TÜRK MUHAFAZAKÂR DÜŞÜNCESİNDE CUMHURİYET DÖNEMİ HÂKİM MODERNLEŞME ANLAYIŞI ELEŞTİRİSİNİN BİR BOYUTU OLARAK ANTİ‐POZİTİVİST TUTUM ve BU TUTUMUN KAYNAĞI

Yıl 2008, Cilt: 5 Sayı: 18, 125 - 146, 15.09.2008

Mehmet Akıncı

Öz

Türk muhafazakâr düşüncesi, Cumhuriyet Dönemi hâkim modernleşme anlayışı olan Kemalist modernleşme anlayışına karşı eleştiri yoluyla gelişme imkânı bulmuştur. Bu çalışmanın konusu Türk muhafazakâr düşüncesinde Kemalist modernleşme anlayışının epistemolojik dayanağı olan pozitivizm eleştirisi ve bu eleştirel tutumun kaynağıdır. Muhafazakâr düşünürler Kemalist modernleşmenin 18. yüzyıl pozitivizminden etkilenmiş olması nedeniyle söz konusu modernleşme anlayışını yanlışlamak istemektedirler. Buradaki temel dayanakları, Batı’da pozitivizmin dayanağı olan Aydınlamanın aklı yücelten yaklaşımının yerini, aklın gerçekliği sadece kendi başına anlamada yetersiz kaldığı şeklinde özetlenebilecek bir anlayışa terk etmesidir. Türk muhafazakâr düşünürlerinin Kemalist modernleş‐meyi eleştirmelerinin ya da bir diğer ifade ile yanlışlamak istemelerinin ardında yatan neden, onarlın sahip olduğu farklı bir değişim ya da modernleşme anlayışı olan bir tür kendiliğindenlik modeli ile ilgilidir.

Anahtar Kelimeler

Türk Muhafazakârlığı, Modernleşme, Cumhuriyet Dönemi, Kemalist Modernleşme, Anti‐pozitivizm

Kaynakça

• ARON, Raymond, Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, (Çev. Korkmaz Alemdar), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1986.
• AYDINLI, Yaşar, “Ehl‐i Sünnetin Fikri Zemini Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, İslâmiyat, Cilt 8, Sayı 3, 2005: 51‐67.
• AYVAZOĞLU, Beşir, Peyami‐Hayatı, Sanatı, Felsefesi, Dramı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1998.
• ________, “Doğu‐Batı Açmazında Peyami Safa”, Doğu‐Batı, Sayı 11, 2000: 107‐103.
• BALTACIOĞLU, İ. Hakkı, Batıya Doğru, İstanbul: Sebat Basımevi, 1945.
• ________, Türke Doğru, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1994, (İlk Yayın Tarihi 1942).
• ________, Atatürk‐Yetişmesi, Kişiliği, Devrimleri, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Basımevi, 1973.
• BAŞGİL Ali Fuat, İlmin Işığında Günün Meseleleri, Ali Hatipoğlu (Der.), İsmail Dayı, İstanbul: Yağmur Yayınları, 1960a.
• ________, “Madde ve Manâ”, Yeni Sabah, 24,8.1960b.
• BELGE, Murat, “Cumhuriyet Döneminde Batılılaşma”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 1, 1983.
• BOLAY, Süleyman Hayri, “Akıl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt 21, İs‐tanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 1989: 238‐242.
• DEMİREL, Tanel, “Cumhuriyet Döneminde Alternatif Batılılaşma Arayışları: 1946 Sonrası Muhafazakâr Modernleşmeci Eğilimler”, U.Kocabaşoğlu (ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt‐3: Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul: İleti‐şim Yayınları, 2004: 218‐238.
• GİDDENS, Anthony, “Pozitivizm ve Eleştiricileri”, T. Bottomore, R. Nispet (der ), Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ankara: Verso Yayınları, 1990.
• GÜLER, E. Zeynep, “Muhafazakârlık: Kadim Gelenek Savunusundan Faydacılığa”, H.Birsen Örs (der.), 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007: 116‐162.
• GÜNGÖR, Erol, Türk Kültürü ve Milliyetçilik, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1980, (İlk Yayın Tarihi 1975)
• ________, Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003a, (İlk Yayın Tarihi 1980).
• ________, “Mümtaz Turhan’ın Ardından”, Sosyal Meseleler ve Aydınlar, İstanbul: Ötüken yayınları, 2003b: 207‐213, ( İlk Yayın tarihi 1983).
• ________, İslâmın Bugünkü Meseleleri, İstanbul: Ötüken Yayınları 2005 (İlk Yayın Tarihi 1981).
• KAYNAR, Mete, Devletin Ülkesi ve Milleti, Ankara: Özgür Üniversite Yayınları, 2001.
• İREM, Nazım, “Kemalist Modernizm ve Türk Gelenekçi‐Muhafazakârlığının Kökenleri”, Toplum ve Bilim, Sayı 74, 1997: 52‐101.
• ________, “Muhafazakâr Modernlik, “Diğer Batı” ve Türkiye’de Bergsonculuk”, Toplum ve Bilim, Sayı 82, 1999: 141‐179.
• ________, “Cumhuriyetçi Muhafazakârlık, Seferber Edici Modernlik ve ‘Diğer Batı’ Düşüncesi” Ankara Üniversitesi S.B.F Dergisi, Sayı 57‐2, 2002: 41‐60.
• KIZILTUĞ, Kürşad, “Kafka’da Modernlik”, http://www.franz‐kafka.org/pages/ article.html (17.9.2007).
• KÖKER, Levent, İki Farklı Siyaset, Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• KUHN, Thomas S, Bilimsel Devrimlerin Yapısı, (Çev. Nilüfer Kuyaş), İsanbul, Alan Yayınları, 2003.
• KUYAŞ, Nilüfer, “Çevirmenin Sunuşu”, Bilimsel Devrimlerin Yapısı, (Çev. Nilüfer Kuyaş), İstanbul: Alan Yayınları, 2003: 7‐49.
• MARDİN, Şerif, “Atatürk Devrimlerini Hazırlayan Faktörler (Siyasi Batılılaşmamıza Üç Engel), M. Türköne, T. Önder (der.), Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler I, İstanbul: İletişim Yayınları, 1997: 161‐180, (İlk Yayın Tarihi 1964).
• ________, “Din ve Laiklik”, M. Türköne, T. Önder (der.) Türkiye’de Din ve Siyaset, Makaleler 3, İstanbul: İletişim Yayınları, 2005a: 35‐77, (İlk Yayın Tarihi, 1981).
• ________, “ Modern Türk Sosyal Bilimleri Üzerine Düşünceler”, S. Bozdağan, R. Ka‐saba (ed.), Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2005b: 54‐69.
• ROSSITER, Clinton, Conservatism in America, New York: Vintage Books, 1962.
• SAFA, Peyami, “ Yaratıcı Tekâmül Tercümesinin Düşündürdükleri”, Ulus, 13.4.1948.
• ________, “Türk Düşüncesi ve Batı Medeniyeti”, Türk Düşüncesi, Sayı 1, 1953: 4‐9.
• ________, “Topyekûn Cevap”, Türk Düşüncesi, Sayı 4, 1954: 284‐286.
• ________, “Allahsızlık Modası”, Türk Düşüncesi, Sayı 17, 1955: 321‐322.
• ________, “Eski‐Yeni Kavgası”, Türk Düşüncesi, Sayı 31, 1956: 48‐51.
• ________, “Seziş, Tahlil ve Riyaziye”, Seçmeler, F.K. Timurtaş, E.Göze (ed.), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1970: 124‐128 (İlk Yayın Tarihi 1936).
• ________, Doğu Batı Sentezi, İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1978, (İlk Yayın Tarihi 1962).
• ________, Türk İnkılâbına Bakışlar, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1997, (İlk Yayın Tarihi 1938)
• ________, “Bergson Mistik midir”, Objektif 6 Yazarlar Sanatçılar Meşhurlar, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1999: 45‐46, (İlk Yayın Tarihi 1941).
• ________, Nasyonalizm, Sosyalizm, Mistizm, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2003, (İlk Yayın Tarihi 1975).