OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E TÜRKİYE’DE MODERNLEŞME: KIRILMALAR ve SÜREKLİLİKLER

Yıl 2008, Cilt: 5 Sayı: 18, 33 - 54, 15.09.2008

İlyas Söğütlü

Öz

Cumhuriyet’in, Osmanlı modernleşmesindeki düalist ve araçsalcı duruma son vererek modernleşmeyi tam anlamıyla isabetli ve doğru bir çizgiye oturttuğu görüşü, Türk modernleşmesi tartışmalarında öne sürülen kalıp yargılardan biridir. Bu yargı, Cumhuriyet modernleşmesinin sorunsallaştırılmasını engellemekte ve onu modernliğin en önemli boyutlarından biri olan düşünümsellik öğesinden mahrum bırakmaktadır. Modernleşmede amaç ve kapsam bakımından Cumhuriyet modernleşmesinin modernlik açısından daha isabetli bir okumaya dayandığı bir gerçektir. Ancak modernlik algısı ve modernleştirme yöntemi açısından bakıldığında her iki dönem arasında süreklilik unsurunun kopuş unsurundan daha güçlü olduğu görülmektedir. Zira Türk modernleşmesinin bu iki evresinde de modernlik, onu var eden tarihsel süreç es geçilerek, bir yerden alınıp getirilecek bir meta ve modernleşme de bu doğrultudaki bir projenin devlet eliyle ve yasalar yoluyla gerçekleştirilmesi olarak algılanmıştır. İşte Türk modernleşmesinin açmazları tam da bu noktada karşımıza çıkmaktadır. Bu açmazları daha yakından kavramak açısından bu iki evrenin karşılaştırmalı analizi zengin bir malzeme yığını sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Modernleşmesi, Geç Osmanlı, Erken Cumhuriyet, Kemalizm, Pozitivizm

Kaynakça

• Ahmad, Feroz, İttihatçılıktan Kemalizme, 3.b., Çev., Fatmagül Berktay (Baltalı), Kaynak Yay., İstanbul 1996.
• Akarlı Engin Deniz, Belgelerle Tanzimat: Osmanlı Sadrıazamlarından Âli ve Fuad Paşaların Siyasi Vasiyyetnâmeleri, Çeviren ve Yay. Haz: Engin Deniz Akarlı, Boğaziçi Üniv. Yay., İstanbul 1978.
• Aktar, Cengiz, Türkiye’nin Batılılaştırılması, Ayrıntı Yay., İstanbul 1993.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt:II, 5.b.,Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yay., Ankara 1997.
• Belge, Murat, “Cumhuriyet Döneminde Batılılaşma”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklobedisi, Cilt:1, İletişim Yay., İstanbul 1983.
• Black, Cyril E., Çağdaşlaşmanın İtici Güçleri, Çev. Fatih Gümüş, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara 1986.
• Çetinsaya, Gökhan, “Kalemiye’den Mülkiye’ye Tanzimat Zihniyeti” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt:1, Ed., Mehmet Ö. Alkan , İletişim Yay., İstanbul 2001.
• Davison, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 2.b.,Çev.Osman Akınhay, Agora Kitaplığı, İstanbul 2005.
• Esenbel, Selçuk, “Türk ve Japon Modernleşmesi: ‘Uygarlık Süreci’ Kavramı Açısından Bir Mukayese”, Toplum Ve Bilim, Sayı:84, Bahar 2000.
• Göçek, Fatma Müge, Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü, Çev. İbrahim Yıldız, Ayraç Yay., Ankara 1999.
• Hanioğlu, Şükrü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1981.
• Hanioğlu, Şükrü, “II. Meşrutiyet Dönemi ‘Garbcılığı’nın Kavramsallaştırılmasındaki Üç Temel Sorun Üzerine Bir Not”, Doğu Batı, Sayı:31, Şubat‐Mart‐Nisan 2005.
• Heper, Metin, Türkiye’de Devlet Geleneği, Doğu‐Batı Yayınları, 2.b, Çev. Nalân Soyarık, Ankara 2006.
• İnalcık, Halil, “Tanzimat Nedir?”, Tanzimat‐Değişim Sürecinde Osmanlı İmparator‐luğu, Derl.Halil İnalcık‐Mehmet Seyitdanlıoğlu, 2.b.,Phoenix Yayınevi, An‐kara 2006.
• Kadıoğlu, Ayşe, Cumhuriyet İradesi Demokrasi Muhakemesi, Metis Yay., İstanbul 1999.
• Kalaycıoğlu, Ersin‐ Ali Yaşar Sarıbay, “Tanzimat: Modernleşme Arayışı ve Politik Değişme”, Türkiye’de Politik Değişme Ve Modernleşme, Derl. Ersin Kalaycıoğlu, ‐ Ali Yaşar Sarıbay, 3.b., Alfa Aktüel, İstanbul 2007.
• Kahraman, Hasan Bülent, Türk Siyasetinin Yapısal Analizi‐1, Agora Kitaplığı, İstanbul 2008.
• Kaplan, Mehmet, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II:1839‐1865, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 1988.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Panaroma, 3.b., İletişim Yay., İstanbul 1987.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı Modernleşmesi, Çev. Akile Zorlu Durukan‐Kaan Durukan, İmge Yay., Ankara 2002.
• ________, Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, Çev. Dilek Özdemir, İmge Yay., Ankara 2006.
• ________, Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi, Çev. Esin Soğancılar, İmge Yay., Ankara 2006.
• Kazancıgil, Ali, “Türkiye’de Modern Devletin Oluşumu ve Kemalizm”, Türkiye’de Politik Değişme Ve Modernleşme, Derl: Ersin Kalaycıoğlu, ‐ Ali Yaşar Sarıbay, 3.b., Alfa Aktüel, İstanbul 2007.
• Keyder, Çağlar, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, 4.b., İletişim Yay., İstanbul 1995.
• ________, “1990’larda Türkiye’de Modernleşmenin Doğrultusu”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, 2.b., Derl. Sibel Bozdoğan‐ Reşat Kasaba, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1999.
• Küçükömer, İdris, Düzenin Yabancılaşması, Bağlam Yay., İstanbul 1994.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, 9.b., Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarihi Kurumu Yayınevi, Ankara 2004.
• Mardin, Şerif, “Modern Türk Sosyal Bilimleri Üzerine Bazı Düşünceler”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, 2.b., Derl. Sibel Bozdoğan‐ Reşat Kasaba, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1999.
• ________, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, 3.b., Derl. Mümtaz’er Türköne‐Tuncay Ön‐der, İletişim Yayınları, İstanbul 1992 a.
• ________, Türk Modernleşmesi, 2.b., Derl. Mümtaz’er Türköne‐Tuncay Önder, İletişim Yay., İstanbul‐1992b.
• Mazrui Ali, “Meiji Restorasyonu ile Atatürk Mirası Arasında Afrika”, Çev: Fikret Üçcan, Türkiye İş Bankası Uluslararası Atatürk Sempozyumu, Türkiye İş Bankası Kültür Yay. Ankara 1984.
• Oktay, Cemil, “Hum” Zamirinin Serencamı, Bağlam Yay., İstanbul 1991.
• Ortaylı, İlber, Batılılaşma Yolunda, Merkez Kitaplar, İstanbul 2007.
• ________, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, 28.b., Timaş Yay, İstanbul 2008.
• Quataert, Donald, “Tanzimat Döneminde Ekonominin Temel Problemleri”, Çev. Fat‐ma Acun, Derl. Halil İnalcık‐Mehmet Seyitdanlıoğlu,Tanzimat‐Değişim Süre‐cinde Osmanlı İmparatorluğu, 2.b.,Phoenix Yayınevi, Ankara 2006.
• Poggi, Gianfranco, Çağdaş Devletin Gelişimi, Çev., Şule Kut‐Binnaz Toprak, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul‐1991.
• Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, 4.b., Ülken Yay., İstanbul 1994.