ÇOCUK MERKEZLİ AİLE: GÖRÜNÜM VE SORUNLAR

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 69 - Aile, 182 - 206, 13.11.2025

Suat Alan

Öz

Bu çalışma, modern toplum ile birlikte giderek yaygınlaşan çocuk merkezli aile modelini incelemektedir.
Geleneksel aile yapılarında ebeveyn otoritesi belirleyici bir rol oynarken günümüzde çocuklar aile içinde
daha fazla söz sahibi olmaya başlamıştır. Ebeveynler, çocuklarını koruma ve onların mutluluğunu sağlama
kaygısıyla aşırı korumacı bir tutum sergileyebilmekte, bu durum ise çocukların bağımsızlık ve sorumluluk
geliştirme becerilerini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Tüketim odaklı yaşam tarzı, güvenlikçi ve rekabetçi
toplum yapısı, teknolojik gelişmeler çocuk merkezli aile modelinin yaygınlaşmasını destekleyen
önemli faktörler arasındadır. Çocukların aile içindeki tüketim kararlarını yönlendirmesi, toplumda artan
güvenlik kaygısı, başarı odaklı rekabet anlayışı ve çocukların dijital dünyada ebeveynlerden daha bilgili
hâle gelmesi, aile içindeki otorite dengesinde önemli değişimlere yol açmaktadır. Önemli bir sosyal olgu
olarak dikkat çekmeye başlayan çocuk merkezli aile modeli ile ilgili literatürdeki çalışma sayısı oldukça
sınırlıdır. Bu yönüyle bu çalışmanın literatüre küçük bir katkı sağlaması umulmaktadır. Çalışma teorik
nitelikte olup, çalışmada tarihsel-karşılaştırmalı yöntem kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada varılan
sonuç, çocuk merkezli aile modelinin, ebeveyn-çocuk ilişkilerini derinden dönüştüren bir yapıya sahip
olduğudur. Bu süreçte, ebeveynlerin dengeli bir tutum benimseyerek çocuklarını hem desteklemeleri
hem de sınır koymaları, sağlıklı ve öz güvenli bireyler yetiştirmek açısından büyük önem taşımaktadır.
Çocukların bireysel gelişimlerini desteklerken aynı zamanda toplumsal değerler ve sorumluluk bilinciyle
yetişmelerini sağlamak, sağlıklı işleyen bir aile yapısının en önemli görevlerinden biridir.

Anahtar Kelimeler

Aile , Çocuk Merkezli Aile , Çocuk ve Ebeveyn İlişkisi , Dijital Bağımlılık , HelikopterEbeveynlik

Kaynakça

• Alagöz, S. B. (2009). Çocukerkil aile sisteminde satın alma davranışı. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (16), 316-338.
• Alver, K. (2017). Siteril hayatlar. Ankara: Hece Yayınları.
• Andreozi, L. L. (1996). Child-Centered Family Therapy (Wiley Series in Couples and Family Dynamics and Treatment). Publisher: Wiley
• Aslan, K. (2002). Değişen toplumda aile ve çocuk eğitiminde sorunlar. Ege Eğitim Dergisi, 1 (2), 25-33.
• Azak, Y. ve Tekdemir, G. (2021). Mekânla belirlenen yaşamlar: Güvenlikli konutlarda yaşamak. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (77), 340-355.
• Bursalı, A. (2008). 12 18 yaş arasındaki çocukların aile satın alma kararına etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Canatan, K. (2011). Dünyada ve Türkiye’de çocuk algıları ve cinsiyet özellikleri. (ed.) Canatan, K. ve Yıldırım, E. Aile Sosyolojisi (2. baskı) içinde (97-119), Ankara: Açılım Kitap.
• Cevher Kalburan, N. (2014). Okul öncesi dönem çocuklarının dış mekânda oyun fırsatları ve ebeveyn görüşleri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi (32), 113-135.
• Çakı, F. ve Altundere, E. (2017). Risk toplumunda çocukluk. Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (10), 147-171.
• Çetin Avcı, S. ve Güleç Şatır, D. (2020). Yeni bir kavram: helikopter ebeveynlik. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi 3 (2), 163-168.
• Çoban, F. (2021). Çocuk-erkil bir aile misiniz? Çaresi nedir?. https://www.cocukludunya.com/ uzman-yazilari/cocuk-erkil-aileler.html? (Erişim Tarihi: 18.02.2025).
• Dupont, S. Moira M. ve Isabelle R. (2022). The cult of the child: A critical examination of its consequences on parents, teachers and children. Social Sciences 11: 141. https://doi.org/10.3390/ socsci11030141
• Dursun, C. (2019). Ebeveyn çocuk ilişkisinin değişen yüzü: “Proje çocuk” kavramına sosyolojik bakış. IX.Ulusal Sosyoloji Kongresi Toplum 4.0. (19-21 Eylül 2019), Ankara.
• EBA, (YouTube), Ailem 9. Bölüm: Evdeki Huzur Okuldaki Başarıyı Etkiler, https://www.youtube. com/watch?v=Uwsf8mFFqCw&t=3s (Erişim Tarihi: 22.02.2025).
• Engin, H. B. (2013). Çocuk ve reklam: Çocuklar olması gerekenden erken büyüyor. (Ed.) Yavuzer H. ve Şirin, M. R. 1. Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi Bildiriler Kitabı/I içinde (s. 217-234), İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Fass, P. S. (2013). The child-centered family? New rules in postwar America. (ed.) Fass P. S. ve Grossberg M. Reinventing Childhood After World War II içinde (s. 1-18), University of Pennsylvania Press.
• Füredi, F. (2001). Korku kültürü. çev. Barış Yıldırım, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Füredi, F. (2013). Paranoyak anne-babalık. çev. Arzu Tüfekçi, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Gülarslan, A. (2013). Tüketici olarak çocuk ve ailenin satın alma kararlarına etkisi. Selçuk İletişim 6 (4), 126-137.
• Gürhan, N. (2015). Diyarbakır’da yeni zenginliğin mekânsal ve toplumsal yansımaları: Diclekent ve Metropol Örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Hwang, W., Jung, E., Kim, S., ve Hadi, N. (2023). Can helicopter parenting be beneficial for parent- child relationships? A person-centered approach in the United States and South Korea. Front Psychol, 14:1097348. doi: 10.3389/fpsyg.2023.1097348
• Kabasakal, S. (2022). Tüketici davranışını belirleyen faktörlerden biri olarak okul öncesi (4-6 yaş grubu) çocuğun aile satın alma kararına etkisi (Akhisar uygulaması örneği). Yayımlanmamış doktora tezi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Karadağ, L. (2011). Çocuk pazarları, çocukların aile kararlarına etkisi: Marmaris Örneği. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi 3 (10), 73-92.
• Karaoğlu, S. ve Başfırıncı, Ç. (2018). Okul öncesi çocuklarda reklâmın satın alma davranışı üzerindeki etkileri. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi 4 (2), 77-96.
• Köse, B. (2019). Sosyo-mekânsal ayrışma ve güvenlikli siteler: Antalya örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Oktik, N. (2013). Sosyal kontrol, çocuk ve internet. (ed.) Yavuzer H. ve Şirin M. R. 1. Türkiye Çocuk ve Medya Kongresi Bildiriler Kitabı/I içinde (s. 297-309). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Özkan, Ö. (2017). Çocukerkil aile tutumu çocuğun gelişimine zarar veriyor. https://www.uspsikiyatri. com.tr/Makaleler/Cocuk_ve_Ergen/Cocukerkil_Aile_Tutumu_Cocugun_Gelisimine_Zarar_ Veriyor/ (Erişim Tarihi: 18.02.2025).
• Sayar, K. (2013). Takdim: Proje çocuklarla nereye kadar?. Paranoyak Anne-Babalık içinde (s. 9-23), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Saygılı, V. (2020). Çocuk-erkil aileler ve çocukları. https://www.fikriyat.com/yazarlar/sefa-saygili/ 2020/09/12/cocuk-erkil-aileler-ve-cocuklari (Erişim Tarihi: 18.02.2025).
• Sipahi, E. B. (2011). 1980 sonrası yeni-liberalizm ve küreselleşmenin etkisinde yeni bir kentsel gelişme biçimi olarak güvenlikli siteler: Konya örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sood, M. ve Buchanan, T. (2023). Helicopter parenting of minor teenagers in India: Scale development and consequences. Sage Journals 32 (2), 292-303.
• Şenöz, E. G. ve Küçükturan, G. (2022). Çocukların dış mekânda oyun oynama eğilimlerinin incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi 23, 56-70.
• Tarhan, N. (2023). Hayır diyemeyen ebeveyni çocuğu yönetiyor!. https://uskudar.edu.tr/tr/ icerik/12526/hayir-diyemeyen-ebeveyni-cocugu-yonetiyor (Erişim Tarihi: 13.02.2025).
• Tekeli, F. ve Keş, İ. (2024). Güvenlikli sitede yaşam: Kentin kaosundan sitenin güvenliğine sığınmak. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi 27 (1), 45-62.
• Türk, E. (2020). Batman’da mekânsal ve toplumsal ayrışmanın yansıması olarak güvenlikli siteler. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi 12 (22), 230-244.
• Usta Baki, B. (2021). Güvenlikli sitede komşuluk ilişkileri bağlamında suç korkusu. Yayımlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yıldırım, İ. (2024). Ailenin, modern dünyada çocukların özgül ağırlığıyla değişen yapısı: Çocukerkil aile modeli, (ed.) Bulut, M. Sosyolojide Güncel Araştırma Çalışmaları II içinde (s. 29-54). Ankara: Bidge Yayınları.
• Yılmaz, H. (2019). İyi ebeveyn, çocuğu için her zaman her şeyi yapan ebeveyn değildir: Algılanan helikopter ebeveyn tutum ölçeği (AHETÖ) geliştirme çalışması. Journal of Early Childhood Studies,, 3 (1), 3-30.
• Yılmaz, H. ve Büyükcebeci, A. (2019). Bazı pozitif psikoloji kavramları açısından helikopter ebeveyn tutumlarının sonuçları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 9 (54), 707-744.
• Zeybekoğlu Akbaş, Ö. ve Dursun, C. (2020). Teknolojinin aileye etkisi: Değişen ailenin dijital ebeveyn ve çocukları. Turkish Studies – Social Science 15 (4), 2245-2265.