KÜRESELLEŞME BAĞLAMINDA İSLAM’IN YENİ SİVİL TOPLUM SÖYLEMİ ve İNSANİ YARDIM VAKFI İHH

Yıl 2011, Cilt: 8 Sayı: 29-30, 101 - 132, 15.12.2011

İslam Can

Öz

Küreselleşmeyle birlikte ulus-devlet yapısında gerçekleşen değişimler, iletişim ve haberleşmenin sağladığı imkânlar, devleti siyasî mekanizmada tek aktör ol-maktan çıkarmıştır. Bu değişim ve imkânlar, sivil toplumun etki alanının geniş-lemesine ve öncesinde ulusal düzlemde varlığını devam ettiren bu yapılanmanın artık küresel çapta da kendisine yeni ve etkin bir alan açmasına neden olmuştur. İslam’da sivil toplum anlayışının sorgulandığı bu makalede, sivil toplumun İs-lam düşüncesinde ve toplumlarında varlığına ilişkin tartışmalara yer verilmekle birlikte, İslamî söylemde sivil toplum algısının Batı düşüncesindeki - şimdiki an-lamda kullanılan - sivil toplum anlayışından daha önce de var olduğunu ve fa-kat Batı’daki gelişiminden çok daha farklı mecralarda geliştiği vurgulanmak-tadır. İslam ve sivil toplum ilişkisinde Osmanlı dönemi üzerinden yapılan tartışmaların, başlangıcını Osmanlı döneminden değil de Hz. Peygamber döneminden itibaren başlatılması gerektiği üzerinde durulmaktadır. Ayrıca tarihsel süreçte İslam’ın sivil toplum söylemleri tartışılarak küresel bir sivil toplum örgütü olan İHH’nın (İnsani Hak ve Hürriyetler Vakfı) uluslararası düzlemde yürüttüğü sivil toplum politikası üzerinden İslam’ın yeni sivil toplum söylemi oluşturulmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Küreselleşme, İslam, Sivil Toplum, İHH, Hılf’ul Füdul, Medine Kesivası

Kaynakça

• AKTAY, Yasin, ‚İslamcı Politik Teolojinin Seyir Notları‛, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce cilt 9/Dönemler ve Zihniyetler, (Editör: Ömer Laçiner), İleti-şim yayınları, İstanbul, 2009
• ________, ‚Amerika’da Sivil Toplum ve Sivil Dinin Temelleri‛, Sivil Toplum Der-gisi, sayı: 4, İstanbul, 2003
• ________,& Diğerleri, ‚İslamî Eğilimli Sivil Toplum Kuruluşları‛, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt 6/ İslamcılık, (Editör: Yasin Aktay). İletişim ya-yınları, İstanbul, 2004
• ________, ‚Türkiye ve Ortadoğu’da Sivil Toplum Tartışmaları: Sivil, ‘Mivil’ yada ‘Tivil’ Toplum‛, Sivil Toplum Dergisi, sayı:3, İstanbul, 2003
• ________, & B. Tabakoğlu & A. Serdar; Sivil Toplumun ve Katılımın Güç-lendirilmesinde Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü Projesi, ODTÜ FEF Sos-yoloji, Ankara, 2002
• ALİOĞLU, Mehmet, Hz. Muhammed (s.a.s) – Siyer-i Nebi, Konevi-Der Yayınları, Konya, 2009
• ALKAN, Mehmet Ö., ‚Sivil Toplum Kurumlarının Hukuksal Çerçevesi 1839 – 1945‛, Tanzimat’tan Günümüze İstanbul’da STK’lar, (Editörler: A.N. Yücekök, İ. Turan, M.Ö. Alkan), Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998
• ALTAN, Mehmet, ‚Küreselleşmenin Ekonomik Boyutları‛, Küreselleşme, İslam Dünyası ve Türkiye, İSAV İlmi Toplantılar Dizisi – 38, İstanbul, 2001
• ALTUN, Fahrettin, ‚Teknolojik Determinizm ve Bir Muhalefet İmkanı Olarak İnternet‛, Sivil Toplum Dergisi, sayı: 3, İstanbul, 2003
• ARABACI, Ahmet, ‚Küresel Sivil Toplum Ağlarına Doğru: Küresel Düzlemde ve Avrupa Birliği’nde Çevreci Gruplar‛, Sivil Toplum Dergisi, sayı: 3, İstanbul, 2003
• ARI, Salih, ‚Hılfu’l-Füdul Cemiyetinin Sosyal Dayanışmadaki Rolü‛, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, Van
• ARSLANEL, M. Nazan, ‚Sivil Toplum, İslamîyet ve Demokrasi‛, Kamu Hukuku Arşivi Dergisi, Eylül 2006 sayısı, İstanbul
• ASLAN, Adnan, ‚Küreselleşme ve Din‛, Küreselleşme, İslam Dünyası ve Türkiye, İSAV İlmi Toplantılar Dizisi – 38, İstanbul, 2001
• ASLANOĞLU, Rana A., ‚Bir Kültürel Karışım Olarak Küreselleşme‛, Küresel-leşme Sivil Toplum ve İslam, Der. A. Yaşar Sarıbay, E. Fuat Keyman, Vadi Yayınları, İstanbul, 1998
• BULAÇ, Ali, Din, Devlet ve Demokrasi, Zaman Kitap Yayınları, İstanbul, 2001
• ________, ‚Medine Vesikası Hakkında Genel Bilgiler‛, Birikim Dergisi, sayı: 38 – 39, İstanbul, 1992
• ________, ‚Medine Vesikası ve Yeni Bir Toplum Projesi – Tarihsel ve Sosyal Çev-re‛, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt: 6/ İslamcılık, (Editör: Yasin Aktay), İletişim yayınları, İstanbul, 2004
• CİHAN Ahmet, İlyas Doğan, Osmanlı Toplum Yapısı ve Sivil Toplum, 3F yayınevi, İstanbul, 2007
• ÇAHA, Ömer, ‚Globalleşme, İslam Dünyası ve Müslümanlar‛, Küreselleşme, İs-lam Dünyası ve Türkiye, İSAV İlmi Toplantılar Dizisi – 38, İstanbul, 2001
• ________, Sivil Toplum, Aydınlar ve Demokrasi, Plato Film yayınları, İstanbul, 2008
• ________, ‚Bir Kez Daha Sivil Toplum Üzerine‛, Sivil Toplum Dergisi, sayı:1, İs-tanbul, 2003
• DEMİROVİÇ, Alex, ‚Hegemonya ve Sivil Toplum: Kamusallık Kavramı Üze-rine Eleştiri-Ötesi Düşünceler‛, çev: İlker Ataç, Praksis Dergisi, sayı: 10, İstanbul, 2003
• DOĞAN, İlyas, ‚Türkiye’de Tek Partili Dönemde Sivil Toplum‛, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, sayı: 9, 2007
• DOĞAN, İlyas, Özgürlükçü ve Totaliter Düşünce Geleneğinde Sivil Toplum, Alfa yayınları, İstanbul, 2002
• EFELER, Kadir, ‚God-Father Devlet Anlayışı ve Küresel Sivil Toplum‛, Sivil Toplum Dergisi, sayı:3, İstanbul, 2003
• EMREALP, Sadun, ‚Yerel Yönetimler ile Sivil Toplum Kuruluşları Arasındaki İşbirliği‛, Merhaba Sivil Toplum, Der: Taciser Ulaş, Helsinki Yurttaşlar Derneği, İstanbul, 1998
• ERTÜRK, Devrim, Bireyden Cemaate Sivil Toplum, Dumlupınar Üniversitesi Sos-yal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya, 2005
• ESER, Mithat, ‚Hz. Peygamber’in Zulmü Engelleme Amaçlı Hılfu’l-Füdul’a Ka-tılması‛, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII/2 – 2009, Sivas
• GANNUŞİ, Raşit, Laiklik ve Sivil Toplum, çev: Gülşen Topçu, Mana Yayınları, İs-tanbul, 2010
• GELLNER, Ernest, Conditions of Liberty: Civil Society and Its Rıvals, Penguın Press, New York, Londra, 1994
• GÖZEN, Ramazan, ‚Batıda İslam’ın Yükselişi – Müzakere‛, Küreselleşme, İslam Dünyası ve Türkiye, İSAV İlmi Toplantılar Dizisi – 38, İstanbul, 2001
• HATİPOĞLU, Nihat, ‚Dünyanın Hılfu’l Füdul’a İhtiyacı Var‛, Hürriyet Gaze-tesi (16.07.2010 tarihli köşe yazısı), http://www.hurriyet.com.tr/ yazar-lar/15330149.asp., (erişim tarihi: 17.08.2001) İHH YAYINLARI
• ________,Lübnan, İç Savaşların Gölgesinde, Zahide Tuba Kor, İHH Yayınları İslam Coğrafyası Serisi, İstanbul, 2006
• ________,Açe, Güneydoğu Asya’da Bir İslam Beldesi, Adil Yurtkuran, İHH Yayınları İslam Coğrafyası serisi, İstanbul, 2006
• ________,Çeçenistan, Yasak Ülke Kayıp Vicdan, Edisyon, İHH Yayınları, No:7, İs-tanbul,
• ________,Azerbaycan, Kadim Coğrafyanın Genç Ülkesi, Aslıhan Akman, İHH Yayın-ları İslam Coğrafyası Serisi, İstanbul, 2006
• ________,Afrika Menekşesi, Tanzanya, Asuman Kalufya, İHH Yayınları, Hatırat dizisi – 2, İstanbul, 2006
• ________,Batıtrakya, Meriç’in Öbür Yakası, Fatma Tunç Yaşar, İHH Yayınları İs-lam Coğrafyası Serisi, İstanbul, 2006
• ________,Doğu Türkistan, İpek Yolu’nun Mahzun Ülkesi, Ahsen Utku, İHH Yayın-ları İslam Coğrafyası Serisi, İstanbul, 2006
• ________,Zengin Kıtanın Açlık Öyküsü, Afrika, İHH Yayınları İlmi Toplantılar Se-risi, İstanbul, 2007
• ________,Tarihin Tanığıyım, Bir Filistinli Diplomatın Hayatı, Khalil, Fayez, İHH Yayınları, İstanbul, 2001
• İNALCIK, Halil, ‚Tarihsel Bağlamda Sivil Toplum ve Tarikatlar‛, Küreselleşme, Sivil Toplum ve İslam, Vadi Yayınları, Der: Fuat Keyman, A.Yaşar Sarıbay, Ankara, 1998
• KALDOR, M., Global Civil Society: An Answer to War, Cambridge: Polity, 2003
• KARAGÜL, İbrahim, ‚İslam Coğrafyası Kendi Devrimine Hazırlanıyor‛, (Musa Argüç’ün İbrahim Karagül ile Yaptığı Röportaj), Vuslat Dergisi, sayı:59, İstanbul, 2006
• KEANE, John, ‚Sivil Toplum ile Devlet Arasındaki Ayrımın Kökenleri ve Geli-şimi 1750 – 1850‛, Sivil Toplum ve Devlet – Avrupa’da Yeni Yaklaşımlar, Der: John Keane, Çev: Ahmet Çiğdem, Mehmet Küçük, Levent Köker vd., Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1993
• ________, ‚Demokrasi ve Sivil Toplum: Avrupa’da Sosyalizmin Açmazları‛, Toplumsal ve Siyasal İktidarın Denetlenmesi Sorunu ve Demokrasi Beklentile-ri Üzerine, Çev: Necmi Erdoğan, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1994
• KILAVUZ, U. Murat, ‚Küreselleşen Dünyada Din‛, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 11, sayı: 2, Bursa, 2002
• KORAL, Nurhan, ‚Bir Sivil Toplum Kuruluşu Olarak Türkiye Teknoloji Geliş-tirme Vakfı‛, II. Sivil Toplum Kuruluşları Sempozyumu Sivil Toplum Ku-ruluşları – Üç Sempozyum, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 1998
• KOTAN, Muhammed, Küresel Bir Sivil Toplum Olarak İHH, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kon-ya, 2010
• KÖKTAŞ, Emin, ‚Medine Vesikası Post-Modern Bir Sivil Toplum Olabilir mi?‛, Bilgi ve Hikmet Dergisi, Bahar Sayısı, İstanbul, 1994
• MARDİN, Şerif, Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992
• OCAK, A. Yaşar, ‚Osmanlı ‘Resmi (Yahut İmparatorluk)’ İdeolojisi‛, Doğu Batı Dergisi, sayı: 29, Ankara, 2004
• ROBERTSON, Roland, Küreselleşme-Toplum Kuramı ve Küresel Kültür, çev. Ümit Hüsrev Yolsal, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara, 1999
• SARIBAY, A. Yaşar, E. Fuat KEYMAN, ‚Giriş: Küreselleşme, Siyaset ve Top-lumsal Yaşam‛, Küreselleşme Sivil Toplum ve İslam, Der. A. Yaşar Sarıbay, E. Fuat Keyman, Vadi Yayınları, İstanbul, 1998
• ________, ‚Küreselleşme, Postmodern Uluslaşma ve İslam‛, Küreselleşme Sivil Toplum ve İslam, Der. A. Yaşar Sarıbay, E. Fuat Keyman, Vadi Yayınları, İstanbul, 1998
• ________, ‚Türkiye’de Sivil Toplum ve Demokrasi‛, Küreselleşme Sivil Toplum ve İslam, Der. A. Yaşar Sarıbay, E. Fuat Keyman, Vadi Yayınları, İstanbul, 1998
• SCHOLTE, Jan Aart, Küreselleşme ve Sivil Toplum, Sivil Toplum ve Demokrasi Kon-ferans Yazıları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eği-tim ve Araştırma Birimi, İstanbul, 2005
• SUNAR, Lütfi, ‚Küreselleşen Sivil Toplumun Öncüsü: Uluslararası Af Örgütü‛, Sivil Toplum Dergisi, sayı: 3, İstanbul, 2003
• ŞAHİN, Köksal, ‚Küreselleşme Demokrasiyi Güçlendiriyor mu?‛, Akademik İn-celemeler Dergisi, cilt: 1, sayı: 2, İstanbul, 2006
• TEZCAN, Levent, ‚İslamcılık ve Toplumun Kurgusu‛, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt 6/ İslamcılık, (Editör: Yasin Aktay), İletişim Yayınları, İs-tanbul, 2004
• TOSUN, Gülgün, Demokratikleşme Perspektifinden Devlet- Sivil Toplum İlişkisi, Al-fa Yayınları, İstanbul, 2001
• TUNÇAY, Mete, ‚Sivil Toplum Kuruluşlarıyla İlgili Kavramlar‛, Sivil Toplum Dergisi, sayı: 1, İstanbul, 2003
• VERGİN, Nur, Din, Toplum ve Siyasal Sistem, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2000
• YAVUZ, Hilmi, İslam ve Sivil Toplum Üzerine Yazılar, Boyut Yayıncılık, İstanbul, 1999
• YELKEN, Ramazan, ‚Türkiye’de Devlet Eksenli İnsan Hakları Söyleminden Si-vil Toplum Eksenli İnsan Hakları Söylemlerine Geçiş (İHD ve MAZLUMDER ÖRNEĞİ)‛, İnsan Hakları Araştırmaları Dergisi, sayı: 8, İstanbul, 2005
• YILDIRIM, Bülent, ‚Av. Bülent Yıldırım İle İHH Hakkında‛, (www.islammedya.com’un Bülent Yıldırım ile yaptığı ropörtaj), bkz. http://www.islammedya.com/roportaj, (erişim tarihi: 10. 01. 2008)
• ________, ‚Filistin Meselesi Salt Bir Vatan Meselesi Değildir!‛, (Cevdet Kılıç-lar’ın Bülent Yıldırım ile yaptığı röportaj),bkz. http://insaniyardim. ihh.org.tr/37.-sayi/roportaj, (erişim tarihi: 14. 09. 2011)
• ________, ‚Mavi Marmara Olayı Hakkında‛ (Bülent Yıldırım’ın İsrail’in Kanal 10 Televizyonuna verdiği röportaj), bkz. http://www.on5yirmi5.com/genc/haber.20155/, (erişim tarihi: 14. 09. 2011)
• ________, ‚Lübnan’da Oyunu Biz Bozduk!‛, (Fadime Özkan’ın Bülent Yıldırım ile yaptığı röportaj), Yenişafak Gazetesi, Yayın tarihi: 05. 09. 2006, Eri-şim tarihi: 14. 09. 2011
• ________, ‚Mavi Marmara Özgürlüğü ve Direnişi Öğretti‛, (Ziya Gündüz’ün Yıldırım ile yaptığı röportaj), Vuslat Dergisi, sayı: 121, İstanbul, 2011
• YILDIRIM, Yılmaz, Şerif Mardin Düşüncesi Işığında Türk Modernleşmesi Açısından Sivil Toplum ve Osmanlı Kaynakları, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul, 2007
• YILDIZ, Özkan, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği’nin Epistemolojik Düzeyi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir, 2004