DÖNÜŞÜM, DEVRİM VE SAVAŞ KAVŞAĞINDA İKİ DEVLET ADAMI VE MÜTEFEKKİR: EDMUND BURKE VE SAİD HALİM PAŞA

Yıl 2022, Sayı: 62, 146 - 170, 03.01.2022

Mihriban Şenses

Öz

Bu çalışmada biri İrlanda kökenli İngiliz devlet adamı, diğeri Osmanlı’nın son dönem sadrazamı olan iki “sosyal filozof” ya da “sosyal teorisyen”in fikirlerinin bir karşılaştırması yapılmıştır. Fransız
Devrimi’ne ilk tepki gösteren ve muhafazakâr düşünce sisteminin kurucusu olarak kabul edilen Burke ve Osmanlı’da “muhafazakâr” ve “İslamcı” düşüncenin temsilcilerinden sayılan Said Halim
Paşa farklı toplumların mensubu ve farklı “dava insanları”dır. Fakat Burke ve Said Halim Paşa insan doğası, doğa durumu, doğal haklar, toplum sözleşmesi, değişim, devrim, demokrasi ve aydın
sorunu konularında benzer fikirlere sahiptir. Hiç kuşkusuz Burke, Said Halim Paşa’dan yaklaşık yüz yıl önce yaşamıştır ve fikirleri anlamında Said Halim Paşa’yı öncelemektedir. Ancak Said Halim
Paşa’nın düşünce sistemi de Osmanlı ve Türkiye açısından “ilk”lerden biri olma özelliği taşır.
Metinde öncelikle bu iki devlet adamı düşünürün entelektüel ve politik hayatlarına değinilmiştir. Daha sonra muhafazakâr perspektiften ele aldıkları konulara dair görüşlerinin kısa bir karşılaştırması yapılmıştır. Sonuç olarak Burke’ün ve Said Halim Paşa’nın yukarıda zikredilen konularda ortaya koydukları fikirlerin günümüz açısından anlam ve önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İnsan doğası, doğal haklar, toplum sözleşmesi, aydın sorunu, devrim, demokrasi.

Kaynakça

• Arslanbenzer, H. (2021). “Said Halim Paşa’nın Çelişkileri”. (Asım Öz) Said Halim Paşa Kitabı/Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. ss.543- 549.
• Babbitt, I. (1990). “Burke and Moral Imagination”. (Daniel E.Ritchie).Edmund Burke/Appraisals and Applications. New Brunswick-London: Transaction. ss.195-207.
• Başdemir, H.Y. (2005). “İskoç Aydınlanma Etiği: Hutcheson, Hume, Smith”. Liberal Düşünce Dergisi. Yıl:10. Sayı:37. ss.27-44.
• Bekiroğlu, H. (2020) Said Halim Paşa ve Siyaset Ahlakı. İstanbul: İlke Yayınları.
• Beneton, P. (2011). Muhafazakârlık (Cüneyt Akalın). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar/Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Burke, E. (2008). Yüce ve Güzel Kavramlarımızın Kaynağı Hakkında Felsefi Bir Soruşturma (M.Barış Gümüşbaş). Ankara BilgeSu Yayınları.
• Burke, E. (1986).Reflections on The Revolution in France. London: Penguin.
• Burke, E. (2016). Fransa’daki Devrim Üzerine Düşünceler (Okan Arslan). Ankara: Kadim Yayınları.
• Burke, E. (Ian Harris). (1993). “Vindication of Natural Society”. Pre-Revolutionary Writings.
• Bülbül, K. (2021). “19.Yüzyıldan 21.Yüzyıla, Said Halim Paşa Bugüne Ne Söyler”. Said Halim Paşa Kitabı/Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. ss. 209-231.
• Cevizci, A. (2002). Aydınlanma Felsefesi/Felsefe Tarihi Cilt 4, Bursa: Ezgi Yayınları.
• Davis, S. (2005). “Aydınlanma”(Atilla Yayla).Liberal Düşünce, Cilt:10, Sayı:37, ss.5-10.
• Doğan, D.M. (2021) “Yüzyıl Sonra Said Halim Paşa’yı Hatırlamak”. Said Halim Paşa Kitabı/Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. ss.49-61.
• Dönmez, E. (2021). “Muhafazakâr Bir Düşünür Olarak Said Halim Paşa”. Said Halim Paşa Kitabı/Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları. ss.349-365.
• Epstein, K. (1966). Genesis of German Conservatism. Vol 2. New Jersey: Princeton University Press.
• Harris, I. (Ian Harris). (1993). “Introduction”, Edmund Burke: Pre-Revolutinary Writings. Cambridge: Cambridge University Press.
• Himmelfarb, G. (2008). The Roads to Modernity: The British, French and American Enlightenments. London: Vintage Books.
• Işık, V. (2021). Said Halim Paşa:Bir Islah Düşünürünün Hayatı, Düşüncesi ve Eserleri. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Kirk, R. (1967). Edmund Burke/A Genius Reconsidered. New Rochelle-New York: Arlington House.
• Lock, F.P. (1998). Edmund Burke, Vol I:1730-1784. New York: Oxford University Press.
• Mannheim, K. (2002). İdeoloji ve Ütopya (Mehmet Okyavuz). Ankara: Epos Yayınları.
• O’Brien, C.C. (1993). Edmund Burke: The Great Melody. Chicago:The University of Chicago Press.
• Özyurt, C. (2021).Said Halim Paşa Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik: Muhafazakâr-Reformcu İslamcılığın Doğuşu”. Said Halim Paşa Kitabı/Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, s s241-262.
• Prior, J. (1854). Life of The Right Honourable Edmund Burke. London: Henry G. Bohn.
• Said Halim Paşa (2012). (M. Ertuğrul Düzdağ). Buhranlarımız ve Son Eserleri. İstanbul: İz Yayınları.
• Şenses, M. (2018). Edmund Burke: Yüce, Etik ve Devrim. Ankara: Liberte Yayınları.
• Şeyhun, A. (2010). Said Halim Paşa/Osmanlı Devlet Adamı ve İslamcı Düşünür (1865-1921). İstanbul: Everest.
• Türköne, M. (2011). Bir Siyasi İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu. İstanbul: Etkileşim.
• Vincent, A. (2006). Modern Politik İdeolojiler(Arzu Tüfekçi). İstanbul: Paradigma.
• White, S. (2013). Edmund Burke: Modernite, Politika ve Estetik (Mihriban Şenses). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2009). “Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Siyasal Muhafazakârlık”. ed.Tanıl Bora, Murat Gültekingil. Muhafazakârlık, İstanbul: İletişim Yayınları. ss.40-65.