ANTİK YUNAN SERAMİKLERDEKİ HAÇ VE ÇARKIFELEK SİMGELERİ VE BUNLARIN AVRASYA, ANADOLU VE MEZOPOTAMYA KÜLTÜRLERİNDEKİ MUHTEMEL KAYNAKLARI

Yıl 2011, Cilt: 3 Sayı: 3, 115 - 141, 01.03.2011

Lale Avşar

Öz

Anahtar Kelimeler

-

ANTİK YUNAN SERAMİKLERDEKİ HAÇ VE ÇARKIFELEK SİMGELERİ VE BUNLARIN AVRASYA, ANADOLU VE MEZOPOTAMYA KÜLTÜRLERİNDEKİ MUHTEMEL KAYNAKLARI

Öz

Antik Yunan dünyasının Geometrik olarak adlandırılan çağında ortaya çıkan seramikler ister kesin hesaplanmış orantılı biçimleri, ister süslemeleri ile tam anlamıyla bu tanıma uymaktadırlar. Net hatlarıyla seçilen bu dönem dekorları arasında haç ve çarkıfelek simgelerinin de uygulandığı dikkati çekmektedir. Seramik kapların yuvarlak simetrik biçimleri ile doğrudan bağlantılı olmayan bu motifleri ustalar bazen dolgu elemanı olarak, bazen formu çepeçevre saran ince veya geniş bordürler içindeki bölümlerde diğer motifler ile dönüşümlü, bazen ise taban veya göbek kısımlarında uygulamaktadırlar. Eşit kenarlı haçın geliştirilmesiyle ortaya çıkan düz açılı dört kollu antik gamalı haçı, Yunan seramiğinin gözde motifi olan meandr’ın da oluşmasını sağlamış olmalıdır. Farklı kültürlerde, birbirinden uzak coğrafyalarda ve çeşitli malzemeler üzerinde karşımıza çıkan haç ve çarkıfelek simgelerinin bilinmektedir. Bu simgelere Çatalhöyük mühürlerinde, Eski Mısır, İskandinavya, Hindistan, Mezopotamya, Güney Sibirya, Altay ve Orta Asya sanat ve mimarisinde rastlamak mümkündür. Henüz dini hüviyet kazanmamış olan haçın bu kültürlerde ortak evrensel bir anlam taşıdığı varsayılmaktadır. Ortaçağ Türk İslam sanatında uygulanan haç ve çarkıfelekler, belli yaşatmaktadırlar. ki Hıristiyanlık öncesi dönemin geleneğini Araştırma makalesinde haç ve gamalı haç motiflerinin Antik Yunan seramiklerindeki kullanım şekli, konumu ve ikonografisi incelenecek, buradaki simgeler erken dönem Avrasya, Mezopotamya ve Anadolu örnekleri ile karşılaştırılarak benzer ve farklı yönleri değerlendirilecektir. Tarihî çerçeve olarak Hıristiyanlık öncesi dönem ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Antik Seramik, Geometrik Tarz, Haç Ve

Kaynakça

• Brann, Eva T.H. (1962). Late geometric and protoattic pottery mid 8th to late 7th century B.C. the athenian agora results of excavations conducted by the American school of classical studies at Athens. Vol. VIII. New Jersey, Princeton: The American School of Classical Studies at Athens.
• Burnouf, E.L.(1872). La Science des Religions. Paris, p. 252, 257.
• Buschor, E. (1978). Greek Vase-painting. New York: Hacker Art Boks.
• Coldstream, J. N. (2003). Geometric Greece: 900-700 BCE. (2nd edition) , London/New York: Routledge.
• Dickinson, O. (2006). The Aegean from bronze age to iron Age: continuity and change between the twelfth and eighth centuries B.C. London/New York.
• Eiteljorg, H. (1980). The fast wheel, the multiple brush compass and Athens as home of the Protogeometric style. AJA 84 (1980), pp. 445—452.
• Gimbutas, M. (1989). The language of the goddess. San Francisco: Harper & Row.
• Goblet D'Alviella, Comte (1911). Croyances, rites, institutions. Tome I: archéologie et histoire religieuse. Hiérographie. Paris.
• Heller, S.(2000). The Swastika: symbol beyond redemption? New York: Allworth Press, p. 25.
• Kearsley, R, (1989). The Pendent semicircle skyphos. A Study of its Development and Chronology and an Examination of it as Evidence for Euboean Activity at Al Mina. Bulletin of the Institute of Classical Studies Supplement, vol. 44, London
• Kübler, K. (1954). Kerameikos Ergebnisse Der Ausgrabungen. Fünfter Band. 1. Teil Die Nekropole Des 10. Bis 8. Jahrhunderts. Deutshes Archaologisches İnstitut Berlin: Walter De Gruyter &Co.
• March, H. Colley (1886). The Fylfot and the Futhark Tir. Transactions of the Lancashire and Cheshire Antiquarian Society.
• Marshack A. (1977). The Meander as a System. Form in Indigenous Art. (Ed. by P.J.Ucko). Canberra.
• Marshack А. (1976). Implications of the paleolithic symbolic evidence for the origin of language. Current Anthropology, vol.17, no. 2, pp. 274-282.
• Murray, Robert L., (1975). The Protogeometric style, the First Greek Style. Goteborg: Paul Astroms.
• Osborne, R. (1996). Greece in the Making 1200-479 B.C. London/New.
• Papadopoulos, J. K. et. Al. (1998). Drawing Circles: Experimental Archaeology and Pivoted Multiple Brush. AJA 102 (1998), pp.509-529.
• Roaf, M. (1996). Atlaslı büyük uygarlıklar ansiklopedisi 9. Mezopotamya ve Eski Yakındoğu. (Çeviren Zülal Kılıç). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Sevin, V. (2003). Eski Anadolu ve Trakya başlangıcından Pers eğemenliğine kadar. Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Snodgrass, A. M. (1973). Greek geometric art by Bernhard Schweitzer. The Classical Review 23 (2/Dec. 1973), p. 249–252.
• Türk Dil Kurumu, http://www.tdk.gov.tr/TR/Genel/Ana.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA84981 6B2EF4376734BED947CDE, Erişim tarihi: 20.02.2011.
• Whitley. J. (2001). The Archaeology of ancient Greece. Cambridge: Cambridge University Press: fig. 8.6.
• Wilson, T. (1898). Prehistoric Art; or the origins of art as manifested in the works of prehistoric man. 1st Edition, Washington: Government Printing Office.
• Wilson, T. (1894). Swastika the earliest known symbol and its migrations. U.S. National Museum. Афанасьев, А.Н. (1995). Поэтические воззрения славян на природу. Том. 2; Москва: Слово. Багдасаров, Р. В. (2001). Рождение свастики (полярная гипотеза). Свастика: Священный Символ. Этнорелигиоведческие очерки. Москва: Белые Альвы 2001
• Багдасаров, Р.В. (2005). Мистика Oгненного Kреста. Изд. 3. Дополненное. Москва: "Вече". Борисовский П.И. (отв. ред.) (1984). Палеолит СССР. Москва: Наука.
• Генон, Р. (1997). Символы cвященной Науки. Москва: Наука.
• Голан, А. (1993). Миф и cимвол. Москва: Наука. Городцов, В. А. (1923). Археология. Т. 1. Каменный Период. Москва-Петербург. Елинек, Ян (1985). Большой иллюстрированный атлас первобытного человека. Прага.
• Ефименко, Петр П., (1953). Первобытное oбщество, 3 изд., Киев.
• Иванов, С. В., (1963). Орнамент hародов cибири как Исторический Источник. Москва, Ленинград.
• Кабо, Владимир (2002). Круг и крест. Размышления этнолога о первобытной http://aboriginals.narod.ru/cc.htm Erişim tarihi 20.02.2011 духовности. Канберра: Алчеринга.
• Керлот, Х. Эдуардо (1994). Словарь Cимволов. Москва : REFL- book, с. 454. Кузьмичев, И.К. (1990). Лада или повесть о том, как родилась идея прекрасного и откуда Русская красота стала есть.Эстетика Киевской Руси. Москва: Мол. Гвардия.
• Липс, Ю. (1954). Происхождение Bещей. (пер. с нем.). Москва: Издательство Иностранной Литературы.
• Миллер А.А. (1933). Элементы «Hеба» в Bещественных Памятниках. ИГАИМК, Известия Государственной Академии истории материальной культуры вып. 100. c. 125-157. Петри Б.Э. (1923). Сибирский палеолит. Иркутск: Наука.
• Рыбаков, Б.А. (1994). Язычество Древних Славян. Москва.
• Смирнова, И. (2006). Тайная История Kреста. Все о Древнем Mистическом Cимволе Человечества. Москва: «ЭКСМО».
• Стасов, В.В. (1872). Русский Hародный Oрнамент (с объяснит, текстом В. Стасова), вып. 1, СПБ: Общ-во поощрен, художеств,
• Тарунин, А.В. (2009). Сакральный Cимвол. История Cвастики. Москва: Белые Альвы.
• Фрэзер, Дж. Дж. (1980). Золотая Bетвь: Исследование Mагии и Pелигии. Москва: Политиздат.
• Штернберг, Л. Я. (1936). Первобытная Pелигия в Cвете Этнографии. Ленинград: Наука.