MUHAFAZAKÂR BİR MİLLÎ “İKTİSATÇI”: CELÂL BAYAR

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 59, 70 - 94, 17.11.2020

Öner Buçukcu

Öz

Endüstri devrimi ve milliyetçiliğin örtüşmesinin Avrupa’da en önemli neticelerinden birisi emperyalizm olmuştur. Bu süreçte çevreden merkeze artı değer aktarımı gerçekleşirken merkezden çevreye sosyal ve siyasal yapılar transfer edilmiştir. Avrupa dışı toplumlar bu yapıları kendi bünyelerine uyarlamaya çalışmışlardır. Bu çerçevede Avrupa’daki laissez-faire devleti Avrupa-dışı toplumlarda toplumsal milliyetçi devlet halini almıştır. İTC dönemi uygulamalarından Millî İktisat bu anlayışın bir neticesidir. Cumhuriyet dönemi iktisat politikalarına damgasını vuran Celâl Bayar bu ideolojik çevre içerisinde yetişmiştir. Makalenin tezi 1930’lardaki devletçilik politikalarının Millî İktisat anlayışının devamı, bu devamlılığı sağlayan kişinin ise Celâl Bayar olduğudur. Bu tezi doğrulamak için önce Millî İktisat anlayışı üzerinde durulmuş, ardından Erken Cumhuriyet dönemi iktisat politikaları ve bunlar arasında Celâl Bayar’ın pozisyonu açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Millî İktisat, milliyetçilik, devletçilik, Celâl Bayar, emperyalizm, devlet sosyalizmi

Kaynakça

• Akçura, Y. (1329). “İttihat ve Terakki Cemiyetinin Yıllık Kongresi”. Türk Yurdu. 19 Eylül 1329 (2 Ekim 1913).
• Ağaoğlu, A. (1994). Serbest Fırka Hatıraları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ağaoğlu, S. (2011). Marmara’da Bir Ada. İstanbul: YKY.
• Ahmad, F. (2009). İttihatçılıktan Kemalizme. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2015). Demokrasi Sürecinde Türkiye. İstanbul: Hil Yayınları.
• Akçura, Y. (1330). “1329 Senesinde Türk Dünyası”. Türk Yurdu. Yıl 3, c.6, s.3, 21 Mart 1330 (3 Nisan 1914).
• Akçura, Y. (2015). Siyaset ve İktisat. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Anderson, M. S. (1993).The Rise of Modern Diplomacy 1450-1919. New York: Longman.
• Anderson, P. (1974). Lineages of theAbsoluteStates. London: NLB.
• Artun, T. (1983). Türkiye’de Bankacılık. İstanbul: Tekin Yay.
• Atalay, M. (1958). Celâl Bayar ve Hayatı. Ankara: Bankacılık Gazetesi Yayınları.
• Atatürk, M. K. (1997). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C.I- III, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Atay, F. R. (2008). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Avcıoğlu, D. (1987). Türkiye’nin Düzeni (Dün-Bugün-Yarın) Cilt 1, Ankara: Tekin Yayınevi.
• Aydemir, Ş. S. (1969). Menderes’in Dramı (1899–1960). İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (1999). İkinci Adam, Cilt I. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Barlas, M. (1982). “Celâl Bayar Olayı–1”. Milliyet Gazetesi. 16 Mayıs 1982.
• Başar, A. H. (2007). Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları Meşrutiyet, Cumhuriyet, Tek Parti Dönemi-Cilt 1. Murat Koraltürk (Yay. Haz.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Bayar, C. (1997). Ben de Yazdım-Milli Mücadeleye Giriş, 3 ve 5. Ciltler. İstanbul: Sabah Kitapları.
• Beyatlı, Y. K. (1986). Çocukluğum, Gençliğim, Siyasî ve Edebî Hatıralarım. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay.
• Birand, M. A. & Dündar, C. & Çaplı, B. (2006). Demirkırat: Bir Demokrasinin Doğuşu. İstanbul: Doğan Kitap.
• Birlik, K. G. (2011). Milli Mücadeleden Cumhurbaşkanlığına Celal Bayar 1919–1950. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi
• Boratav, K. (1962). Türkiye’de Devletçilik 1930–1950, İktisadî Düşünceler İktisadî Mevzuat. Ankara: AÜSBF Yayını.
• Bozdağ, İ. (1986). Celâl Bayar. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Carr, E. H. (1993). Milliyetçilik ve Sonrası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Chatterjee, P. (1996). Milliyetçi Düşünce ve Sömürge Dünyası. İstanbul, İletişim Yayınları.
• Çavdar, T. (2003). Türkiye Ekonomisinin Tarihi: 1900-1960. Ankara: İmge Kitabevi.
• Getachew, A. (2019). “A Fuller Freedom: theLostPromise of Pan-Africanism”. https://www.the- nation.com/article/archive/pan-africanism-history-hakim-adi-review/ (Son Erişim: 13.07.2020)
• Getachew, A. (2019b). World-Making afte rEmpire-The Rise and Fall of Self-Determination. New Jersey: Princeton University Press.
• Gökalp, Z. (1332). “Milli İktisat Nasıl Vücuda Gelir”. İktisadiyat Mecmuası. s. 35, Yıl: 1. 24 Teşrinisani 1332 (7 Aralık 1916).
• Guibernau, M. (1997).20. Yüzyılda Ulusal Devlet ve Milliyetçilikler. İstanbul: Sarmal Yayınları.
• Hobsbawm, E. J. (1999). İmparatorluk Çağı. Ankara: Dost Kitabevi.
• Hobsbawm, E. J. (2003). Sermaye Çağı. Ankara: Dost Kitabevi.
• İnönü, İ. (1985). Hatıralar. Sebahattin Selek (Yay. Haz.). Ankara: Bilgi Yay.
• Jaeschke, G. (1989). Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi Cilt–1. Ankara: TTK Yay.
• Kabaklı, A. (1986). “Celal Bayar’ın Sohbeti: Millî Mücadele Yılları”. Türk Edebiyatı. Sayı: 156.
• Kazgan, G. (2014). İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kissinger, H. “The White Revolutionary: Reflections on Bismarck”. Daedalus. Vol. 97. No. 3. Philosophers and Kings: Studies in Leadership. 1968. ss. 888–924
• Kocabaşoğlu, U. (2001). Türkiye İş Bankası Tarihi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kocatürk, U. (1986). “Celal Bayar’la Bir Konuşma”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. Cilt: 2, Sayı: 5. s. 323–360.
• Kuruç, B. (1987). Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi. Ankara: Bilgi Yay.
• Kuruç, B. (1988). Belgelerle Türkiye İktisat Politikası 1. Cilt (1929–1932). Ankara: AÜSBF.
• Mazıcı, N. (1997). Celâl Bayar-Başbakanlık Dönemi (1937–1939). İstanbul: Der Yay.
• Mehmet Zühdü (1330). “Bizde Köylünün Borcu II”. Türk Yurdu. 15 Mayıs 1330 (28 Mayıs 1914).
• Neziroğlu, İ. & Yılmaz, T. (2013). Hükümetler. Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 1 – (24 Nisan 1920 – 22 Mayıs 1950). Ankara: TBMM Başkanlığı Yay.
• Okyar, A. F. (1987). Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Fesh Edildi. İstanbul: İSİS Yayınları.
• Pamuk, Ş. (1999). 100 Soruda Osmanlı Türkiye İktisadi Tarihi 1500–1914. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Parvus (1328a). “Türkiye Avrupa’nın Mali Boyunduruğu Altındadır”. Türk Yurdu. Yıl: 1. Sayı: 16. 14 Haziran 1328 (27 Haziran 1912).
• Parvus (1328b). “Devlet ve Millet”i. Türk Yurdu. 15 Teşrinisani 1328 (28 Kasım 1912).
• Parvus (1329a). “Türkiye’de Ziraattın İstikbali”. Türk Yurdu. 19 Eylül 1329 (2 Ekim 1913).
• Parvus (1329b). “Köylü ve Devlet II”. Türk Yurdu. 21 Kânunusani 1329 (3 Şubat 1914).
• Parvus (1329c). “Türk Gençlerine Mektuplar”. Türk Yurdu. 30 Mayıs 1329 (12 Haziran 1913).
• Parvus Efendi (1977). Türkiye’nin Malî Tutsaklığı, Muammer Sencer (Yay. Haz.). İstanbul: May Yayınları.
• Poggi, G. (1978). The Development of the Modern State, A Sociological Introduction. Stanford University Press.
• Şahingiray, Ö. (1999). Celal Bayar’ın Söylev ve Demeçleri Ekonomik Konulara Dair 1921–1938. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Taylor, P. J. (1994). “The State as Container: Territoriality in the Modern World-system”, Progress in Human Geography, No:18-2. s.151-162.
• Tekin Alp (1331). “Milli İktisada Doğru”, İktisadiyat Mecmuası. S. 1. 8 Şubat 1331 (21 Şubat 1916).
• Tekin Alp (2018). “Millî İktisat”. Medhal Dergisi. Sayı: 117. 27 Şubat 2018.
• Tezel, Y. S. (1994). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923–1950). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Timur, T. (2008). Türk Devrimi ve Sonrası. Ankara: İmge Kitabevi.
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de Milli İktisat. Ankara: Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (1995). Milli İktisat - Milli Burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (1995b). Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950): İttihat-Terakki ve Devletçilik. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (2003). İttihad-Terakki ve Cihan Harbi: Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik. İstanbul: Homer Kitabevi.
• Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt-I, Ankara: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tunçay, M. (1967). Türkiye’de Sol Akımlar (1908–1925). Ankara: Bilgi Yay.
• Türk Yurdu (1332) “Milli Banka”. Türk Yurdu, 24 Teşrinisani 1332 (7 Aralık 1916).
• Ulutan, B. (1982). “Celâl Bayar’ın Ekonomi Politikası ve Uygulamaları”. 100 Yaşında Celâl Bayar’a Armağan içinde. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Ulutan, B. (1987). “İktisatçı Mahmut Celâl Bey”. Yol dergisi. Bayar Özel Sayısı.
• Ünal, H. S. (2013). FriedrichList, Ziya Gökalp and National Economy Thesis in the Otoman Empire. Ankara: ODTÜ (Yayınlanmamış YL Tezi).
• Yeşilyurt, S. (1997). Bayar Gerçeği. Ankara: Serajans.
• Ziya Gökalp, “Millet Nedir, Milli İktisat Neden İbarettir?”, İktisadiyat Mecmuası, s. 1, 8 Şubat 1331 (21 Şubat 1916).
• Zurcher, E. J. (2015). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.