TÜRK MUSİKİSİNDE NİKRİZLİ ÇRGH

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 1, 199 - 232, 01.01.2010

Ali Tan

Öz

Anahtar Kelimeler

-

TÜRK MUSİKİSİNDE NİKRİZLİ ÇÂRGÂH

Öz

Mûsikimizin nadide makamlarından biri olan çârgâh, tarihsel süreçte önceleri tamam perdelerden oluşur. Bu makalede tespit edildiği gibi 15.yy itibariyle sabâlı tarifleri görülen çârgâh makamının günümüz repertuarı, gelenekteki nazariyesi kadar zengin değildir. Fakat mûsikimizin temel dizisi olarak kabul görmüştür. Temel dizi olarak kabul görürken farklı kullanımları göz ardı edilmiş; sabâlı şekli sadece bir geçki olarak görülmüş, ifade gücü elinden alınmış, sınırları daraltılmıştır. Bu makalede özellikle çârgâh makamının gözden kaçan kullanımlarından biri olan nikrizli çârgâh üzerinde durulacaktır. Bu çârgâh çeşidi mevcut sistemde bir geçki olarak bile anılmamıştır. Makalede nikrizli çârgâhın makam olarak terkip edilmesi, örnekleriyle ve özellikleriyle ortaya konulması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nikrizli Çârgâh Makamı, Çârgâh Makamı, Sabalı Çârgâh, Arap Çârgâhı

Kaynakça

• Abdülbaki Nasır Dede (1997). tedkik u tahkik (Y. Tura, Haz.). Nasır Abdülbaki Dede İnceleme ve Gerçeği Araştırma, İstanbul: Pan.
• Agayeva, S.,Uslu R. (2009). Ruhperver, İstanbul.
• Akdoğu O, (1991). nâyi Osman Dede rabt-ı tâbîrât-ı mûsiki, Transkripsiyon: Dr. Fares Hariri, İzmir.
• Aksoy, B. (2003). Avrupalı gezginlerin gözüyle Osmanlılarda mûsiki, İstanbul: Pan.
• Arel, H. S. (1953). “Fatih devrinde Türk mûsikisi”, Mûsiki Mecmuası, 63-64-65, 68-76
• Aydın, B. (2004). Âlem-i mûsiki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir
• Bardakçı, M. (1986). Maragalı Abdülkadir, İstanbul: Pan.
• Başer, F. A. (1995). Türk mûsikisi sistemci okul geleneğinde abdülbaki Nasır
• Dede (1765-1821). Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çolakoğlu, G. (2010), “şed makam ile transpoze icra arasındaki fark”, Musiki Dergisi, http://www.musikidergisi.net/?p=1326 adresinden erişildi.
• Ezgi, S. (1933). nazari ve ameli Türk mûsikisi, (Cilt I). İstanbul: İstanbul Konservatuarı.
• Günaydın, G. (2000). “çârgâh makamı ve incelemesi”, Ve Müzik Araştırma ve Yorum Dergisi, 5, 17-24: Hacettepe Üniversitesi Devlet Konservatuarı
• Hızır Bin Abdullah (2001). Hızır Bin Abdullah’ın kitâbü’l edvâr’ında makamlar. (B. Çelik, Haz.), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İsmail Hakkı Bey,(2006). Mûsiki tekâmül dersleri (N. Kaygusuz, Haz.), Doktora tezi, İstanbul: İTU Vakfı.
• Kadızade Tirevi (1990). Kadızade tirevi ve mûsiki risalesi ( N. Uygun, Haz.) Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kanar, M. (1993). Büyük Farsça-Türkçe sözlük. İstanbul: Birim.
• Kantemiroğlu (2000). Kitab-ı ilmül-musiki (Y. Tura, Haz.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Karadeniz, E. (1981). Türk mûsikisinin nazariye ve esasları, Ankara: Türkiye İş
• Bankası. Kutluğ, F. (2000), Türk mûsikisinde makamlar-inceleme, İstanbul: Yapı Kredi.
• Levendoğlu, O. (2003). Klasik Türk müziği’nde ana dizi tartışması ve Çârgâh Makamı, Gazi Üniverstesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 181-193: Gazi Üniversitesi.
• Mecmua-i Musiki (2004). 18. yy’da yazıldığı tahmin edilen bir el yazması mecmuada dini mûsiki güfteleri (U. Önen, Haz.) Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Mecmua-i Musiki (2006). 18. yy’da yazıldığı tahmin edilen bir el yazması mecmuada dini mûsiki güfteleri (H. Tokdemir, Haz.). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Osman Dede, (1991). Kutb-ı Nayi Osman Dede ve rabt-ı ta’birât-ı mûsikî. (S. Erguner, Haz.). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Öney, C. (1987). Tecvid, tertil ve Türk musikisi usulleri ve seb'a-i ahruf, Musiki Mecmuası, 417, 4-11.
• Özkan, İ. H. (1993). Makam, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 27: Türk Diyanet Vakfı.
• Özkan, İ. H. (2000). Türk Mûsikisi nazariyatı ve usulleri kudüm velveleleri. İstanbul: Ötüken.
• Öztuna, Y. (2000). Türk mûsikisi kavram ve terimleri ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Safadi (2007). Safadi’nin müzik teorisi (E.Tekin, Haz.) Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Safiyüddin Urmevi(1999). Safiyuddin Abdülmümin Urmevi ve kitabü’l edvarı (M. N. Uygun, Çev.), İstanbul: Kubbealtı. M.Said. , Mısırlı Ud Sanatçısı, Kişisel Görüşme, 29 Aralık 2009
• Sayan, E. (2003). Müziğimize dair, Ankara: Metu Press.
• Seydi, (1988). Seydî’nin El matla adlı eseri üzerine bir çalışma (M. Arısoy, Haz.) Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sezikli, U. (2000). Kırşehirli Nizameddin İbn Yusuf’un risale-i mûsiki adlı eseri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sımms, R. (2004). The repertoire of Iraqi maqam, İngiltere: Scarecrow Press A. Şahin. TRT İstanbul Radyosu Ney Sanatçısı, Kişisel Görüşme, 10 Kasım 2009, 14 Ocak 2010.
• Tan, A. (2008). Niyazi Sayın’ın ney tavrında perde pozisyonları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. TRT, İstanbul Radyosu Nota Arşivi.
• Uludağ, S. (1999). İslam açısından mûsiki ve sema. İstanbul: Marifet.
• Uslu, Recep (2002). Osmanlıdan Cumhuriyete Türk müziği teorileri. Türkler, Ankara: Yeni Türkiye. XII, 443-448
• Uz, K. (1964). Mûsiki ıstılahatı (. O. Akdoğu, Haz.), Ankara.
• Wright, O. (1990). Çârgâh in Turkish classical music: history versus theory. British Social Oriental, Asiatic Society, II, London.
• Wright, O. (2001) Klasik Türk mûsikisi’nde çârgâh: Tarih-teori çelişkisi (A.H. Turabi, , Çev.) Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21
• Yusuf Kırşehri (2007). Kırşehri Edvarı (N. Doğrusöz, Haz.) Yayınlanmamış doktora tezi: Hariri bin Muhammed’in Kırşehri Edvarı), İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.