TÜRKİYE DÜŞÜNCE KURULUŞLARI EKOSİSTEMİ: DIŞ POLİTİKA BAĞLAMINDA BİR ANALİZ

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 68 - Yeni Dünya Yeni Düzen: Küresel Sistemin Geleceğinde Türkiye, 184 - 210, 25.06.2025

Recep Şehitoğlu , Onur Balcı

Öz

Uluslararası İlişkiler disiplini çok aktörlü bir disiplin olarak bilinmektedir. Bu disiplinde ulus devletin başlangıcı
olarak kabul edilen 1648 Vestfalya Antlaşması’ndan 1960’lara kadar yegâne aktör olarak devletler rol
almaktaydı. Oysa devlet dışı aktörler de önemli aktörler olarak rol almışlardır. Kamu diplomasisi teriminin
1965 yılı itibariyle literatüre girmesini takiben devlet dışı aktörler bu disiplinde daha da önemli hale geldiler.
Öyle ki geleneksel diplomasinin tüm veçheleri dışındaki alanları kapsaması sebebiyle kamu diplomasisi,
özellikle Soğuk Savaş sonrası artan oranda devletlerce başvurulan bir diplomasi pratiği olarak karşımıza
çıkmaktadır. Sivil toplum kuruluşları (STK), iş insanları, akademisyenler, sanat ve spor camiasından ünlü
şahsiyetler vb. kurum/kuruluş ve bireyler kamu diplomasisinde birer aktör olarak yer almışlardır. Bu çalışmada
düşünce kuruluşlarının (think tanks) faaliyetleri itibarıyla dış politikada bir aktör ve paydaş oldukları,
çok yönlü ve çok boyutlu bir hareket sahasına sahip kuruluşlar oldukları öne sürülmüştür. Bu özellikleriyle
dış politika bağlamında bir düşünce kuruluşları ekosisteminin varlığının dış politikanın niteliğine önemli
katkılar sağlayacağı varsayımından hareket edilmiştir. Bu bağlamda Köllner’in düşünce kuruluşlarının
uluslararası ilişkilerdeki 11 rolü perspektifinden; bu çalışma dış politika/uluslararası ilişkiler bağlamında
Türkiye’de bir düşünce kuruluşları ekosisteminin var olup olmadığını analiz etmektedir. İkincil olarak ise
böylesi bir ekosistem varsa onu doğuran nedenlerini ve mevcut durumunu ortaya konması hedeflenmiştir.
Nitel araştırma deseni kullanılan bu çalışmada süreç takibi yönteminden faydalanılmıştır. Verilerin
toplanması için nitel çalışmalarda başvurulan belge incelemesi/doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Bu
kapsamda kurumsal belgeler/beyanatlar, bilimsel yayınlar, araştırma merkezlerinin raporları, haber yazıları
gibi kaynaklardan faydalanılmıştır. Tüm bunlar ışığında dış politika bağlamında Türkiye’de bir düşünce
kuruluşları ekosisteminin işaretlerinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu yapının ortaya çıkmasında Türk
siyasi hayatının ve Türk dış politikasının konularının yaşadığı değişim etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Düşünce kuruluşları , Türk dış politikası , sivil inisiyatifler , diplomasi , uluslararası ilişkiler.

Kaynakça

• Abelson, D. E. (2006). A Capitol Idea: Think Tanks and US Foreign Policy. London: McGill-Queen’s University Press.
• Arslan, E. (2009). Düşünce Kuruluşlarının Türkiye Serüveni. Kanbolat, H. ve Karasar H. A. (Der.), Türkiye’de Stratejik Düşünce Kültürü ve Stratejik Araştırma Merkezleri: Başlangıcından Bugüne Türk Düşünce Kuruluşları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 31-37.
• Babur, M. M. (2021). Bir temsil alanı olarak Türkiye’de düşünce kuruluşları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1), 1-19.
• Bağcı, H. ve Aydın, A. (2009) Dünyada ve Türkiye’de Düşünce Kültürü. Kanbolat, H. ve Karasar H. A. (Der.), Türkiye’de Stratejik Düşünce Kültürü ve Stratejik Araştırma Merkezleri: Başlangıcından Bugüne Türk Düşünce Kuruluşları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 57-123.
• Bulut, A. T. ve Güngör, F. A. (2009). Think Tankler ve Dış Politika: Türkiye ve ABD Örneği. Kanbolat, H. ve Karasar H. A. (Der.), Türkiye’de Stratejik Düşünce Kültürü ve Stratejik Araştırma Merkezleri: Başlangıcından Bugüne Türk Düşünce Kuruluşları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 262-280
• DPE X Hesabı, (2025). Dışişleri Bakanlığı meslek memuru sınavlarına hazırlık programı olarak düzenlenen Dışişleri Kampı-2 başvuruları devam ediyor, https://x.com/foreignpolicyi1/status/ 1879207787705876545 [Erişim Tarihi: 05.04.2025].
• DPE, (2021). 3. “Diplomatlık Okulu” yeni dönem kayıtları başladı. https://foreignpolicy.org. tr/3-diplomatlik-okulu-yeni-donem-kayitlari-basladi/ [Erişim Tarihi: 05.04.2025].
• Duman, O. Ö., & Birsel, H. (2012). Demokrat Parti dönemi Türk dış politikası ve bu politikanın dinamiklerine etki eden dış gelişmeler. Atatürk Dergisi, 1(1), 299-318.
• EDAM. (2025). NATO Yeni Stratejik Konsepti Nedir, Ne Değildir?. https://edam.org.tr/dis-politika- ve-guvenlik/nato-yeni-stratejik-konsepti-nedir-ne-degildir [Erişim Tarihi: 05.04.2025].
• Farzam, R. (2024). Üç Soruda İran’ın Perspektifinden Beşşar Esed Yönetiminin Devrilmesi. https:// www.iramcenter.org/uc-soruda-iranin-perspektifinden-bessar-esed-yonetiminin-devrilmesi- 2569 [Erişim Tarihi: 05.04.2025].
• GASAM. (2025). South Asia Country Analyses. https://gasam.org.tr/wpcontent/uploads/2023/03/ South-Asia-Country-Analyses.pdf [Erişim Tarihi: 05.04.2025].
• Gökçen, S. (2020). İki darbe arası Türk demokrasisi (1961-1980). Atatürk Yolu Dergisi, (67), 241- 264.
• Göktepe, C., & Seydi, S. (2015). Soğuk savaş başlangıcında Türk dış politikası. Bilig, (72), 197-222.
• Güvenç, S. (2006). Türkiye’nin dış politikası ve düşünce kuruluşları. Mazlum, S. C. ve Doğan, E. (Ed.). Sivil Toplum ve Dış Politika. Bağlam Yayınları (s. 159-180).
• İKV Tanıtım Broşürü, (2025). İktisadi Kalkınma Vakfı Türkiye’nin AB Uzmanı. https://www.ikv.org. tr/ikv_brosur_2016/html/files/assets/common/downloads/publication.pdf [Erişim Tarihi: 05.04.2025].
• Karabulut, B. (2010). Dünyada ve Türkiye’de think tank kuruluşları: Karşılaştırmalı bir analiz. Gazi Akademik Bakış, (07), 91-104.
• Köllner, P. (2011). Think Tanks: Their development, global diversity and roles in international affairs. (GIGA Focus International Edition, 6). Hamburg: GIGA German Institute of Global and Area Studies - Leibniz-Institut für Globale und Regionale Studien.