A SEMANTIC OVERVIEW of the TOPONYMY of NUSAYBIN

Yıl 2022, , 170 - 191, 18.05.2022

Hadra Kübra Erkınay Tamtamış

https://doi.org/10.19059/mukaddime.954542

Öz

Toponymy; it is a cultural memory that contains knowledge in the history, geography, culture, social structure and many other areas of a region. Toponymy, like other proper nouns, are usually given for specific reasons, and many toponomies have various stories. Although physical reasons such as hydrology, botany, zoology, earth sciences and social reasons such as anthroponomy, historical events, social issues are the determinants of toponymy, the assignment of some toponymy is random or uncertain. Turkey; with its geographical location and physical conditions, it has been in the position of the cradle of civilizations for centuries and includes more than one ethnic structure. Mardin's Nusaybin district is also this colorful miniatures and carriers in Turkey. Nusaybin is one of the oldest settlements in the region with its historical texture, geopolitical location, home to different civilizations, and a multicultural and multilingual structure. This richness and differences are also manifested in the toponymy of Nusaybin. The toponymy have changed according to the language and culture of the civilizations that have ruled over the centuries, sometimes evolving with certain phonetic changes, and sometimes they have survived without any change. In this study, the names of 84 neighborhoods/villages of Nusaybin district of Mardin province were analyzed semantically. In the research, the neighborhood names were titled as physical and social resources; the reasons for giving Nusaybin toponomies are classified from a semantic perspective. It has been determined that toponomies are based on the structure and location of the place, water resources, natural and physical conditions such as mines and stones, plants, animals, and social conditions such as names of people, nations, tribes, senses, religion and belief, and economic activities. The permanence of toponomies, their ability to be preserved for a long time, and their being related to the cultural texture of their location gives clues about the history, ethnic origin, geography, language, belief and economy of the region. In this respect, the necessity of toponomies to be cultural heritage will be reinforced with Nusaybin.

Anahtar Kelimeler

Nusaybin, Toponymy, Semantic

Nusaybin Mahalle Adlarına Anlambilimsel Bir Bakış

Öz

Yer adları; bir bölgenin tarih, coğrafya, kültür, toplumsal yapı ve daha birçok alanda bilgi birikimini barındıran kültürel bir bellektir. Yer adları diğer özel adlar gibi genellikle belirli nedenlerle verilmekte olup birçok yer adının çeşitli hikâyesi bulunmaktadır. Su, bitki, hayvan, yer bilimleri gibi fiziki nedenler ile kişi adı, tarihî olaylar, toplumsal meseleler gibi beşeri nedenler yer adlarının belirleyicisi konumunda olmakla birlikte kimi yer adlarının verilişi tesadüfi veya belirsizdir. Türkiye; coğrafi konumu, fiziki koşullarıyla yüzyıllardır medeniyetler beşiği konumunda olup birden fazla etnik yapıyı bünyesinde barındırmaktadır. Mardin’in Nusaybin ilçesi, Türkiye’deki bu renkliliğin minyatürü ve taşıyıcısı olup çok kültürlü ve çok dilli bir yapıya sahiptir. Nusaybin; tarihî dokusu, jeopolitik konumu, farklı medeniyetlere yapmış olduğu ev sahipliğiyle bölgenin en eski yerleşim yerlerinden birisidir. Bu zenginlik ve farklılıklar Nusaybin’in yer adlarına da tezahür etmiştir. Yer adları asırlar boyunca hüküm süren medeniyetlerin dil ve kültürlerine göre değişiklik göstermiş kimi zaman belirli ses değişiklikleriyle evrilmiş, bazen de hiçbir değişiklik göstermeden günümüze kadar gelmeyi başarmıştır. Bu çalışmada Mardin ilinin Nusaybin ilçesine bağlı 84 mahallenin adı anlambilimsel olarak incelenmiştir. Araştırmada mahalle adları fiziki ve beşeri kaynaklı olarak başlıklandırılmış; Nusaybin yer adlarının veriliş nedenleri anlambilimsel bir bakış açısıyla tasnif edilmiştir. Yer adlarının; yerin yapısı ve konumu, su kaynakları, maden ve taş, bitki, hayvan gibi doğa ve fiziksel koşullar ile kişi, millet, boy adları, duyular, din ve inanış, ekonomik faaliyetler gibi toplumsal koşullara dayandığı tespit edilmiştir. Yer adlarının kalıcılığı, uzun müddet korunabilmesi, konumunun kültürel dokusuyla ilişkili olabilmesi bölgenin tarihi, etnik kökeni, coğrafyası, dili, inanışı, ekonomisi hakkında ipuçları vermektedir. Bu minvalde Nusaybin ile birlikte yer adlarının kültürel miras olması gerekliliği pekiştirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Nusaybin, Yer Adları, Anlambilim, Toponimi

Kaynakça

• Ada, E. (2012). Eskişehir İli Yer Adları. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Bulut, İ. ve Farajzadyan A. (2016). Makü ve Köylerinin Toponimik Analizi. Doğu Coğrafya Dergisi, 21 (36), 119-134. DOI: 10.17295/dcd.68177.
• Dâhiliye Vekâleti Mahallî İdareler Umum Müdürlüğü (1933). Köylerimiz. İstanbul Matbaacılık ve Neşriyat, Türk Anonim Şirketi.
• Erkınay Tamtamış, H. K. (2019). Mardin’de Değiştirilen Yer Adları Üzerine Bir Tasnif Denemesi. TYB AKADEMİ, 9(25), 65-84.
• Eröz, M. (2011). Türk Onomastiği Bakımından Adapazarı Yeradları, İstanbul Journal of Sociological Studies, 11, s. 107-120.
• Genç, R. (1997). Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı-Kırmızı-Yeşil. Erdem, Cilt 9, Sayı 27, s. 1075-1110.
• Göyünç, N. (1969). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• https://www.atlasbig.com/images/mardin-nusaybinin-mahalleleri-harita.png, E. T. 29.05.2021.
• http://www.nusaybin.gov.tr/ilcemize-bagli-mahalle-muhtarlarinin-iletisim-bilgileri, E. T. 29.05.2021.
• https://sozluk.gov.tr/, E. T. 18.06.2021.
• Kılıç, T. (2008). Nusaybin’in Fiziki Coğrafya Özellikleri, D. Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 10, 106-117.
• Kurgun, L. (2002). Denizli İli Yer Adları. Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Denizli.
• Kütük, A. (2006). Ortaçağda Nusaybin Bölgesinin Siyasi, Sosyal, İktisadi ve Kültürel Durumu. Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
• Kütük, A. (2012). Bizans İmparatorluğu Döneminde Nusaybin’in Siyasi, Sosyal, İktisadi, Mimari ve Kültürel Durumu (IV.-X. Yüzyıl). Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Elazığ.
• Parlak Kalkan, G. (2014). Gaziantep İli Yer Adları Üzerine Bir İnceleme. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Elazığ.
• Pilancı, H. (1996).Anadolu’daki Türkçe Yer Adları. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri.
• Sezen, T. (2006). Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın Nu: 21, Ankara.
• Şahin, İ. (2013). Türkiye Yeradbiliminde Terim ve Tür Sınıflandırması Sorunları. Eurasscience Journals Avrasya Terim Dergisi, 1 (1): 46-58.
• T.C. İçişleri Bakanlığı, İller İdaresi Genel Müdürlüğü (1968). Köylerimiz. Başbakanlık Basımevi D.S.İ. Ankara.
• Umar, Bilge (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Uysal, B. (2006). Tell Minar ve Giremira, Nusaybin Bölgesi’nde Yer Alan İki Ninive 5 Merkezi, Türk Tarih Kurumu Belleten, Cilt: LXX, Sayı: 259, s. 803-826.
• Yalap, N. (2020). Eskiçağ’da Nusaybin (En Eski Devirlerden MS 363 Yılına Kadar). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Yavuz S. ve Şenel M. (2013). Yer Adları (Toponim) Terimleri Sözlüğü. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/8, Summer 2013, s. 2239-2254.