CUMHURİYET MODERNLEŞ(TİR)MESİNDE TARİH, DİN ve ETSİNİTE ALGISI

Yıl 2008, Cilt: 5 Sayı: 18, 71 - 108, 15.09.2008

Adem Çaylak Adem Çelik

Öz

Türkiye’de imparatorluktan ulus‐devlete geçiş sürecinde geleneksel değerlerin kaldırılması toplumun/bireylerin değerler dünyasında boşluklar yaratmıştır. Bu boşluğu doldurmak üzere icat edilmiş olan “modern” değerler boşluğu doldurmak yerine daha da derinleştirmiştir. Bu makalenin amacı, Osmanlıdan Cumhuriyet’e geçişte bireylerin anlam dünyalarında oluşan boşluğu doldurmak için yardıma çağrılan tarih, din ve milliyetçilik anlayışının eleştirel analizini yapmaktır.
Osmanlı imparatorluğundan cumhuriyet Türkiye’sine geçişte, asıl dönüşüm çok etnikli ve çok dinli bir imparatorluktan “laik” ve tekçi ulus‐devlete geçiş alanında yaşanmıştır. İmparatorluktan ulus‐devlete geçiş, ulus‐devletin öznesi olan ulusun, kimlerden oluşacağı, hangi araçlar vasıtasıyla inşa edileceği, dinin ulus inşasında yerinin olup/olmayacağı sorularını beraberinde getirmiştir. Modernist bir proje olarak ulus‐devletler, belli bir etnik kor üzerine inşa edilir ve geçmişin yeniden yorumlanması, kahramanlıklar, semboller ve mitler üretilmesi üzerine kurulur.1 Milliyetçi entelijensiyanın söylediğinin aksine, milletler milli bir uyanışın sonucu değildir, ya da Gellner’in deyimiyle, “milliyetçilik, milletlerin kendi öz‐bilinçlerine uyanma süreci değildir; ulusların var olmadığı yerde onları icat eder.”2 Milleti milliyetçilerin inşası olarak gören modernist kuramcıların tamamı toplumsal, iktisadi ve teknolojik dönüşümlerin ulus‐devlet ve ulusu tarih sahnesine çıkardığını, tarihin her döneminde millet ve milliyetler‐den söz edilemeyeceğini savunurlar. Millet, “Belirli bir toprak parçası ya da yurtta yaşayan, ayrı bir ortak dili ve kültürü olan az ya da çok kurumsal olarak olgunlaşmış, tarihsel bir cemaat”3 olarak tanımlanırsa, milletlerden söz edebilmek için gerekli olan homojen bir kültür, tek bir dil ve kurumsal olgunlaşmanın sağlanabilmesi gereklidir. Ülkenin tamamındaki insanlara ortak bir eğitim, standart haberler verilmesi ve ortak bilinç yaratılması için gerekli olan teknolojik olanakların ancak modern çağda elverişli hale geldiğini görülür. Diğer bir deyiş‐le, millet verili, ezel/ebed bir kavram olmadığından, milliyetçilerin bir inşası olduğundan, milletin oluşturulması için teknolojik olanakların varlığı merkezi önemdedir. Çünkü millet yukarıdaki tanımlamada da belirtildiği gibi, ortak dil, kültür ve bilincin olduğu tarihsel cemaattir. Bu bağlamıyla, modernist kuramcılar milletlerin, inşası, icadı, muhayyelliği üzerinde dururlar.

Anahtar Kelimeler

Kemalizm, Cumhuriyet Modernleşmesi, Din, Tarih, Etnisite, Milliyetçilik, millet inşaası

Kaynakça

• ADIVAR, Halide Edip (1995), “Türkiye’de Diktatörlük ve Reformlar”, Çev. Mehmet Özden, Türkiye Günlüğü 37 (Kasım‐Aralık).
• AKTAR, Cengiz (1993), Türkiyenin Batılılaştırılması, Ayrıntı, İstanbul.
• ALPAY, Şahin, “Mukayeseli Açıdan Türkiye’de Laiklik,” Çağdaş Atatürk Sempozyumu, Türkiye İş Bankası.
• ANDERSON, Benedict (1995), Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Ya‐yılması, Çev. İskender Savaşır Metis, İstanbul.
• ASLAN, Cumhur (2006), “M. Saffet Engin”, Ed.Ahmet İnsel, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cilt: 2, Kemalizm, İletişim, İstanbul.
• ATATÜRK (2007), Nutuk 1919‐1920 Cilt:1, TTK, Ankara.
• AYKUT, Şeref (1936), Kamalizm (C.H. Partisi Programının İzahı), Muallim Ahmet Halit Kitap Evi, İstanbul.
• ARIN, Engin (1955), Atatürkçülük’te Dil ve Din, Atatürkkent, Ankara.
• BORA Tanıl (2003), Türk Sağının Üç Hali, Birikim, İstanbul.
• BOZKURT, Mahmut Esat (1967), Atatürk İhtilali, Altın.
• ÇAĞATAY, Soner (2003), “Otuzlarda Türk Milliyetçiliğinde Irk, Dil ve Etnisite”, Çev. Defne Orhun, Modern Türkiye’de Siyasal Düşünce, Cilt: 3, Milliyet‐çilik, Ed. Tanıl Bora, İletişim, İstanbul.
• CHP (1935), CHP Programı 1935, Ulus Basımevi, Ankara.
• CUNDİOĞLU, Dücane (1998), “Dinin Millileştirilmesi ve Türkçe İbadet,” 75 Yılda Düşünceler Tartışmalar, Ed. Mete Tunçay, Türkiye İş Bankası.
• DEMİREL Ahmet (2003), Birinci Meclis’te Muhalefet: İkinci Grup, İletişim, İstanbul.
• DİVİSON, Andrew (2006), Türkiye’de Sekülarizm ve Modernlik, Çev. Tuncay Birkan, İletişim, İstanbul.
• GÖRAL, Özgür Sevgi (2006), “Afet İnan”, Ed. Ahmet İnsel, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Cilt: 2, Kemalizm, İletişim, İstanbul.
• HOBSBAWM, Eric (2006), 1870’den Günümüze Milletler ve Milliyetçilik, Çev. Osman Akınhay, Ayrıntı, İstanbul.
• İNAN, Afet (1947), Türkiye Halkının Antropolojik Karakterleri ve Türkiye Tarihi, Türk Irkının Vatanı Anadolu, TTK, Ankara.
• İNSEL, Ahmet (1990), Türkiye Toplumunun Bunalımı, Birikim, İstanbul.
• KARABEKİR, Kazım (2000), Kürt Meselesi, Yay. Haz. Faruk Özerengin, Emre, İstanbul.
• KARPAT, Kemal H. (1996), Türk Demokrasi Tarihi, Afa, İstanbul.
• KYMLICKA, Will (1998), Çokkültürlü Yurttaşlık, Azınlık Haklarının Liberal Teorisi, Çev. Abdullah Yılmaz, Ayrıntı, İstanbul.
• ORAN, Baskın (23 Aralık 2007), “Tekrar Merhaba 1938”, Radikal İki.
• ÖZKIRIMLI, Umut (2008), Milliyetçilik Kuramları Doğu Batı, Ankara.
• ÖZTÜRK, Saygı (2007), İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, Doğan, İstanbul.
• PARLA, Taha (1995), Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları, Kemalist Tek‐Parti İdeolojisi ve CHP’nin Altı Oku, İletişim, İstanbul.
• PEKER, Recep (1935), İnkılab Dersleri, Ulus Basımevi, Ankara.
• SADAK, Necmettin (1950), Toplum Bilim Sosyoloji, MEB, İstanbul.
• SMITH, Anthony D. (2007), Milli Kimlik, Çev. Bahadır Sina Şener İletişim, İstanbul.
• ŞALGUNİ, M. Rıza (2005), İslam ve Modernizm, Sorun, İstanbul.
• TANÖR, Bülent (1999), “Laikleş(tir)me, Kemalistler ve Din,” 75 Yılda Düşünceler, Tartışmalar, Ed. Mete Tunçay, Tarih Vakfı, İstanbul.
• TÜRK PARLAMENTO TARİHİ, TBMM 2. Dönemi, 1923‐1927, Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları, Ankara.
• YEĞEN, Mesut (2003), Devlet Söyleminde Kürt Sorunu, İletişim, İstanbul.
• YEŞİLKAYA, Neşe G. (2003), Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İletişim, İstanbul.
• YILDIZ, Ahmet (2001), Ne Mutlu Türküm Diyebilene!, İletişim, İstanbul.