OSMANLI ve RUS MODERNLEŞMESİNE DAİR BAZI GÖRÜŞLER

Yıl 2008, Cilt: 4 Sayı: 16-17, 58 - 86, 15.06.2008

Kezban Acar

Öz

Osmanlı Devleti’nin modernleşme bağlamında en çok karşılaştırıldığı ülke Rus-ya’dır. İki devletin de Batı Avrupa’nın dışında yer alması, benzer politik yapılara sahip olması ve daha da önemlisi her ikisinin de batıyı örnek alarak modernleşmesi belki de bu karşılaştırmanın en önemli nedenlerini oluşturmaktadır. Fakat aslında iki ülkenin modernleşme süreçlerine bakıldığında benzerliklerden çok farklılıkların olduğu görülür. Bu makale, iki ülkedeki modernleşme çabalarını ve hareketlerini daha çok bu farklılıklardan yola çıkarak ve zaman zaman benzerliklerin de altını çizerek, modernleşmenin başlangıç dönemleri, nedenleri, kapsamı, metotları ve sonuçları açısından karşılaştırmakta ve değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, batılılaşma, Osmanlı İmparatorluğu, Rusya, Petro, III. Selim, II. Mahmut, Yeniçeri Ocağı, ulema, Rus Ortodoks Kilisesi, ayan, aristokrasi, aydın

Kaynakça

• Akbayar, Nuri. “Osmanlı Yayıncılığı,” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (İstanbul: İletişim Yayınları), 6/ 1680- 1696.
• Anisimov, Evgenii V. The Reforms of Peter the Great: Progress Through Coercion in Russia, çeviren John T. Alexander (New York: M. E. Sharper, 1993)
• Belge, Murat. “Batılılaşma: Türkiye ve Rusya,” Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, 3. Cilt: Modernleşme ve Batıcılık (İstanbul: İletişim Yayınları, 2002-2007), 43- 55.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma (İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, 1970 (?))
• Berman, Marshall. Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor (İstanbul: İletişim Yayınları, 1999)
• Bil’bassov, Vasili A. The Intellectual Formation of Catherine the Great,”Catherine the Great, edited by Marc Raeff (London: Macmillan, 1972)
• Brennan, James F., Peter Lang, Enlightened Despotism in Russia: The Reign of Elisabeth, 1741-1762 (New York, 1987)
• Brooks, Jeffrey. When Russia Learned to Read: Literacy and Popular Literatüre 1861-1917 (Princeton, Jersey: Princeton University Press,1985)
• Brooks, Jeffrey. “Readers and Reading at the End of the Tsarist Era,” Literature and Society in Imperial Russia. William Mills Todd III (Stanford, California: Stanford Univer-sity Press, 1978)
• Chrissidis, Nikolaos A. “A Jesuit Aristotle in Seventeenth-Century Russia: Cosmology and the Planetary System in the Slavo-Greco-Latin Academy,” Modernizing Muscovy: Reform and Social Change in Seventeenth-Century Russia, edited by Jarmo Kotilaine, Marshall Poe (Routledge Curzon, 2004), 391- 433.
• Coulter, Debra. "Church Reform and the 'White Clergy' in Seventeenth-Century Russia," Modernizing Muscovy: Reform and Social Change in Seventeenth-Century Russia, edited by Jarmo Kotilaine, Marshall Poe (Routledge Curzon, 2004), 291- 317.
• Crumney, Robert O. The Formation of Muscovy, 1304-1613 (London, New York: Longman, 1987),
• Çiğdem, Ahmet. “Türk Batılılaşması’nı Açıklayıcı bir Kavram: Türk Başkalığı: Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon,” Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, 3. Cilt: Modernleşme ve Batıcılık (İstanbul: İletişim Yayınları, 2002-2007), 68- 81.
• Davison, Roderic H. Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856- 1876, 1. cilt, çeviren Osman Akınhay (İstanbul: Papirüs, 1997)
• Deringil, Selim. The Well-Protected Domains. Ideology and the Legitimation of Power in the Otoman Empire, 1876- 1909 (London, New York: I. B. Tauris, 1998)
• Dixon, Simon. The Modernisation of Russia, 1676-1825, (Cambridge; New York: Cambridge University Press, 1999)
• Figes, Orlando. Natasha’s Dance. A Cultural History of Russia (London: Penguin Books, 2002)
• Göle, Nilüfer. “Batı-dışı modernlik: Kavram üzerine,” Toplum ve Bilim 80, Bahar 1999: 12.-142. (Greenwood Press, 1974)
• Hosking, Geoffrey. Russia and the Russians: Earliest Times to 2001 (London:Penguin Books, 2002)
• Hughes, Lindsey. Russia in the Age of Peter the Great (New Haven, Connecticut: Yale University Press, 1998)
• Hughes, Lindsey. ”Secularization And Westernization Revisited: Art And Architecture In Seventeenth-Century Russia,” Modernizing Muscovy: Reform and Social Change in Seventeenth-Century Russia, edited by Jarmo Kotilaine, Marshall Poe (Routledge Curzon, 2004), 343- 362.
• Kamenskii, Aleksandr B. The Russian Empire in the Eighteenth Century: Searching for a Place in the World, çeviri ve tashih David Griffiths (New York ve London: M. E. SharpeArmonk, 1997)
• Karataş, Veli. Ondokuzuncu Yüzyılda Yenileşme Çabaları ve Osmanlı Ulemasının Tavrı, Yüksek Lisans Tezi (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri, 1998)
• Karpat, Kemal. Osmanlı Modernleşmesi: Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus, Çeviren Akile Zorlu Durukan ve Kaan Durukan (Ankara: İmge Kitabevi, 2002)
• Kılıçbay, Mehmet Ali. “Osmanlı Batılaşması,” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (İstanbul: İletişim Yayınları), 1. Cilt: 147- 152.
• Kılıçbay, Mehmet Ali. “Osmanlı Aydını,” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (İstanbul: İletişim Yayınları), 1: 55-60.
• Kizevetter, Aleksandr A. “Portrait of an Enlightened Autocrat,” Catherine the Great, edited by Marc Raeff (London: Macmillan, 1972)
• Köker, Levent. Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi (İstanbul: İletişim Yayınları,1999)
• Lee, Stephen J. Peter the Great (London: Routledge, 1993)
• Levin, Eve. “The Administration of Western Medicine in Seventeenth-Century Russia,”
• Lincoln, W. Bruce. Sunlight at Midnight: St. Petersburg and the Rise of Modern Russia (Ba-sic Books, 2001), 363- 389.
• Luppol, İvan K. “The Empres and the Philosophe,” Catherine the Great, edited by Marc Raeff (London: Macmillan, 1972)
• Malinin, Vasilii N. Starets Eleazarova monastyria Filofei i ego poslaniia (Kiev: Tipografiia Kievo-Pecherskoi Uspenskoi Lavry, 1901)
• Marker, Gary. Publishing, Printing and the Origins of Intellectual Life in Russia, 1700- 1800 (Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1985)
• Mosse, Werner Eugen. Alexander II and the Modernization of Russia (London; New York: I.B. Tauris & Co.: Distributed by St. Martin's Press, 1992)
• Mardin, Şerif. Makaleler 1, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (İstanbul: İletişim Yayınları, 2005)
• Mardin, Şerif. Makaleler 4, Türk Modernleşmesi (İstanbul: İletişim Yayınları, 2005)
• Mardin, Şerif. “Tanzimat ve Aydınlar,” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (İstanbul: İletişim Yayınları), 1: 46-54.
• Mardin, Şerif. “Yeni Osmanlı Düşüncesi,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce. Cilt I: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası. Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (İstanbul: İletişim Yayınları 2002), 42-53.
• Mert, Özcan. “II. Mahmut Döneminde Taşradaki Merkeziyetçilik Politikası,” Türkler Ansiklopedisi (İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), Cilt 13: 720- 729.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı (İstanbul: Alkım Yayınları, 2005)
• Ortaylı, İlber.“Batılılaşma Sorunu,” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (İstan-bul: İletişim Yayınları), 1. Cilt: 134- 138.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. 2. cilt: 1600–1914. Editör Halil İnalcık ve Donald Quataert (İstanbul: Eren Yayınları, 2006)
• Özcan, Besim. “Sultan III. Selim Devri Islahat Hareketleri (Nizam-ı Cedid),” Türkler Ansiklopedisi (İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), Cilt 13: 671- 683.
• Özel, İsmet. “Tanzimat’ın Getirdiği ‘Aydın,’ ” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (İstanbul: İletişim Yayınları), “Tanzimat’ın Getirdiği ‘Aydın,’ ” Tan-zimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (İstanbul: İletişim Yayınları),
• Özkaya, Yücel. “XVIII. Yüzyılda Taşra Yönetimine Genel Bir Bakış,” Türkler Ansiklopedisi (İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), Cilt 13: 699- 709.
• Özkiraz, Ahmet. Modernleşme Teorileri ve Postmodern Durum (Konya: Çizgi Kitabevi, 2003)
• Pamiatniki istorii Smutnogo vremeni, Pamiatniki russkoi istorii. Editör A. I. Iakovlev, A. I. (Moscow: N. N. Kloçkov, 1909)
• Pamuk, Şevket. “Küreselleşme Çağında Osmanlı Ekonomisi (1820- 1914),” Türkler An-siklopedisi (İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), Cilt 14: 241- 252.
• Poe, Marshall. “Absolutism and the New Men of Seventeenth-Century Russia,” Modernizing Muscovy: Reform and Social Change in Seventeenth-Century Russia, edi-ted by Jarmo Kotilaine, Marshall Poe (Routledge Curzon, 2004), 97-115.
• Poggie Jr., John J. Rethinking Modernization; Anthropological Perspectives (Robert N. Lynch; Greenwood Press, 1974)
• PSZRI (Polnoe Sobranie Zakonov Rossiikoi Imperii …1649-1913) (St. Peterburg, 1830-1916)
• Raeff, Marc. “In the Imperial Manner,” Catherine the Great, edited by Marc Raeff (London: Macmillan, 1972)
• Reinterpreting Russian History: Readings, 860-1860's, Daniel H. Kaiser, Gary Marker, editörler (New York: Oxford University Press, 1994)
• Russian Modernity: Politics, Knowledge, Practices, edited by David L. Hoffmann and Yanni Kotsonis (Houndsmills: Macmillan Press; New York: St. Martin's Press, 2000)
• Saydam, Abdullah. “Yenileşme Döneminde Osmanlı Toplumu,” Türkler Ansiklopedisi (İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), Cilt 13: 847- 886.
• Select Documents on Government and Society. Paul Dukes, tashih ve tercüme (Newtonville, Mass.: Oriental Research Partners, 1978)
• Shaw, Stanford J., Ezel Kural Shaw, History of the Otoman Empire and Modern Turkey, Volume II: Reform, Revolution and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808- 1975 (Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1977),