AHMED EL-BOTİ EL-CIZİRİ VE DİVANINDA KUR'N'A YAKLAŞIMI

Yıl 2011, Cilt: 4 Sayı: 4, 139 - 158, 01.04.2011

Nurettin Turgay

Öz

Anahtar Kelimeler

-

AHMED EL-BOTİ EL-CIZİRİ VE DİVANINDA KUR'N'A YAKLAŞIMI

Öz

İslam tarihi boyunca bölgemizde, özellikle dini ilimler alanında pek çok âlim yetişmiştir. Bu önemli âlimlerden biri de hiç şüphesiz Mela Muhammed el-Botî el-Cızîrî (ö. 1050/1640)dir. O, hicri 975 miladi 1567 yılında Cizre’de dünyaya gelmiştir. Önce bir din âlimi olan babasında ve ondan sonra da yöredeki âlimlerden Arap dili ve İslâm dini ile ilgili ilimleri öğrenmiştir. İlim tahsili için Hakkâri, Diyarbakır ve İmadiye’ye gitmiş, 32 yaşında Diyarbakır’a bağlı ‘Sıtrebas’ köyünde Mela Taha adındaki âlimden ilmi icazet almıştır. Diyarbakır’a bağlı ‘Serba’ köyünde imamlık ve müderrislik yapmış, bilahare bir süre Hasankeyf’te ve ondan sonra da ömrünün sonuna kadar memleketi olan Cizre’de müderrislik yaparak pek çok talebeye icazet vermiştir. Hicri 1051, miladi 1640 yılında 75 yaşında Cizre’de vefat etmiş ve Cizre’deki “Medrese Sor”da defnedilmiştir. Arapça ve Farsçayı da çok iyi bilen Mela Ahmed el-Botî elCızîrî (ö. 1050/1640), Kürtçe olarak yazmış olduğu divanında tasavvuf, usul, fıkıh, tefsir, hadis, sarf, nahiv, mantık, estetik, felsefe, belâgat, matematik, astronomi, kozmoloji, tarih, fizik, metafizik v.s. ilimlere yer vermiştir. Kur’ân ve sünnet anlayışına sahip olan Mela Ahmed el-Botî elCızîrî, divanının çeşitli yerlerinde zaman zaman ayetlerden aldığı kelimelere ve bazen de ayetlerin manalarına yer vermiştir. Onun divanı, Kur’ân’dan alınan ilham ile yazılmıştır

Anahtar Kelimeler

Ahmed el-Botî el-Cızîrî, Divan, Kur’ân

Kaynakça

• Cevziyye, İbnu’l-Kayyim, (1982), el-Fevaidu’l-Muşevvik ilâ Ulumi’l-Kur’an ve İlmi’l- Beyân, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Cezerî, Mela Ahmed el-Botî (1977), Divanu’l-Cezerî, (Sadık Bahaüddin Amidî, thk.) Bağdat: Matbaatu’l-Mecmeü’l-İlme’l-Kurdî.
• Cürcânî, Ş. (1990), et-Târifat, Beyrut: Mektebetu Lübnan.
• Çakan, İ. (1994), Kur’ânı Kerîm’e Göre Peygamberler ve Tevhid Mücadelesi, İstanbul: Altınoluk.
• Çelebi, R. (1996), Teshilu’l-Belağah, İzmir: Anadolu Matbaası.
• Ebu Davud, Süleyman İbnu’l-Eş’ab (t.y), Sünenu Ebî-Dâvud.
• Ebussuûd, el-İmâdî (t.y.), İrşadu’l-Abdisselim ila Mezayel-Kur’ani’l-Kerim, Beyrut.
• Hartman, Martin, (1904), Der Kurdische Diwan des Schech Ahmed, Berlin: S. Calvary.
• Haşimî, Ahmed, (1984), Cevahiru’l-Belağa fi’l-Maani ve’l-beyan ve’l-Bedi, İstanbul: Daru Kahraman.
• İbn Hanbel, Ahmed, (1969), el-Müsned, Beyrut.
• İbn Kesir, İsmail (1969), Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, Beyrut.
• İbn Mace, Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (t.y.), Sünenu İbn Mace, Mısır: İsa el-Bâbî el-Halebî ve Şurekâuh.
• İbn Manzur, Cemaluddin, (1994), Lisânu’l-Arab, Beyrut: Daru’l-Fikr.
• Kaşanî, Abdurrezzak (2004), Letaifu’l-İ’lâm fi İşarati Ehli’l-İlham, (Asım İbrahim el-Kıyyali, thk.) Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed (1988), el-Camiu li Ahkâmi’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Kuşeyrî, Ebu’l-kasım, (2001), er-Risaletü’l-Kuşeyriyye, Beyrut: Daru Sadır.
• Kutub, S. (1971), fî Zilâli’l-Kur’ân, Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Malik, b. Enes (t.y.), el-Muvatta, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
• Maverdî, Ali b. Muhammed b. Habib (1992), en-Nuketu ve’l-Uyûn, Beyrut: Muessesetü’l-Kutubi’s-Sakafiyye.
• Menavî, Muhammed Abdurrauf, (1938), Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmii’s-Sağîr, Mısır: Mektebetu Mustafa Muhammed.
• Mikâil, Nayif Tahir, (2005), eş-Şeyh el-Cezerî, Dhok: Daru spirez.
• Pala, İ. (2004), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Râzî, Muhammed Fahruddin (1990), Mefâtihu’l-Gayb, Beyrut: Daru’l-Fikr.
• Sekkâkî, Muhammed b. Ali (1987), Miftahu’l-Ulûm, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l- İlmiyye.
• Süyûtî, Abdurrahman Celaluddin (1978), el-İtkan fi Ulûmi’l-Kur’ân, Mısır: Şirketu Mektebe ve matbaati Mustafa el-Babi el-Halebî. – el-Müzhir fî Ulûmi’l-Luğa ve Envâiha, Mısır.
• Şafiî, Muhammed b. İdris (1985), er-Risâle, (Muhammed Seyyid geylânî, thk.) İstanbul: Kültür yayınları.
• Taftazanî, Mesut b. Ömer b. Abdillah Saduddin (1989), Muhtasaru’l-Meânî, İstanbul.
• Tahiru’l-Mevlevî, (1973), Edebiyat Lugatı, İstanbul: Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Tunç, Osman, (2009), Mela Ahmed-i Cizîrî Divanı Türkçesi, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Turan, Abdulbaki, (2010), Melayê Cizîrî Divanı ve Şerhi, İstanbul: Nûbihar.
• Zehebî, Muhammed Huseyn, (t.y.), et-Tefsîr ve’l-Mufessirûn, Beyrut.
• Zemahşerî, Muhammed b. Ömer b. Muhammed b. Ahmed Carullah (1970), Tefsîru’l-Keşşâf an-Hakâiku’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Akâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, (Muhammed Mürsi Amir, thk.), Mısır.
• Zerkeşî, Bedruddin (1957), el-Burhan fî Ulûmi’l-Kur’ân, (Muhammed Ebu’l- Fadl İbrahim, thk.) Mısır.
• Zivingi, Ahmed b. Mella Muhammed (1987), el-İkdu’l-Cevheri fi Şerhi Divani’ş-Şeyh el-Cezerî, Kamışlı: Matbaatu’s-Sabah.
• Zuheylî, Vehbe, (2005), et-Tefsiru’l-Munir, Dımaşk: Daru’l-Fikr.