AHLÂKİ NORMLARIN ONTOLOJİK KAYNAĞI ve EPİSTEMOLOJİK DEĞERİ BAĞLAMINDA DİN/TANRI‐AHLÂK İLİŞKİSİ

Yıl 2009, Cilt: 5 Sayı: 19-20, 35 - 53, 15.03.2009

Ferhat Akdemir

Öz

Ahlâkî değerlerin kaynağı ve bağlayıcılığı sorunu ahlâk felsefesinin en temel sorunlarından birisidir ve konuya ilişkin olarak da felsefe tarihinde çok farklı görüşler dile getirilmiştir. Biz bu makalemizde, bu bağlamda din/tanrı ahlâk ilişkisini tartışmaktayız. Makalede, önce, ahlâkın kaynağını dinde görenler ile bu görüşe karşı çıkanların temel tezleri eleştirel bir değerlendirmeye tabi tutulmakta ve ardından da ilk ikisine nazaran daha ılımlı ve olumlu bir üçüncü yol önerilmektedir. Ahlâk felsefesinin en temel sorunlarından birisinin ahlâkî normların ontolojik kaynağının ve epistemolojik değerinin ne olduğu sorunu olsa gerektir. Daha açık bir ifadeyle, ahlâk felsefesine ilişkin en temel tartışma sanırız, ahlâkî değerlerin kaynağının ne olduğu/olması gerektiği ve ahlâk kurallarının bağlayıcılığının nerden geldiği/gelmesi gerektiği sorunudur. Söz konusu sorun Aristotales’ten I. Kant’a, Epikür’den D. Hume’a, J. S. Mill’den G. E. Moore’a kadar geniş bir filozoflar dizgesinin ilgisini çekmiş, dolayısıyla farklı felsefecilerin gözünde farklı değerlendirmelere konu olmuştur. Örneğin, ahlâkı Aristotales akılla, Moore ve Bergson sezgi ile, Epiküros ve Kireneler hazla, Hume tutku ile J. S. Mill de fayda ile temellendirmeye çalışırken batı dün‐yasında Kant ve Kantçı gelenekten gelen Rashdall, Newman, Taylor ve Sorley gibi felsefeciler, J. Calvin, Gordon Clark ve Paul Tillich gibi teologlar ve İslam felsefe ve kelam geleneğinde de Gazzali ve Eş’arî gibi kelamcı‐filozoflar genelde din, özelde ise Tanrı düşünesi ile temellendirme yoluna gitmişlerdir. İşte biz bu makalemizde, diğer yaklaşımları çalışmamızın ilgi alanı dışında tutarak, dinî inancı ahlâkın temeli olarak ele alacak ve din ile ahlâk arasında ne tür bir ilişkinin olduğu ve dinin ahlâka ne tür ve ne ölçüde bir temel teşkil ettiği sorununu tartışma konusu edineceğiz.

Anahtar Kelimeler

Ahlâk, Felsefe, Tanrı, Din, Teizm, Ateizm

Kaynakça

• Adams, Robert, “A Modified Divine Command Theory of Ethical Wrongness” Philosophy of Religion (ed.) Louis Pojman, Wadsworth, California, 1987.
• Akıl ve İnanç: Din Felsefesine Giriş, (ed. Michael Peterson ve dğl.) çev. Rahim Acar, Küre Yayınları, İstanbul, 2006.
• Arendt, Hannah, “Şiddet Üzerine”, Cogito, çev. Bülent Peker, Sayı: 6‐7, 1996.
• Aristotales, Anima: Ruh Üzerine II, çev. Celal Gürbüz, Ara Yayıncılık, İstanbul, 1992, s. 81, 82.
• Aristotales, Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ayraç Yayınları, 1998, İstanbul,
• Aydın, Mehmet S., Kant’ta ve Çağdaş İngiliz Felsefesinde Tanrı‐Ahlâk İlişkisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1991.
• Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 1990.
• Bartley, William Warren, Morality and Religion, Macmillan, London, Paperback, 1971.
• Bergson, Henri, Ahlâkın ve Dinin İki Kaynağı, Çev. M. Karasan, M.E.B. Basımevi, An‐kara, 1949.
• Bland, Blanshard, “Kierkegaard on Faith”, Essays on Kierkegaard, ed. Jerry H. Gill, Burges Publishing, USA, 1969.
• Calvin, John, The Institute of Christian Religion, The West Minister Press, Philadelphia, 1960.
• Clark, Gordon, Religion, Reason and Revelation, Presbyterian and Reformed Publishing Company, Philadelphia, 1961.
• Copleston, Frederick, Felsefe Tarihi: Aristotales, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul, 1986.
• Dostoyevski, Fredeyer, Karamazov Kardeşler, çev. Nihal Yakaza, Milli Eğitim Bakan‐lığı Yayınları, İstanbul, 1967.
• Elmalı, Osman, George Edward Moore’da Etik, Arı Sanat Kitabevi, İstanbul, 2007.
• Houranî, George F., “İslam’ın İlk Dönemlerinde İki Değer Kuramı”, çev. F. Kerim Ka‐zanç, O.M.U.İ.F.D., Sayı: 8, Samsun, 1996.
• Hume, David, A Treatise of Human Nature, ed. L. A. Selby‐Bigge, Clarendon Press, London, 1972.
• Kılıç, Recep, Ahlâkın Dini Temeli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1992
• Kierkegaard, Soren, Concluding Unscientific Postscript to Philosophical Fragment, trans. Howard V. Hong‐Edna V. Hong, Princeton University Press, New York, 1992.
• ________, Korku ve Titreme, çev. İbrahim Kapaklıkaya, Anka Yayınları, İstanbul, 2002.
• ________, Ölümcül Hastalık Umutsuzluk, çev. M. Mukadder Yakupoğlu, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 1997.
• MacIntyre, Alasdair, Erdem Peşinde: Ahlâk Teorisi Üzerine Bir Çalışma, çev. Muttalip Özcan, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2001.
• Minc, Alain, Yeni Ortaçağ, çev. Mehmet Ali Ağaoğulları, İmge Yayınları, Ankara, 1995.
• Moore, George Edward, Principia Ethica, Cambridge University Press, Cambridge, 1978.
• Nielsen, Kai, Ethics Without God, Pemberton, London, 1993.
• Öztürk Güntöre, Sibel, Jean Stuart Mill’in Ahlâk Anlayışı, İlya Yayınevi, İzmir, 2007
• Platon, “Theaitetos” çev. Macit Gökberk, Diyaloglar 2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1986.
• ________, Euthypron, çev. Pertev Naili Boratav, Maarif Basımevi, İstanbul, 1958.
• ________, Yasalar, çev. Candan Şentuna&Saffet Babür, Kabala Yayıncılık, İstanbul, 1982.
• Quinton, A. “Wittgeinstein’ın Çifte Felsefesi”, çev. Oruç Aruoba, Yeni Düşün Adamla‐rı, (ed.) Bryan Magee, Birey ve Toplum Yayınları, İstanbul, 1985.
• Reçber, M. Sait, “Tanrı ve Ahlâkî Doğruların Zorunluluğu”, Ankara Üniversitesi İlahi‐yat Fakültesi, C. XLIV (2003), Sayı:1, ss. 135‐159.
• Ross, W. D., Aristotales, çev. Ahmet İnam, E.Ü. Basımevi, İzmir 1993.
• Rossi, Jean Gerard, Analitik Felsefe, çev. Atakan Altınörs, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2001.
• Russell, Bertrand, Düşünceler, çev. S Eyüboğlu, V. Günyol, Say Yayınları, İstanbul, 1982.
• ________,, Human Society in Ethics and Politics, George Allen and Unwin Ltd., London, 1967.
• Sim, Stuart, Derrida ve Tarihin Sonu, çev. Kaan H. Ökten, Everest Yayınları, İstanbul, 2000.
• Tillich, Paul, Ahlâk ve Ötesi, çev. Aliye Çınar, Elis Yayıncılık, Ankara, 2006.
• Warburton, Nigel, Felsefeye Giriş, çev. Ahmet Cevizci, Paradigma Yayınları, İstanbul, 2000.
• Yaran, Cafer Sadık, İslamda Ahlâkın Şartı Kaç?, Elif Yayınları, İstanbul, 2005.