دراسة حول مبدأ عدم قبول الهدايا عند بديع الزمان سعيد النورسي من الناحية الدينية، الاجتماعية، والنفسية وعلاقته بالقيادة الكاريزمية

Yıl 2024, Sayı: 4, 66 - 84, 31.12.2024

Dursun Yılmaz

Öz

تتناول هذه الدراسة مبدأ عدم قبول الهدايا الذي تبناه بديع الزمان سعيد النورسي، من الجوانب الدينية، الاجتماعية، والنفسية، مع تحليل ارتباط هذا السلوك بفهمه للقيادة الكاريزمية. تُعتبر تبادل الهدايا تقليدًا يعزِّز الروابط الاجتماعية في المجتمعات الإسلامية، ويستند إلى سنة النبي محمد ﷺ. ومع ذلك، أعاد النورسي تفسير هذا التقليد من خلال رفضه الشخصي لقبول الهدايا، حيث مثّل هذا السلوك تطبيقًا فرديًا مختلفًا لهذا التقليد. كان الهدف من هذا النهج حماية مبدأ الاستقلال الروحي، وتعزيز الثقة والولاء بين أتباعه. ومن خلال تجنُّب الشعور المتبادل بالالتزام الناتج عن تبادل الهدايا، طوَّر النورسي نموذجًا مثاليًا للطهارة الروحية استنادًا إلى مفهوم الزهد.
عند تقييم هذا الموقف في إطار نظرية القيادة الكاريزمية لماكس فيبر، يظهر أن هذا النهج يعكس استقلال القائد عن المنافع المادية، مما يعزز سلطته الروحية. تعتمد هذه الدراسة على مراجعة الأدبيات والإطار النظري، حيث تستعرض أبعاد مبدأ عدم قبول الهدايا لدى النورسي من الجوانب الدينية، الاجتماعية، والنفسية. كما تناقش توافق هذا المبدأ مع القيم الإسلامية وتأثيره على مفهوم القيادة.
تُبرز الدراسة أيضًا أهمية هذا المبدأ كنموذج مرجعي للأخلاقيات القيادية في الماضي والحاضر. وتختتم الدراسة بتسليط الضوء على الآثار الفردية والاجتماعية لهذا المبدأ، مع تقديم توصيات لدراسات مستقبلية.

Anahtar Kelimeler

بديع الزمان سعيد النورسي, القيادة الكاريزمية, عدم قبول الهدايا, الزهد, الاستقلال الروحي, الالتزام الاجتماعي, الثقة, الاستغناء

Etik Beyan

يُعلن أنه تم اتباع المبادئ العلمية والأخلاقية أثناء إجراء هذه الدراسة وكتابتها، كما تم الاستشهاد بجميع المصادر المستخدمة بشكل صحيح. المسؤولية القانونية تقع على عاتق المؤلفين.

The Principle of Not Accepting Gifts by Bediüzzaman Said Nursî: A Religious, Sociological, and Psychological Perspective on Charismatic Leadership

Öz

This study examines Bediüzzaman Said Nursî’s principle of refusing gifts from religious, sociological, and psychological perspectives, exploring its connection to his understanding of charismatic leadership. Gift-giving, rooted in the Sunnah of Prophet Muhammad (PBUH), is widely regarded as a tradition that fosters social bonds in Islamic societies. However, Nursî refrained from accepting gifts in his personal life, offering a distinctive interpretation of this tradition as an individual practice. This approach sought to safeguard his spiritual independence while strengthening trust and loyalty among his followers. By avoiding the sense of reciprocal obligation that gift-giving could impose, Nursî embraced an ideal of spiritual purity grounded in asceticism (zuhd). Max Weber’s theory of charismatic leadership provides a lens to understand how this stance underscores the leader’s detachment from material interests, thereby enhancing his moral authority. Through a comprehensive literature review and theoretical analysis, this study explores the religious, sociological, and psychological dimensions of Nursî’s principle, emphasizing its alignment with Islamic values and its impact on his leadership style. Furthermore, it demonstrates how this principle serves as a significant reference for ethical leadership models, both in historical and contemporary contexts. The study concludes by discussing the personal and social implications of this principle and proposing directions for future research.

Anahtar Kelimeler

Bediuzzaman Said Nursî, Charismatic leadership, Not accepting gifts, Asceticism, Spiritual independence, Social obligation, Trust, Istighna

Etik Beyan

This study is an original theoretical study. It has not been presented or published anywhere. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited. Legal liability belongs to the authors.

Dini, Sosyolojik ve Psikolojik Açıdan Bediüzzaman Said Nursî’nin Hediye Almama İlkesi ve Karizmatik Liderlik

Öz

Bu çalışma, Bediüzzaman Said Nursî’nin hediye kabul etmeme ilkesini dini, sosyolojik ve psikolojik boyutlarıyla inceleyerek, bu tutumun karizmatik liderlik anlayışıyla bağlantısını analiz etmektedir. Hediyeleşme, Hz. Muhammed’in (SAV) sünnetine dayalı olarak İslam toplumlarında toplumsal bağları güçlendiren bir gelenek olarak kabul edilmektedir. Ancak Nursî, şahsi hayatında hediye almayı reddederek bu geleneği bireysel bir uygulama olarak farklı bir şekilde yorumlamıştır. Bu tutum, onun manevi bağımsızlık ilkesini koruma, takipçileri arasında güven ve sadakati güçlendirme amacına hizmet etmiştir. Hediyeleşmenin oluşturabileceği karşılıklı yükümlülük hissinden kaçınan Nursî, zühd anlayışına dayalı bir manevi saflık ideali geliştirmiştir. Max Weber’in karizmatik liderlik teorisi bağlamında değerlendirildiğinde, bu yaklaşım, liderin maddi menfaatlerden bağımsızlığını göstererek manevi otoritesini güçlendirdiğini ortaya koymaktadır. Literatür taraması ve teorik çerçeveye dayalı olarak gerçekleştirilen bu çalışma, Nursî’nin hediye kabul etmeme ilkesinin dini, sosyolojik ve psikolojik boyutlarını ele almakta; bu ilkenin İslamî değerlerle uyumu ve liderlik anlayışındaki etkilerini tartışmaktadır. Ayrıca, Nursî’nin bu yaklaşımının geçmişte ve günümüzde ahlaki liderlik modelleri açısından önemli bir referans olduğu vurgulanmaktadır. Sonuç olarak, bu ilkenin bireysel ve toplumsal yansımalarına ışık tutulmuş ve gelecekteki araştırmalar için öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bediüzzaman Said Nursî, Karizmatik liderlik, Hediye kabul etmeme, Zühd, Manevi bağımsızlık, Sosyal yükümlülük, Güven, İstiğna

Etik Beyan

Bu çalışma özgün kuramsal bir çalışmadır. Herhangi bir yerde sunulmamış yayımlanmamıştır. Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. Hukuki sorumluluk yazarlara aittir.

Kaynakça

• “Said Nursî.” Vikipedi. Son değişiklik: 25 Mart 2023. Erişim 17 Ekim 2024. https://tr.wikipedia.org/wiki/Said_Nurs%C3%AE.
• Acar, Şenay. “İmam Gazâlî’nin İhyâ-u Ulûmi’d-Din Adlı Eserinde Din ve Mutluluk İlişkisi Üzerine Araştırma.” Yüksek lisans tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, 2022.
• Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî, Şuabu’l-İman, tahkik: Abdülaziz Abdülhakîm, 10 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Akdemir, Hikmet. “Dinî Kaynaklarda Hediye Rüşvet Ayırımı.” Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19, no. 19 (2008): 25-31.
• Albayrak, Sadık. “Dârü’l-Hikmeti’l-İslâmiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Kasım 2024.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/darul-hikmetil-islamiyye.
• Atasoy, İhsan. Nur’un Birinci Talebesi Hulusi Yahyagil. İstanbul: Nesil Yayınları, 2010.
• Bakan, İsmail ve İshak Fatih Doğan. “Hizmetkâr Liderlik.” Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2/2 (2012): 1-12.
• Bardakoğlu, Ali. “Hediye.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/hediye. Bass, Bernard M. Transformational Leadership: Industrial, Military, and Educational Impact. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, 1998.
• Bourdieu, Pierre. “The Forms of Capital.” Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education. Ed. J.G. Richardson, 241-258. New York: Greenwood Press, 1986.
• Bourdieu, Pierre. Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine. Çev. Hülya Uğur Tanrıöver. İstanbul: Kesit Yayınları, 2006.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-Sahîh (Sahîh-i Buhârî). Tahkik: Mustafa el-Bugā ve Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Burns, James MacGregor. Leadership and Followership. Leadership, 1978.
• Claude Lévi-Strauss. Structural Anthropology, New York: Basic Books, 1963.
• Çelik, Muhammed. “Bediüzzaman Said Nursî’nin Tefsirinin Değeri.” Katre International Human Studies Journal 5 (2018): 125-140.
• Çolak, Abdullah. “Mâverdî ve el-Ahkâmu’s-Sultaniyyesi.” İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 1 (2016): 173-214.
• Deci, Edward L., ve Richard M. Ryan. Intrinsic Motivation and Self-Determination in Human Behavior. New York: Springer Science & Business Media, 2013.
• Demiryürek, Ahmet Selim. Dini Gruplarda Adanma: Meşveret Cemaatinde “Vakıflık”. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, 2017.
• Ebû Dâvûd, Sünen-i Ebû Dâvûd, 4 cilt, çev. Hüseyin Yıldız, Hasan Yıldız, Zekeriya Yıldız, İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2021.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ, 12 cilt, çev. Hüseyin Yıldız - Hasan Yıldız - Zekeriya Yıldız, cilt 4, İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2015.
• el-Hakîm et-Tirmizî, Nevâdiru’l-Usûl fî Ahâdîsi’r-Rasûl, tahkik: İbrahim İbrâhim, 2 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Frankl, Viktor E. Man’s Search for Meaning: An Introduction to Logotherapy. New York: Washington Square Press, 1984.
• Gazâlî. Ey Oğul (Eyyühe’l-Veled). Çev. Hamidullah Ünal. İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• Gazâlî. İhyâ-u Ulûmü’d-Dîn. Çev. Ahmet Serdaroğlu. 2. Cilt. İstanbul: Bedir Yayınları, 1998.
• Göle, Nilüfer. Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme. İstanbul: Metis Yayınları, 1991.
• Greenberg, M. S., ve Westcott, D. R. “Indebtedness as a Mediator of Reactions to Aid.” Journal of Applied Social Psychology 13/2 (1983): 105-118.
• Greenleaf, Robert K. Servant Leadership: A Journey into the Nature of Legitimate Power and Greatness. New York: Paulist Press, 2002.
• Griffel, Frank. Gazâlî’nin Felsefî Kelâmı, çev. İbrahim Halil Üçer, Muhammed Fatih Kılıç, 2. b., İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, tahkik: Besyûnî Zekeriyyâ, 14 cilt, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Mace. Sunan Ibn Majah. 2. Cilt. Kahire: Dar al-Kutub al-Ilmiyah, 1998.
• İslamoğlu, Yusuf. İslam’da Zühd ve Takva Anlayışı, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• Kamaluddin, K., ve Citaningati, P. R. “Islamic Leadership: Prophet Muhammad as a Role Model for being Charismatic, Transformational and Servant Leader.” International Journal of Applied Business and International Management (IJABIM) 8, no. 2 (2023): 53-66.
• Karadavi, Yusuf. The Lawful and the Prohibited in Islam. Çev. Kamal El-Helbawy, M. Moinuddin Siddiqui, Syed Shukry. Indianapolis: American Trust Publications, 1994.
• Kaya, Ali. “Kur’an’da İstiğnâ”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 3/2 (Temmuz 2017), 1-25.
• Kohlberg, Lawrence. The Philosophy of Moral Development: Moral Stages and the Idea of Justice. New York: Harper & Row, 1981.
• Köse, Saffet. “İslam Hukukuna Göre Rüşvet Suçu ve Cezası.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 11 (2008): 139-160.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Küçük, Kenan ve Emel Yavuz. “Hizmetkâr Liderlik: Gandhi Örneği.” Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama 1/2 (2018): 81-93.
• Mardin, Şerif. Religion and Social Change in Modern Turkey: The Case of Bediüzzaman Said Nursî. Albany: State University of New York Press, 1989.
• Mauss, Marcel. The Gift: The Form and Reason for Exchange in Archaic Societies. New York: W.W. Norton & Company, 1990.
• Mâverdî. El-Ahkâmü’s-Sultâniyye. Çev. Ali Şafak. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1976.
• Müslim, Ebû Hüseyin el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî. el-Câmiu’s-Sahîh (Sahîh-i Müslim). Tahkik: Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2006.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Barla Lahikası. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Emirdağ Lahikası. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Lemalar. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Mektubat. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Tarihçe-i Hayat. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Özalp, İsmail ve Hasan Öcal. “Örgütlerde Dönüştürücü (Transformational) Liderlik Yaklaşımı.” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/4 (2000): 207-227.
• Rotter, Julian B. “Generalized Expectancies for Internal Versus External Control of Reinforcement.” Psychological Monographs: General and Applied 80/1 (1966): 1.
• Şallı, Ayşe. “Türk Modernleşmesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme: Şerif Mardin ve Nilüfer Göle Örneği”. Marifetname 10/1 (Haziran 2023), 107-150.
• Tirmizî, “Zühd,” 29.
• Weber, Max. Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. Berkeley: University of California Press, 1978.
• Weber, Max. Ekonomi ve Toplum. Çev. Latif Boyacı. Cilt 1. İstanbul: Yarın Yayınları, 2012.
• Weber, Max. The Theory of Social and Economic Organization. Translated by A. M. Henderson and Talcott Parsons. New York: Free Press, 1947.
• Yeniasya. “Dinin Unutturulmasını Said Nursî Önledi.” Yeni Asya Gazetesi, 19 Mart 2010. Erişim: 5 Ekim 2024.
• https://www.yeniasya.com.tr/gundem/dinin-unutturulmasini-said-nursi-onledi_100077.
• Yıldız, Abdullah. “Bediüzzaman Said Nursî’nin Din Hizmetlerindeki İhlâsı.” Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32/32 (2014): 7-25.
• Yiğit, Mustafa. “Said Nursî’nin Zühd Hayatı ve Zühde Bakışı.” Katre International Human Studies Journal, sayı 12 (2021): 65-79.