The Formation of Dead-End Streets: A Comparison of Islamic and Western Cities

Yıl 2023, , 199 - 226, 30.11.2023

Rauf Belge

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1380561

Öz

In recent years, a new street system has emerged in European and American cities in addition to the grid-planned streets. Known as "cul-de-sac," this new order is planned as dead-end streets with only one way out, designed to protect individuals from the noise and turmoil of the city. Cul-de-sacs are becoming increasingly important in western cities, as they create a safe and private space. The purpose of these streets is similar to the dead-end streets seen in ancient Islamic cities. This situation has been described as the rediscovery of dead-end streets. The cul-de-sacs that emerged in modern western cities were compared with the dead-end streets in traditional Islamic cities. The publications on the dead-end streets that were written about Islamic cities and modern western city plans were examined, and the differences and similarities between the two were tried to be determined based on these publications. As a result of the study, it has been understood that while privacy is a priority in the formation of dead-end streets in Islamic cities, security concerns are more effective in the construction of dead-end streets in western cities.

Anahtar Kelimeler

Islamic cities, western cities, dead-end streets, cul-de-sac, culture

Çıkmaz Sokakların Oluşumu: İslam ve Batı Şehirlerinin Mukayesesi

Öz

Son yıllarda Avrupa ve Amerikan şehirlerinde ızgara planlı sokaklara ek olarak yeni bir sokak düzeni ortaya çıkmıştır. “Cul-de-sac” olarak bilinen bu yeni düzen, bireyleri şehrin gürültüsünden ve yarattığı çekincelerden korumak amacıyla tasarlanan, yalnız bir yöne çıkışı olan planlı çıkmaz sokaklardır. Güvenli ve özel bir alan oluşturmasından dolayı, batı şehirlerinde cul-de-sac’lar giderek önem kazanmaktadır. Bu sokakların yapılış gayesi kadim İslam şehirlerinde görülen çıkmaz sokaklarla benzerlik göstermektedir. Bu durum çıkmaz sokakların yeniden keşfi olarak nitelendirilmiş, bu çalışmada modern batı şehirlerinde ortaya çıkan cul-de-sac’lar ile geleneksel İslam şehirlerindeki çıkmaz sokaklar karşılaştırılmıştır. Geleneksel İslam şehirlerinde ve modern batı şehir planlarında gelişen çıkmaz sokakları konu alan yayınlar incelenmiş, bu yayınlardan hareketle her ikisi arasında farklılıklar ve benzerlikler saptanmaya çalışılmıştır. Çalışma sonucunda İslam şehirlerinde çıkmaz sokakların oluşumunda mahremiyet öncelikli iken batı şehirlerinde ortaya çıkan çıkmaz sokakların inşasında daha çok güvenlik kaygısının etkili olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam şehirleri, batı şehirleri, çıkmaz sokaklar, cul-de-sac.

Kaynakça

• Abu-Lughod, J. L. (1987). The Islamic City--Historic Myth, Islamic Essence, and Contemporary Relevance. International Journal of Middle East Studies, 19(2), 155–176. http://www.jstor.org/stable/163352
• Acun, F. (2002). A portrait of the Ottoman cities. The Muslim World, 92, 255-281. https://doi.org/10.1111/j.1478-1913.2002.tb03744.x
• Aliağaoğlu, A. & Uğur, A. (2016). Osmanlı Şehri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 203-226.
• Aliağaoğlu, A. (2003). Afyon’da Şehir Morfolojisinin İki Unsuru: Cadde-Sokak Sistemi ve Konutlar. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(2), 63-83. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000032
• Alver, K. (2010). Mahalle: Mekân ve Hayatın Esrarlı Birlikteliği. İdealkent, 1(2), 116-139.
• Asabere, P.K. (1990). The Value of a Neighborhood Street with Reference to the Cul-de-sac. Journal of Real Estate Finance and Economics, 3, 185–193 https://doi.org/10.1007/BF00216591
• Bala, A. H., & Nafa, H. (2008). “Le Cul-de-sac”. On-site Review 19: Street, 68-71.
• Bala, A., H. (2012). Çıkmaz Sokak”; Mahallenin Üstü Açık Oturma Odası. Güney Mimarlık, 10, 27-33.
• Bala, H. A. (2018). Neighborhood from Cul-De-Sac to Gated Community in Turkish Urban Culture: The “Fina”. ICONARP International Journal of Architecture and Planning, 6(2), 333–357. https://doi.org/10.15320/ICONARP.2018.57
• Bayartan, M. (2005), Tarihi Coğrafya Çalışmaları Açısından Şehir ve Osmanlı Şehri, Coğrafya Dergisi, 13, 85-92.
• Behar, C. (2019). Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008): Osmanlı İstanbul’unda Kasap İlyas Mahallesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Brown, B. B., & Werner, C. M. (1985). Social Cohesiveness, Territoriality, and Holiday Decorations: The Influence of Cul-de-Sacs. Environment and Behavior, 17(5), 539–565. https://doi.org/10.1177/0013916585175001
• Can, Y. (1991). İslam Şehirlerinin Fiziki Yapısı. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Anabilim Dalı. Ankara.
• Can, Y. (1992). H.I-III. / M.VII-IX.Y.Y. İslam Şehri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6, 109-138.
• Canatar, M. (2013), 1009/1600 Tarihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri’ne Göre Nefs-i İstanbul’da Bulunan Mahalleler ve Özelliklerine Dair Gözlemler, I. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu, 29 Mayıs-1 Haziran 2013, İstanbul.
• Cansever, T. (2010). Osmanlı Şehri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Cansever, T. (2016). İslâm'da Şehir ve Mimarı̂. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Charmes, E. (2010). Cul-de-sacs, Superblocks and Environmental Areas as Supports of Residential Territorialization, Journal of Urban Design, 15(39), 357-374. https://doi.org/10.1080/13574809.2010.487811