TÜRKİYE’DE AİLENİN DEĞİŞİMİ: YAPI, DEĞERLER VE TUTUMLAR

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 69 - Aile, 40 - 81, 13.11.2025

Ömer Çaha , Fatma İlknur Akgül

Öz

Aile, insan yaşamının en temel ögesi olarak bireyin fizyolojik, psikolojik ve sosyal gelişiminde merkezî bir
rol üstlenmektedir. Bununla birlikte, toplumsal, ekonomik, siyasi ve teknolojik alanlarda yaşanan değişimler,
aile kurumunu da doğrudan etkilemekte; aile yapısı, değerleri, normları ve ilişki biçimleri itibarıyla değişime
ve dönüşüme uğramaktadır. Ancak her tür değişim ve dönüşüme rağmen ailenin temel işlevleri varlığını
sürdürmekte, hatta yeni toplumsal ihtiyaçlara bağlı olarak aile farklı işlevler de kazanmaktadır. Türkiye’de
de diğer toplumlarda olduğu gibi aile kurumu, modernleşme süreciyle birlikte yapısal ve kültürel bir değişim
yaşamaktadır. 2022 yılında İstanbul Ticaret Üniversitesi ve AREDA Survey iş birliğiyle gerçekleştirilen bir
araştırmanın verilerinden hareketle bu çalışma ailenin Türkiye’deki değişimini incelemektedir. Araştırma
bulgularına göre ailenin yapısı, aileye ilişkin değerler ve aile bireyleri arasındaki ilişki önemli bir değişimden
geçmektedir. Bu değişim gelenekselden moderne doğru olmakla birlikte Türkiye’de aile ikisini de bünyesinde
harmanlayan bir terkibe dayanmaktadır. Aile, modern değerleri ve normları içselleştirirken geleneksel
birtakım değerleri de muhafaza etmektedir. Bu durum özellikle toplumsal cinsiyet rolleri, evlilik, evlilikte
nikâh, çocuğa yüklenen değer, akrabalık ilişkileri ve yaşlı bakımı konularında kendini göstermektedir

Anahtar Kelimeler

Aile , Değişim , Yapı , Değerler , Tutumlar , Sosyal İlişkiler

Kaynakça

• Aydın, K. B. (2023). Türkiye’de boşanma olgusunun bekar danışmanlığı teorisi açısından değerlendirilmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (56), 1004-1032.
• Baran, A. G. (2005). Yaşlı ve aile ilişkileri: Ankara örneği. T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Baş, E. (2021). Evlilik: Modernleşme sürecinde kuşaklararasında yaşanan değişim. Gaziantep University Journal Of Social Sciences, 20(2), 821-845.
• Beck, U. ve Beck-Gernsheim, E. (2013). Distant Love: Personal life in the global age. Polity Press.
• Beşirli, H. (2020). Aile, kuşaklar ve toplumsal değişme. L. Eraslan (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (s. 34-59), Anadolu Üniversitesi.
• Bruni, M. L. ve Ugolini, C. A. (2006). Note on the choice between formal and informal care for elderly people. Swiss journal of economics and statistics, 142(5), 85-90. http://econpapers. repec.org/article/sesarsjes. (Erişim tarihi: 25 Temmuz, 2025).
• Can, İ. (2013). Ailenin tarihsel gelişimi, dünü, bugünü ve yarını. M. Aydın (Der.). Sistematik Aile Sosyolojisi içinde (s. 65-91), Çizgi Kitabevi.
• Canatan, A. (2008a). Sosyal yönleriyle yaşlılık. Palme Yayıncılık.
• Canatan, A. (2008b). Yaşlılıkta kadın. AKEV Akademi Dergisi (34), 339-356.
• Canatan, A. (2020). Aile, yaşlılık ve değişme. L. Eraslan (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (s. 152-181). Anadolu Üniversitesi.
• Canatan, K. (2011a). Aile hakkında kuramsal perspektifler. K. Canatan ve E. Yıldırım (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (2. baskı, s. 31-50), Açılım Kitap.
• Canatan, K. (2011b). Tarihsel-toplumsal değişme ve aile içi ilişkiler. K. Canatan ve E. Yıldırım (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (2. baskı, s. 97-119), Açılım Kitap.
• Canatan, K. (2011c). Dünyada ve Türkiye’de çocuk algıları ve cinsiyet öncelikleri. K. Canatan ve E. Yıldırım (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (2. baskı, s. 197-213).
• Canatan, K. (2011d). Dünyada ve Türkiye’de aile politikaları. K. Canatan ve E. Yıldırım (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (2. baskı, s. 217-234), Açılım Kitap.
• Ceylan, H. (2015). Modern değerden sosyal soruna yaşlılık: Geleneksel toplumdan modern topluma değişen yaşlılık algısı. H. Ceylan (Der.). Modern Hayat ve Yaşlılık içinde (s. 25-53), Nobel.
• Cuaresma, D. C. N. vd. (2025). Threshold fertiliy fort he avoidance of extinction under critical conditions. Plos one, 20(4). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0322174. (Erişim tarihi: 3 Ağustos 2025).
• Çağan, K. (2011). Ailenin işlevleri. K. Canatan ve E. Yıldırım (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (2. baskı, s. 83-93), Açılım Kitap.
• Çaha, Ö. (2023). Sivil kadın. 5. baskı, Sayda.
• Çaha, Ö. vd. (2016). Türkiye’de cam tavan sendromu. Kadem.
• Çarkoğlu, A. ve Kalaycıoğlu, E. (2013). Türkiye’de aile, iş ve toplumsal cinsiyet. Sabancı Üniversitesi, İstanbul Politikalar Merkezi.
• Çaycı, A. E. ve Çaycı, B. (2018). Sosyalleşme yanılsaması: Dijital kalabalıklar içinde yalnızlaşan bireyler. A. Z. Özgür ve A. İşman (Der.) İletişim Çalışmaları içinde (s. 44-61), Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• D’Antonio, W. V. (1985). The American catholic family: Signs of cohesion and polarization. Journal of Marriage and Family, 47(2), 395-405.
• Danielsen, S. (1983). Unmarried partners: Scandinavian law in making. Oxford Journal Of Legal Studies, 3(1), 59-76.
• Das, A. (2021). Secularism, family ties and loneliness: A multilevel longitudinal study of ten European societies. Social Science Research, 101(July), 1-42. https://doi.org/10.1016/j. ssresearch.2021.102619. (Erişim tarihi: 27 Temmuz 2025).
• Dikeçligil, F. B. (2012). Aileye dair kabullerin ezber bozumu. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 8(31), 21-52.
• Dikeçligil. F. B. ve Sadıkoğlu. Z. Z. (2023). Beğlü Dikeçligil ile Türkiye’de aileye dair. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 43(1), 11-26.
• Duben, A. (2012). Kent, aile, tarih. 3. baskı, İletişim.
• Dyvik, E. H. (2024). Women in the nordic countries: Statistics and facts. Statista, https://www. statista.com/topics/9893/women-in-the-nordic-countries/#topicOverview. (Erişim tarihi: 20 Temmuz 2025).
• Eraslan, L. ve Demirel, M. E. (2020). Aile kavramı ve sosyolojisi. L. Eraslan (Der.) Aile Sosyolojisi içinde (s. 3-33). Anadolu Üniversitesi.
• Eurostat. (2023). Marriage and divorce statistics. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/ index.php?title=Marriage_and_divorce_statistics (Erişim tarihi: 5 Ağustos, 2025).
• Flatley, J. (2001). Computer-assisted self-ınterviewing over the web: criteria for evaluating survey software with reference to blaise ıs. Proceedings of the 7th International Blaise Users Conference. Washington (September, 12-14). https://www. blaiseusers.org/2001/papers/ IBUC_2001-10-9-01. (Erişim tarihi: 12 Ocak 2025).
• Gairdner, W. D. (1992). The war against the family. Stoddart publishing.
• Giddens, A. ve Sutton, P. W. (2013). Sosyoloji. çev. M. Şenol, 7. baskı, Kırmızı.
• Goode, W. J. (1963). World revolution and family patterns. The Free Press.
• Görgün-Baran, A. (2004). Türkiye’de aile içi iletişim ve ilişkiler üzerine bir model denemesi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (1), 30-41.
• Güllüpınar, F. (2020). Dijital toplumda aile ilişkileri. L. Eraslan (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (s. 182-213), Anadolu Üniversitesi.
• Hantrais, L. (2004). Familiy policy matters: Responding to family change in Europe. The Policy Press.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1981). Çocuğun değeri: Türkiye’de değerler ve doğurganlık. Boğaziçi Üniversitesi.
• Kağıtçıbaşı, Ç. ve Ataca, B. (2005). Value of children and family change: A three-decade portrait from Turkey. Applied psychology: An international review, 54(3), 317-337.
• Karadağ, Ş. (2015). Evlilik uyumu içerisinde aile iletişimin rolü: Konya örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış doktora tezi.
• Kearney, M. S. ve Levine, P. B. Levine (2025). NBER working paper series: Why is fertility so low in high income countries?. http://www.nber.org/papers/w33989. (Erişim tarihi: 7 Ağustos 2025).
• Kim, M. (2022). Being Labeled as ‘multicultural family’ in South Korea: The stories of korean wives, filipino husbands and ther children. M. Kim ve H. Woo (Der.). Redifining Multicultural Families in South Korea içinde (s. 194-215). Rutgers university press.
• Kitaoji, H. (1971). The structure of the Japenes family. American anthropogist, 73(5), 1036-1057.
• Mahdavi. B. ve Rao, K. N. (2024). Feminism through a marxsist lens: Intersections and insights. International Journal Of English Literature And Sociel Sciences, 9(4), 13-17.
• Malatyalı, M. K. (2014). Türkiye’de ‘çocuk gelin’ sorunu. Nesne Dergisi, 2(3), 27-38.
• Mermutlu, A. ve Çetin, F. T. (2023). Radikal feminist kuram ve annelik söylemi. Hafıza, 5(2), 163-176.
• Moore, D. S., Notz, W. I. ve Flinger, M. A. (2013). The basic practice of statistics. 6. baskı, W. H. Freeman and Company.
• Murdock, G. P. (1949). Social structure. Macmillan.
• Nauck, B. ve Klaus, D. (2008). Family change in Turkey: Peasant society, Islam, and the revolution from ‘above’. R. Jayakody, A. Thornton ve W. Axinn (Der.). International Family Change: Ideational Perspective içinde (.281-312). Routledge.
• O’Connor, K. J. (2017). Happines and welfare state policy around the world. Review of Behavioral Economics, 4(4), 397-420.
• Okin, S. M. (1989). Justice, gender and the family. Basic Books Publishers.
• Okun, B. S. ve Raz-Yurovich, L. (2019). Housework, gender role attitudes and couples’ fertiliy ıntentions: Reconsidering men’s roles in gender theories of family change. Population and Development Review, 45(1), 169-196.
• Ortaylı, İ. (2009). Osmanlı toplumunda aile. Timaş.
• Özbay, F. (2014). Akrabalık ve komşuluk ilişkileri. Türkiye aile yapısı araştırması: Tespitler, öneriler. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Özekin, A. ve Süküti B. (2023). Türkiye’de kadınların sosyoekonomik statülerinin boşanma oranlarına etkilerinin mekânsal analizi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 84, 27-41.
• Özkaya, C. vd. (2011). Türkiye’de aile: Ailenin yapısal özellikleri, işlevleri ve değişimi. SEKAM.
• Parsons, T. (1964). Essays in sociological theory. Free Press.
• Parsons, T. ve Bales, R. F. (1955). Family, socialization and ınteraction process. Free Press.
• Pesando, L. M. ve the GFC team (2019). Global family change: Persistent diversity with development.
• Population and Development Review, 45(1), 133-168.
• Phillips, A. (2018). Gender and modernity. Political Theory, 46(6), 837-860.
• Reher, D. S. (2024). Family history at the crossroads: Reflections on past, present, and future challenges. Genus, 80(27), 1-18. https://doi.org/10.1186/s41118-024-00235-y (Erişim tarihi: 23 Temmuz 2025).
• Resmî Gazete. (2012), Ailenin korunması ve kadına karşı şiddetin önlenmesine dair kanun. 52(28239).
• Reynolds, E. (2024). Women who dare to mother. Public square magazin, (May 11).
• Rosemaria, T. (1989). Feminist thought: A comprehensive ıntroduction. Westview Press.
• Sadıkoğlu, Z. Z. (2022). Modern Türk aile yapısında ve kadınların uğraşlarında değişme. TESAM Akademi Dergisi, 9(1), 317-347.
• Sayın, Ö. (2020). Aile sosyolojisi. Doğu Batı Yayınları.
• Seltzer, J. A. (2019). Family change and changin family demography. Demography (56), 405-426. https://doi.org/10.1007/s13524-019-00766-6. (Erişim tarihi: 3 Ağustos 2025)
• Sengstock, M. C. (2001). Multicultural families: What makes them work? Sociological Practice, 3(1), 1-17
• Taylan, H. H. (2009). Türkiye’de köy ailesinde aile içi ilişkiler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (22), 117-138.
• Thornton A. (2001). The developmental paradigm: Reading history sideways, and family change. Demography, 38(4), 449-465.
• Thornton, A. ve Fricke, T. E. (1987). Social change and the family: Comparative perspectives from the West, China and South Asia. Sociological Forum, 2(4), 746-777.
• Tolstoy, L. (2011). Anna karenina. çev. A. Hacıhasanoğlu, İş Bankası Yayınları.
• TÜİK (2024a). Doğum istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri- 2024-54196 (Erişim tarihi: 2 Ağustos 2025).
• TÜİK (2024b). Evlenme ve boşanma istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Evlenme- ve-Bosanma-Istatistikleri-2024-54194 (Erişim tarihi: 2 Ağustos 2025).
• TÜİK (2024c). İstatistiklerle yaşlılar. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar- 2024-54079. (Erişim tarihi: 3 Ağustos 2025).
• Uluocak, Ş. (2015). Aile içi iletişim. B. Şahin-Kütük ve N. Güngör-Ergan (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (2. Baskı, 180-208). Atatürk Üniversitesi.
• UN (2024). World population prospects 2024. https://population.un.org (Erişim tarihi: 6 Ağustos 2025).
• White, L. K. (1990). Determinants of divorce: A review of research in the eighties. Journal Of Marriage and Family, 52(4), 904-912.
• Wiesing, L. (2014). The philosophy of perception: Phenomenology and image theory. çev. N. A. Roth, Bloomsbury.
• Winch, R. F. (1971). The modern family. Holt, Rinehart and Winston.
• Yavuz, S. (2020). Türkiye’de aile yapısı ve kültürü. L. Eraslan (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (s. 214-252). Anadolu Üniversitesi.
• Yavuz, S., ve Güllüpınar, F. (2019). Türkiye’de çocuğun ekonomik değerini etkileyen faktörler: 2016 aile yapısı araştırması analizi üzerinden sosyolojik bir değerlendirme. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 39(2), 379-409.
• Yaylacı, F. G. (2020). Aile kuramları. L. Eraslan (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (s. 60-87). Anadolu Üniversitesi.
• Yıldırım, E. (2011a). Aile ve evlilik türleri. K. Canatan ve E. Yıldırım (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (2. Baskı, s. 65-81). Açılım Kitap.
• Yıldırım, E. (2011b). Toplumsal değişme sürecinde aile. K. Canatan ve E. Yıldırım (Der.). Aile Sosyolojisi içinde (2. Baskı, s. 121-152). Açılım Kitap.
• Yılmaz, C. ve Atay, M. (2019). Siber kimlik. H. H. Aygül ve E. Eke (Der.) Dijital Çocukluk Ve Dijital Ebeveynler: Dijital Nesillerin Teknoloji Bağımlılığı içinde (s. 273-284). Nobel.
• Yılmaz, E. ve Ören, B. (2021). Kadına yönelik şiddet ve kadın cinayetlerinin medyada yansıması. Atatürk Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, 3(1), 46-53.
• Zhang, J. (2017). The evolution of china’s on-child policy and its effects on family outcomes. Journal Of Economic Perspectives, 31 (1), 141-160.