OSMANLI MODERNLEŞMESİNDE DİL POLİTİKALARI ve MEBUSAN MECLİSİ

Yıl 2008, Cilt: 4 Sayı: 16-17, 187 - 212, 15.06.2008

H. Aliyar Demirci

Öz

Osmanlı Devleti, 19. asırda geleneksel bir imparatorluğun çok unsurlu-çok dilli yapısını sürdürmekte zorlanmış, ulus devlet olma yolunda sancılı bir sürecin içine girmiştir. Bütünleşme siyaseti Osmanlı kimliği ve vatandaşlığı üzerinden sağlan-maya çalışılmış, Türkçe aşama aşama imparatorluk halkının ortak kamusal iletişim dili olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla dil politikaları gerilimli ve çatışmacı bu sürecin içinde bir fay hattı olarak yer alır Bu makale Osmanlı Devleti’nin modernleşme evresinde merkeziyetçi bir yapı kurmak isteyen devlet elitinin statü planlaması çerçevesinde dil politikalarını nasıl oluşturduğuna odaklanmıştır. Bu çerçevede dile ilişkin siyasal davranışın oluşmasında hangi aktörlerin karşılıklı etkileşim içinde olduğu vurgulanmıştır. İmparatorluk içinde konuşulan diller karşısında Türkçe’nin resmîleştirilmesi sürecinin kat ettiği aşamalar, sürecin 19. yüzyıldan 20. yüzyıla geçirdiği evrim açıklanmıştır. Söz konusu politikaların oluşumunda Meşrutiyet rejimi döneminde Osmanlı Parlamentosu’nun (Mebusan Meclisi) katkısı olup olmadığı araştırılmış, devlet politikasına karşı parlamenterlerin tepkileri, bu politikayı aşmak için geliştirilen karşı politika önerileri açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

tek dillilik, meşrutiyet, ulus-devlet, Dil politikaları

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (1986), İttihat ve Terakki 1908-1914 (çev: N. Bozbora), İstanbul, 3. Baskı.
• Akçura, Yusuf (2001), Yeni Türk Devletinin Öncüleri 1928 Yazıları (haz: N. Sefercioğlu), Ankara.
• Akşin, Sina (1987), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul.
• Avlonyalı Ekrem Bey(2006), Osmanlı Arnavutluk’undan Anılar(1885-1912) [çev: A. Di-rim], İstanbul.
• Aydoğan, Erdal (2005), İttihat ve Terakkî’nin Doğu Politikası, İstanbul.
• Bayur, Yusuf Hikmet (1983), Türk İnkılâbı Tarihi, C-II, Kısım-III, Ankara.
• Berkes, Niyazi(2002), Türkiye’de Çağdaşlaşma (çev: Ahmet Kuyaş), İstanbul.
• Birinci, Ali (1990), Hürriyet ve İtilâf Fırkası, İstanbul.
• Çelebi, Mevlüt (1999), Sultan Reşad’in Son Rumeli Seyahati, İzmir.
• Çelik, Bilgin (2004), İttihatçılar ve Arnavutlar-İkinci Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulus-çuluğu ve Arnavutluk Sorunu, İstanbul.
• Deringil, Selim (2002), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) (çev: G. Ç. Güven), İstanbul.
• Engin, Vahdettin (2001), Sultan Abdülhamid ve İstanbul’u, İstanbul.
• Ergin, Osman Nuri (1995), Mecelle-i Umûr-ı Belediye, C.8, İstanbul.
• Friedman, Lawrence M. (2002), Yatay Toplum(çev: A. Fethi), İstanbul.
• Hanioğlu, Şükrü (2001), Preparition For Revolution: The Young Turks 1902-1908, New York.
• Hobsbwam Eric J. (1993) 1789’dan Günümüze Milletler ve Milliyetçilik (çev: O. Akınhay), İstanbul.
• Hüseyin Kâzım Kadri (1991), Meşrutiyet’ten Cumhuriyete Hatıralarım (haz: İ. Kara), İstanbul.
• İmer Kâmile (2001), Türkiye’de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi, Ankara, 2. baskı.
• Jusdanis, George (1998), Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür (çev:T. Birkan), İstanbul.
• Kansu, Aykut (1995), 1908 Devrimi (çev: Ayda Erbal), İstanbul.
• Karal, Enver Ziya (1988), Osmanlı Tarihi, C.VIII, Ankara, 3. baskı.
• Kayalı, Hasan (1998), Jön Türkler ve Araplar Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İs-lamcılık (1908-1918) (çev: Türkân Yöney), İstanbul.
• Keyder, Çağlar (2004), “İmparatorlukta Hukuk ve Meşruiyet”, Toplum ve Bilim, sayı: 100, ss. 65-83.
• Koloğlu Orhan (ty) “Osmanlı Basını: İçeriği ve Rejimi”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Tür-kiye Ansiklopedisi, C.1, İstanbul: 68-93.
• Kuran, Ercüment (1994), “Bir Türk Islahatçısı Olarak Küçük Sait Paşa (1840-1814)” Türkiye’nin Batılılaşması ve Millî Meseleler (der: M. Türköne), İstanbul: 161-174.
• Lewis, Bernard (1988), Modern Türkiye’nin Doğuşu (çev: M. Kıratlı), Ankara, 3. baskı.
• Mardin, Şerif (1986), “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar Merkez Çevre İliş-kileri”, Türk Siyasal Hayatının Gelişimi (ed: E. Kalaycıoğlu, A.Y. Sarıbay), İs-tanbul: .109-135.
• Milli Eğitimle İlgili Mevzuat (1857-1923) [1982] (der: R. Özalp,) (İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı).
• Nalbant, Atilla (1997), Üniter Devlet Bölgeselleşmeden Küreselleşmeye, İstanbul.
• Oktay, Cemil (1997) Siyasal Sistem ve Bürokrasi Yükselen İstemler Karşısında Türk Siyasal Sistemi ve Kamu Bürokrasisi, İstanbul.
• Ortaylı, İlber (1987), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: 2. baskı.
• ________(1988), “Osmanlı Seçkinleri”, Bahri Savcı’ya Armağan, Ankara: 371-374.
• ________(1999), “Tanzimat Devri ve Sonrası İdarî Teşkilat”, Osmanlı Devleti Tarihi II (ed. E. İhsanoğlu), İstanbul: 282-333.
• ________(2004), “19. Yüzyıl Osmanlı Yönetimi ve Arap Dili”, Osmanlı Barışı (haz: M. Armağan), İstanbul: 148-154.
• Öğün, Süleyman Seyfi (1995), “Topluluk Ruhu ve Türk Siyaseti” Modernleşme, Milliyet-çilik ve Türkiye, İstanbul: 17-46.
• ________(1997a), “Self-Determinasyon Prensibi ve Ahmet Cevdet Paşa”, Ahmet Cevdet Paşa Vefatının 100. Yılına Armağan (1823-1895), İstanbul: 143-150.
• ________(1997b), “Türk Milliyetçiliğinde Hâkim Millet Kodunun Dönüşümü”, Cumhu-riyet, Demokrasi ve Kimlik (haz: N. Bilgin), İstanbul: ss.207-230.
• Pierson, Christopher (2000), Modern Devlet (çev: Dilek Hattatoğlu) İstanbul.
• Sadoğlu, Hüseyin (2003), Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul.
• Sarıbay, Ali Yaşar (2000), Global Bir Bakışla Politik Sosyoloji, İstanbul.
• Selim Ali Selam (2005), Beyrut Şehreminin Anıları (1908-1918) (haz. Hasan Ali Hallâk/çev: H. Özkan), İstanbul.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, “Dersaadet Belediye Kanunu ve Getirdikleri”, Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 8, sayı: 4, Ekim 1999, ss. 157-171.
• Smith, Anthony (2004). Millî Kimlik (çev: B. S. Şener), İstanbul.
• Somel, Selçuk Akşin (2001) “Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi (1839-1913)”, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce C. I (ed: Tanıl Bora, M. Gültekin], İstanbul: 88-116.
• Şeni, Nora (1996) “Çayınıza Kaç Tane Kuru Üzüm İstersiniz?”, İstanbul 1914-1923 [(haz: Stefanos Yerasimos) (çev: C. Akalın)], İstanbul.
• Şimşir, Bilal (1986), “Midhat Paşa’nın İkinci Sadrazamlığı ve İngiltere”, Uluslararası Midhat Paşa Semineri Bildiriler ve Tartışmalar (Edirne, 8-10 Mayıs 1984), An-kara: 237-266.
• Toprak, Zafer (1982), Türkiye’de Millî İktisat (1908-1918), Ankara.
• Tunaya, Tarık Zafer (1998), Türkiye’de Siyasal Partiler İkinci Meşrutiyet Dönemi, C. 1, İs-tanbul.
• ________(2001), “İkinci Meşrutiyet’in Siyasal Hayatımızdaki Yeri”, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1918), İstanbul: 121-179.
• ________(2004), Hürriyetin İlanı İkinci Meşrutiyet’in Siyasal Hayatına Bakışlar, İstanbul.
• Turan, İlter (1977), Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, İstanbul.
• ________(1999), “Türk Bürokrasisinde Süreklilik ve Değişim: Kemalist Dönem ve Son-rası” Atatürk ve Türkiye’nin Modernleşmesi (haz: J. Landau/çev: M. Alakuş), İs-tanbul: 135-163.