition, New York: Basic Books, 1966.
• SCHOECK, Helmut. “Introduction,” Scientism and Values, Eds.: H. Schoek and J. W. Viggins D., Van Nostrand Company Inc., New Jersey: Princeton, 1960.
• SOLLA, Price O. J. De Little Science, Big Science, Columbia University Press, New York and London 1963.
• SOLLA, Price, D. J. De Science Since Babylon, Yale University Press, New Haven and London 1975; SORELY, Tom. Scientism and the Infatuation with Science, London and New York: Routledge, 1991. VOEGELIN, Eric. From Enlightment To Revolution, Ed.: J. H. Hollovel, Durham-Nodrth Carolina: Ducke University Press, 1975.