KLASİK OSMANLI ADALET REJİMİ ve 1839 GÜLHANE KIRILMASI

Yıl 2008, Cilt: 4 Sayı: 15, 149 - 174, 15.12.2008

Nazım İrem

Öz

Bu makalede klasik Osmanlı adalet anlayışının temelleri incelenecektir. Osmanlı adalet rejimi birçok Doğulu devlet geleneği ile İslam yasasının bir ürünüdür ve yüzyıllar içinde kendisine özgü bir hak ve sorumluluk rejimi yaratmıştır. Adalet Dairesi mecazının ima ettiği İmparatorluk güçlü bir adalet geleneğine sahiptir ve geleneksel Osmanlı adalet rejimi farklılıkların yönetimini amaçlamaktadır. Farklılıkları tanımlayan siyasî-hukukî kategori Millet sistemidir. Bu çerçevede 1839 Gülhane Hatt-ı Hümayunu, getirmiş olduğu tebaanın eşitliği prensibi ile geleneksel millet sistemi ve adalet rejiminin köklü bir dönüşüm yaşamasının şartlarını yaratmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adalet Dairesi, Osmanlı Hukuk Sisteminin Modernleşmesi, Gülhane Hatt-ı Hümayunu, Müslim-Gayri-Müslim İlişkileri, Osmanlı Hadd Rejimi

Kaynakça

• Akşin Sina, (1988). “Siyasal Tarih,” Türkiye Tarihi III. Sina Akşin (der.), İstanbul: Cem Yayınevi. s. 73-191.
• Berkes, Niyazi, (1964). The Development of Secularism in Turkey. London: Hurst&Company.
• Bozkurt, Gülnihal (1989). Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında
• Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bulut, Yücel, (2004). Oryantalizmin Kısa Tarihi. İstanbul: Küre Yayınları.
• Çetin, Halis (2005). “İktidar ve Meşruiyet,” Siyaset. Mümtaz’er Türköne, Ankara: Lotus Yayınevi: 35-71.
• Ergene, Boğaç A. (2001). “On Ottoman Justice: Interpretations in Conflict (1600-1800),” Islamic Law and Society 8,1: 52-87. Eryılmaz, Bilal (1988). Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Teb’anın Yönetimi. İzmir: Güç Birliği Yayıncılık ve Ticaret.
• Gözler, Kemal, “Sened-i İttifak”, www.anayasa.gen.tr/senediittifak; (erişim tarihi: 03.03.2008) .
• Halaçoğlu, Yusuf (1998). XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Hassan, Ümit, (2001). Osmanlı: Örgüt - İnanç - Davranış'tan Hukuk - İdeoloji'ye. İstanbul: İletişim Yayınları
• Hassan, Ümit (2000), Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• İnalcık, Halil (2005). Osmanlı’da Devlet, Hukuk Adalet. (2’nci baskı), İstanbul: Eren Yayıncılık
• Karpat, Kemal (1982). “Millets and Nationality: the Roots of Incongruity of Nation and State in the Post-Ottoman Era,” Christians and Jews in the Ottoman Empire, Ciltt I, içinde, Benjamin Braude ve Bernard Lewis, (Der.), New York: Holmes & Meier Publishers Inc., s. 141-169.
• Mumcu, Ahmet (1985). Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1999). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler yahut Dairenin Dışına Çıkanlar (15.-17. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Öz, Mehmet, (2005). Osmanlı’da “Çözülme” ve Gelenekçi Yorumcuları. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Soner, Bayram Ali (2007). “At The Limits of Toleration: How Have Non-Muslim Minorities
• Been Constructed As ‘Strangers in Turkey? Minorities in Transition in Europe and the Middle East, UCSIA International Workshop. Antwerp: Aralık 5-7. (Basılmamış Metin).
• Tanör, Bülent (2005). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.
• Wittek Paul (1971). Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Güzin Yalter (çev.), İstanbul: Türkiye Yayınları.