“TRAJİK BAŞARI: TÜRK DİL REFORMU"

Yıl 2005, Cilt: 2 Sayı: 5, 145 - 153, 15.06.2005

Mehmet Uzman

Öz

Geoffrey Lewis'in kitabı hem Türkiye'de, hem de yurtdışında hak ettiği ilgiyi gördü. Altı ay içinde ikinci baskıyı yapması, Türkiye'de ilgiyle okunduğunun bir işareti. Önceki makalelerinin ardından böyle bir çalışma bekleniyordu doğrusu. Gerek 1997, gerekse 1999 tarihli yazıları, bu kitabın habercileriydi âdeta.
Türkçe, Cumhuriyet'in ilanıyla beraber köklü değişikliklere ve kuşakları birbirlerinden koparan dönüşümlere maruz kalmıştır. Fakat bu yeniden yapılandırılma sürecinin hak ettiği derecede incelenmediğini söylemek yanlış olmasa gerek. Son yıllarda yapılan nâdir incelemeler de meseleyi genelde siyaset teorisi ve tarihi çerçevesinde ele almıştır. 8. yüzyıldan günümüze kadarki Türk dilinin tarihi ve dil hususiyetleri gerek yurt içinde, gerekse yurt dışında oldukça yetkin bir şekilde incelenmiştir. Fakat mezkur reform dönemi, dilbilimi çerçevesinde disiplinler arası bir yöntemle yeterince ele alinmamıştır. Bunun bir sebebi, Das Gupta ve Gumperz'in belirttiği gibi "Dilbilimciler[in] gramer analizinden başlarını kaldırıp dilin toplum içindeki rolüne” çevirmede geç kalmış ve “modernleşme çalışmaları[nı] büyük oranda dil sorunlarıyla uğraşmayı pek istemeyen toplumbilimcilere bırakmış” olmalarındandır (1968:151). Diğer bir sebep de, dil reformlarının özerk inceleme nesnesi hâline gelmesinin dünyada da yeni olmasıdır. Özellikle 1960'lardan sonra, yine daha çok dilbilimi dışındaki antropoloji, sosyoloji, siyaset bilimi gibi disiplinlerce incelenmeye başlanmıştır. Türkiye'de ise dil devrimini, yukarıda saydığımız disiplinler arasında duran toplum dilbilimi çerçevesinde ele alan (makaleleri saymazsak) tek çalışma -bildiğim kadariyla- Kâmile İmer'in 1998 tarihli kitabıdır. İmer bu incelemesinde dil devrimini “Dil Planlaması" kavramı çerçevesinde ele almıştır. Fakat, İmer bu önemli çalışmasında, -kendisinin de belirttiği gibi- "çok kısa bir sürede yayına hazırlanmış olması" ve kitabın bir kısmı (1-35) haklı olarak kuramsal bir girişe, önemli bir kısmı ise (93-157) 1980 sonrası çalışmalara ayrılmış olması sebebiyle, dil devriminin en kritik safhasını yeterince ele almamıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dil Reformu, Geoffrey Lewis, Dil

Kaynakça

• DEMİRCAN, Ö., 1992, “Güneş-Dil Teorisi”, 20. Yüzyıl Yazıları içinde, C. Aksoy (haz.), Ankara.
• İMER, K., 1998, Türkiye'de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi, Kültür B. yay., Ankara.
• KHUBCHANDANI, L. M., 1984, “Language Modernization in the Developing World", International Social Science Journal 36 (93).
• KUSİKYAN, İ., 1933, N. Ya. Marr i Ego Uçenie o Yazıke, Prosveşçenie Natsionalnosti, 6, s. 5-12.