Hile mi Suistimal mi? Bütünleştirici Literatür Değerlendirmesi Yöntemi ile Kavramsal Bir Analiz

Yıl 2024, Cilt: 46 Sayı: 2, 331 - 354, 24.10.2024

Gözde Bircan

https://doi.org/10.14780/muiibd.1397192

Öz

Hile ve suistimal, özellikle günümüzde işletmeler ve bu kavramlarla ilgili olan yetkili ve mesleki kurum ve kuruluşlar tarafından sıklıkla kullanılan ve ilgili akademik kaynak ve metinlerde de adı çokça geçirilen iki yaygın kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu kullanımlar incelendiğinde bu iki kavramın Türkçede sıklıkla birbirinin yerine kullanıldığı ve birbiri ile karıştırıldığı görülmektedir. Oysaki hile kelimesi İngilizce “fraud”, suistimal kelimesi ise “corruption & abuse” kelimelerine karşılık gelmekte ve iki ayrı anlamı ifade etmektedir. Suistimal kelimesinin kavramsal olarak kompleks yapıda olması ve farklı disiplinlerde farklı anlamlarda kullanılabilmesi sebebiyle ise denetim bilimi içerisinde ele alınan finansal suistimallerin İngilizce içerisinde zaman zaman “financial abuse” terimi ile de ifade edildiği görülmektedir. Orjinalinde farklı anlamlar taşıyan ve birbirinden farklı olan iki ayrı kavramın aynı anlamda kullanılması ise tam bir kavram kargaşasına neden olmaktadır. Özellikle İngilizceden Türkçeye yapılan çevirilerde her kurumun ve kuruluşun kendi yaptığı çeviriyi benimsemiş olması da kavramlar arasındaki farklılığın anlaşılmasını güçleştirmektedir. Çalışmada, kavramlar arası anlam kargaşasının çözülmesine yardımcı olmak amacıyla öncelikle hile ve suistimal kavramları arasındaki ilişki benzerlikler ve farklılıklar açısından ele alınmış, daha sonra ise kavramların farklı kullanım şekilleri bütünleştirici literatür değerlendirmesi yöntemi ile analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

hile, suistimal, denetim

Kaynakça

• ACFE (2022). https://www.acfe.com/-/media/files/acfe/pdfs/rttn/2022/2022-rttn-fraud-tree.pdf. (Erişim Tarihi:04.06.2024)
• Aktaş, N., Dinç, E. ve Atabay, E. (2021). 19.Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı. Kırksekiz, A., Can, A.C., Çalışkan, H., Taşkın, K., Şahin,K. Uçar, M.K. & Kol,S. (Editörler). Türkiye’de sertifikalı hile araştırmacılığının mevcut durumu ve sertifika sahiplerinin geleceğe yönelik görüşleri (pp.360-373). Sakarya Üniversitesi.
• Akyel, N. ve Sert, B. (2019). Business & management practices. Fırat, D., Yılmaz,O. & Smilkova,D. (Eds.), Accounting fraud and evaluation of the fraud reports of international (pp.119-134). IJOPEC Publication.
• Alkan, B.S. (2020). Hile riski yönetiminde proaktif yaklaşımlar ve araçlar: işletme yöneticileri üzerine niteli bir araştırma, Denetişim, 21 (11), 66-81.
• Altunal, I. (2019). Muhasebe manipülasyonu ve tahmin modelleri. Eğitim Yayınevi.
• Ambrus, I. ve Farkas, A. (2018).Compliance activities against fraud and corruption in Hungary. Journal of Eastern European Criminal Law, 2, 35-47.
• Assagaf vd. (2022). Factors affecting earning management in companies on Indonesia Stock Exchange: study of fraud and corruption practices. Economics and Business Quarterly Reviews, 5(3), 90-101, DOI: 10.31014/aior.1992.05.03.439.
• Ataman, B. ve Aydın, R. (2017). Hile denetimi ve denetçilerin hile tespitine yönelik bir araştırma. Marmara Business Review, 2(1), 1-23.
• Aytekin, M.İ. (2022). Adli muhasebe kapsamında uzman tanıklık (bilirkişi tanıklığı), dava destekleri, hile, yolsuzluk ve suistimal denetçiliği: Karaman ilinde bir araştırma (Yayın No.776710) [Yüksek lisans tezi, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Ay, N. ve Akçakanat, Ö. (2020). Bankalarda kredi sürecinin iç kontrol sistemi açısından değerlendirilmesi. Hiperyayın. E-ISBN:978-625-7845-12-0. Balkan, B. ve Kahyaoğlu, S.B. (2019). 9. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin Bildiriler Kitabı. Coşkun, S.Y. (Editör). Yönetim kurulunun suistimal önlemedeki sorumlulukları: finans sektörü üzerine bir değerlendirme (pp.223-229). İzmir Bakırçay Üniversitesi.
• Barnes, T.D. ve Beaulieu, E. (2014). Gender stereotypes and corruption: how candidates affect perceptions of election fraud. Politics & Gender, 10, 365-391.
• Bozkurt, N. (2009). İşletmelerin kara deliği hile: çalışan hileleri. Alfa Yayınları.
• Callen, M. and Long, J.D. (2015). Institutional corruption and election fraud: evidence from a field experiment in Afghanistan. The American Economic Review, 105 (1), 354-381, DOI:10.1257/aer.20 120427. Cambridge Dictionary. Dictionary., https://dictionary.cambridge.org , (Erişim Tarihi: 11.11.2023)
• Ceylan, E. (2020). Türk vergi hukuku kapsamında muhasebe düzensizliklerinin değerlendirilmesi ve muhasebe meslek mensuplarına yönelik bir araştırma (Yayın No.641529) [Doktora tezi, Bilecik Şeyh Edabali Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Ceylan, E. (2021). Muhasebe düzensizlikleri ve vergi kapsamında bir inceleme. Efe Akademi. E-ISBN:978-625-7729-90-1.
• Crumbley, D. ve Ariail, D. (2020). A different approach to detecting fraud and corruption: a venn diagram fraud model. Journal of Forensic and Investigative Accounting, 12 (2).
• Çalış, E., Keleş, E. ve Engin, A. (2014). Hilenin ortaya çıkartılmasında bilgi teknolojilerinin önemi ve bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 63, 93-108, DOI: 10.25095/mufad.396479.
• Çalıyurt, K. ve Tezgel, D. (2015). Sigorta şirketlerinde finansal tablo suistimalleri. Muhasebe ve Denetime Bakış, 15, 46-33.
• Çiçek, S. (2020). Lojistik sektöründe hile riski yönetimi ve iç kontrol sisteminin etkinliği (Yayın No.642546) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Deloitte (2017). https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/tr/Documents/risk/Suistimal %20Riskinin%20Yönetimi.pdf, (Erişim Tarihi:14.09.2023)
• Doğan, S. ve Kayakıran, D. (2017). İşletmelerde hile denetiminin önemi. Maliye Finans Yazıları, 108, 167-188.
• Dominic, P.R. (2018). A model for preventing corruption. Journal of Financial Crime, Vol.25, No.2, 545-561.
• Durkaya, İ. (2008). Türk bankacılık sektöründe suistimallerin engellenmesinde iç denetimin rolü (Yayın No.261912)[Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi].YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Durmaz, Ş. (2019). Acfe raporu kapsamında hile denetimi ve adli muhasebeye yönelik değerlendirme (Yayın No.569637) [Yüksek lisans tezi, Kırıkkale Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Elmacı,O. ve Özmen,S. (2022). 8.th International EMI entrepreneurship & social sciences congress proceedings e-book. Karadal, H., Dinçer,M., Duman,N.& Kulu, T. (Eds.), Kurumsal sürdürülebilirlik perspektifinde yaratıcı muhasebe üzerine literatür taraması ve değerlendirilmesine yönelik betimsel bir çalışma (pp. 771-788). Dilkur Academy.
• Ernst & Young (2015). https://eyfinancialservicesthoughtgallery.ie/wp-content/uploads/2015/10/EMEIA-FRAUD-SURVEY-2015-FINAL-060515.pdf, (Erişim Tarihi:15.11.2023)
• Ernst & Young (2020). https://www.ey.com/tr_tr/ey-turkiye-yayinlar-raporlar/yolsuzluk-ve-usulsuzluk-ile-mucadeledeki-gizli-silah-etik-hat, (Erişim Tarihi:14.09.2023)
• Gökoğlan, K. (2022). Denetimde yeni trendler teori ve uygulamalar. BKM Kitap. ISBN: 9786258341713.
• Hacıhasanoğlu, T. ve Karaca, N. (2015). Potansiyel muhasebe meslek mensuplarının hile algısı üzerine Bozok Üniversitesi’nde yapılan bir araştırma. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(1), 117-130.
• Henderson, W. (2019). Building partnerships to combat fraud and corruption via effective sai technical support. International Journal of Government Auditing, 46(2), 40-41.
• Hoke, T. (2016). Zero tolerence for bribery and corruption is still the imperative. Civil Engineering, 91 (4), 22-23.
• Humprey et al. (2023). Fraud pentagon: detection of financial statements fraud in a firm. Mediterranean Journal of Social Sciences, 14 (6), 102-113. IIA. Standards Glossary. 2017 Standards glossary, https://www.theiia.org/en/standards/what-are-the-standards/mandatory-guidance/standards/standards-glossary/, (Erişim Tarihi: 11 Kasım 2023)
• IIA (2019). https://www.theiia.org/globalassets/documents/resources/fraud-and-internal-audit-assurance-over-fraud-controls-fundamental-to-success-april-2019/fraud-and-internal-audit-turkish.pdf, (Erişim Tarihi: 11.11.2023)
• Kagias et al. (2022). The fraud triangle- an alternative approach. Journal of Financial Crime, Vol.29, No.3, 908-924. DOI: 10.1108/JFC-07-2021-0159.
• Kapardis, M.K. ve Levi, M. (2023). Fraud and corruption in football. Journal of Financial Crime, 30 (4), 891-907. DOI: 10.1108/JFC-03-2023-0046.
• Karahan, A. (2022). Hilenin tespiti ve önlenmesi: iç denetim perspektifi. Journal of History School, 15 (58), 1554-1580. DOI: 10.29228/Joh.57755.
• Kavut, L. ve Adiloğlu,B. (2017). Seçmeler 2017. Yücel, G. (Editör), Suistimal eylemleri: vak’alarla genel bakış (pp.159-170). İstanbul Üniversitesi Muhasebe Enstitüsü.
• Kazan, G. (2020). Hile üçgeni, hile elması ve hile beşgeni: hile eylemlerinin nedenlerine ilişkin teorilere kavramsal bakış. Muhasebe ve Denetime Bakış, 62, 245-258.
• KGK (2023). Finansal Tabloların Bağımsız Denetiminde Bağımsız Denetçinin Hileye İlişkin Sorumlulukları.https://kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/BDS/BDS_240.pdf, (Erişim Tarihi: 11.11.2023).
• Kılıç, İ ve Ünal, S. (2022). Finansal hilelerin tespit edilmesinde kullanılan veri madenciliği yöntemleri ve Borsa İstanbul’da bir uygulama. Muhasebe ve Denetime Bakış, 67, 181-208. DOI: 10.55322/mdbakis.1068503.
• Kiracı, M. (2013). Hileye yönelik uluslararası kuruluşların hazırladığı raporların bağımsız denetim açısından değerlendirilmesi. MUVU Dergisi, 91, 87-106.
• Kocameşe, M. (2015). İşletmelerde suistimal (yolsuzluk) risklerinin yönetimi. Mali Çözüm, 199-207.
• Konak, K. (2019). Yaratıcı muhasebe uygulamalarının bağımsız denetimin kalitesi ile ilişkisi (Yayın No.603078) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• KPMG (2020). https://kpmg.com/tr/tr/home/gorusler/2020/12/bir-suistimalcinin-profili-2020.html, (Erişim Tarihi:14.09.2023)
• Kratcoski, P.C. ve Edelbechar, M., (2018). Fraud and corruption: major types, prevention, and control. Springer.
• Kurt, A. (2021). Sosyal güvenlik sisteminde sağlık sektöründeki suistimallerle mücadelede yazılım destekli model önerisi (Yayın No. 666586). [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Kutlar, M. (2020). Kasko sigortalarında hasar suistimalini etkileyen faktörlerin belirlenmesi: ki-kare analizi uygulaması (Yayın No. 630033) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Ticaret Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• L’Heureux, A. (2022). The case study of Los Angeles city & county fraud, embezzlement and corruption safeguards during times of pandemic. Public Organization Review, 22, 593-610, DOI: 10.1007/s11115-022-00641-w.
• Lubbe, W., Ham-Balayi, W. ve Smit,K. (2020). The integrative literatüre review as a research method: A demonstration review of research on neurodevelopment supportive care in preterm infants. Journal of Neonatal Nursing, Vol.26, No.6, 308-315, DOI: 10.1016/j.jnn.2020.04.006.
• Lyra, M.S, Damasio,B., Pinheiro, F.L. and Bacao, F. (2022). Fraud, corruption, and collusion in public procurement activities, a systematic literatüre review on data-driven methods. Applied Network Science, 7 (83), 1-30. DOI:10.1007/s41109-022-00523-6.
• Maulidi, A. ve Ansel,J. (2022). Corruption as distinct crime: the need to reconceptualise internal control on controlling bureaucratic occupational fraud. Journal of Financial Crime, 29 (2), 680-700. DOI: 10.1108/JFC-04-2021-0100.
• Muller, L. (2022). The anti-corruption strategy: what is my role regarding combatting fraud and corruption?, Cigfaro Journal, 23 (2), 42-45.
• Nagnonhou, S.R.B. and Imoniana, J.O.. (2023). Role of connectors in corporate fraud and corruptions in era of circular economy, Social Sciences, 12 (134), 1-20. DOI: 10.3390/socsci12030134.
• Nita vd. (Eds.), (2022). Mechanism for preventing and combating frauds and corruption in romania to ensure sustainable development. Florida Üniversitesi.
• Oxford University Press. Dictionary. (2005). Advanced learner’s dictionary (7th ed., p.329 and p.592).
• Purba, R.B., Aulia, F., Tarigan,VCE., Pramono,AJ. And Umar,H. (2022). Detection of corruption in village fund management using fraud analysis. General Management, 23 (190), 120-128. DOI: 10.47750/QAS/23.190.14.
• PwC (2022). https://www.pwc.com/gx/en/services/forensics/economic-crime-survey.html, (Erişim Tarihi: 11.11.2023)
• Sandari, T. ve Ariputra, H. (2022). The influence of the whistleblowing system on fraud detection in efforts to eradicate corruption. Jurnal Ekonomi Akuntansi (JEA17), 7 (2), 38-51.
• Saraçoğlu, G. ve Tuncel, A. (11-12 Kasım, 2013). Suistimal riski ve analitik yaklaşımlar [Kongre sunumu]. 17. Türkiye İç Denetim Kongresi, İstanbul, Türkiye. https://www.tide.org.tr/page/224/Kongre-Sunumlari.
• Selimoğlu, S. ve Altunel, M. (2020). Şirketlerin karşılaştıkları hile ve suistimal kaynaklı zararların uluslararası boyutlarının analizi. Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 9 (17), 118-135.
• Simms, A. (2021). AS8001: Fraud and Corruption Control- Is Your Business Ready fort he Changes?. Ethics & Governance, 10 (3), 54-58.
• Syofyan, E. vd. (2021). Corruption from fraud theory perspective. Jurnal Ekonomi Akuntansi, 9 (2), 165-174.
• Şen, E. (2019). Adli muhasebe kapsamında siber suçlar ve adli bilişim (Yayın No. 574842) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Şimşek, K. (2019). Uluslararası iç denetim standartları kapsamında yürütülen iç denetim uygulamalarının kurumsal yönetim kalitesi üzerindeki rolü: Borsa İstanbul kurumsal yönetim endeksinde yer alan şirketler üzerinde bir anket çalışması (Yayın No. 538061) [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Tapkan, M. (2020). Uluslararası iç denetim standartlarına göre iç denetimin suistimal alanındaki rol ve sorumlulukları ve bir uygulama (Yayın No.646347) [Yüksek lisans tezi, Işık Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• TCK, Kanun Numarası: 5237, Kabul Tarihi:26.09.2004, RG 12.10.2004/25611.
• Türedi, H ve Celayir, D. (2021). Hilenin tespiti ve önlenmesinde iç kontrol yapısının etkinliği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8 (1), 1-20.
• Türedi, H. (2020). Hile denetimi. İstanbul Ticaret Üniversitesi.
• TDK Sözlükleri. Genel Türkçe sözlük., https://sozluk.gov.tr, (Erişim Tarihi: 11.11.2023)
• TİDE, (2023). Sözlük. İç denetim terimleri sözlüğü, https://www.tide.org.tr/page/142/Sozluk, (Erişim Tarihi: 11.11.2023)
• TİDE, (2019). https://www.tide.org.tr/page/338/Pozisyon-Raporlari, (Erişim Tarihi: 04.06.2024)
• Tüysüz, F. (2017). Dolandırıcılık suçu (Yayın No. 489250) [Yüksek lisans tezi, Başkent Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Umar, H., Apriani, U. ve Purba, R. (2021). The roles of government internal control system to minimize corruption through the fraud star. International Journal of Financial Research, 12 (3), 407-420, DOI: 10.5430/ijfr.v12n3p407.
• Wolfe, D. ve Hermanson, D.R. (2004). The fraud diamond: considering the four elements of fraud. CPA Journal, 38-42.
• Yalçın, N. (2022). Kpmg vak’ası II. Muhasebe Enstitüsü Dergisi, 67, 83-96, DOI: 10.26650/MED.1115826.
• Yazıcı, N. (2018). Hile üçgeni: fırsatların önlenmesinde kırık camlar teorisi, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 53 (3), 843-851. DOI: 10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.
• Yelken, C. (2019). Bankacılıkta dolandırıcılık eylemleri ve önlenmesine yönelik yöntemler: banka uygulaması (Yayın No.607393) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Yıldırım, G. (2019). Hasılatın tespiti ve hasılat hilelerinde denetçinin rolü. Vergi Dünyası, 458, 41-48.
• Zhang, J. (2018). Public governance and corporate fraud: evidence from the recent anti-corruption campaign in China. Journal of Business Ethics, 148, 375-396. DOI: 10.1007/s10551-016-3025-x.