İlahi Teklifin Ahlakî ve Kelâmî Arka Planı Teklîf-i mâ lâ yutâk Örneği / Moral and Theological Background of the Divine Offer: Things That Offered, But Cannot Be Done (Teklîf-i Mâ Lâ Yutâk) Sample

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 2, 283 - 308, 27.01.2016

Abdulnasır Süt

https://doi.org/10.19059/mukaddime.210185

Cited By: 8

Öz

“Güç yetirilemeyen şeyin teklifi” (teklif-i mâ lâ yutâk) mevzusunda kelâmî ekollerin tutumlarını belirleyen temel husus, ulûhiyet tasavvurlarıdır. Eş’ariler, ilahi fiillerde gaye aramanın doğru olmadığını, kulların Allah’ın fiillerini değerlendirme ve belirleme haklarının bulunmadığını ifade etmektedirler. Kulların mutlak yaratıcının fiillerine anlam ve değer verme çabası, bir haddi aşma olarak telakki edilmiştir. Mâtürîdîler, ilahi fiillerin bir gaye ve hikmetten ari olmasının mümkün olmadığını, ancak ilahi kudrete bir sınır çizilemeyeceğini belirtmektedirler. Mu’tezile ise, Allah ile insan ilişkisi adalet prensibi bağlamında değerlendirmiştir. Mu’tezile’nin va’d, va’id, el-menziletü beyne’l-menzileteyn, lutuf, salah-aslah, teklifin sıhhati gibi konularda yaptığı değerlendirmeler, Allah’ın fiillerinin ahlakî bir “değer”lendirme olarak okunabilir. Teklif-i ma la yutâk bu zaviyeden değerlendirildiğinde Mu’tezile’ye göre hiç bir surette mümkün değilken Ehl-i sünnete (Eş’arilere) göre aklen mümkün/caizdir. 

Anahtar Kelimeler

Teklif, kudret, fiil, değer, Eş’ari, Mu’tezile

Kaynakça

• Amidî, Ebkârü’l-Efkâr fî Usuli’d-Din, thk. Ahmed Ferid Mezidî, Darü’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut 2003.
• Arslan, Hulusi, Mu’tezile’ye Göre İyilik ve Kötülük (Husn ve Kubh) Problemi, Basılmamış doktora çalışması, Kayseri 1999.
• Aruçi, Muhammed, “el-Esma ve’s-sıfat fima beyne ulemai’s-selef ve ehli’l-i‘tizâl”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 1997, sayı: 1, s. 31-46.
• Bahauddin Zâde, Muhyiddin Muhammed b. Bahaiddin, el-Kavlu’l-fasl şerhü’lfıkhı’l-ekber, thk. Refik el-Acem, Daru’l-muntehab el-arabi, Birinci Baskı, Beyrut 1418/1998.
• Bakıllânî, Kitabu’t-temhîd, tsh. el’Eb Richard Yusuf Mekarisî el-Yesû’î, elMektebetü’ş-Şarkiyye, Beyrut 1957.
• Cengiz, Yunus, Kâdî Abdülcebbâr’da Eylem Teorisi, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara 2010.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali el-Hüseyni, Kitabu’t-ta’rifat, thk. Nasruddin Tunusi, Kahire 2007.
• Cüveynî, İmamu’l-harameyn, Akidetü’n-Nizamiyye fi erkani’l-İslamiyye, thk. Muhammed Zahid Kevseri, Mektebetü’l-Ezheriyyeli’t-Turas, 1992/1412.
• ___________, Kitabü’l-irşad ila kevati’il-edilleti fi usuli’l-itikad, thk. Muhammed Yusuf Musa Ali Abdulmunim Abdulhamid, Mektebetü’l-hanci, Mısır 1369/1950.
• Çelebi, İlyas, İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar, Rağbet Yayınları, İstanbul 2002.
• __________, “Lutuf”, DİA, XXVII/239-241, 2003.
• Delius, Harald, “Etik”, Günümüzde Felsefe Disiplinleri, Çev. Inkılap Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2007.
• Draz, Abdullah, Kur’an Ahlakı, Çev. Emrullah Yüksel, Ünver Günay, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.
• es-Subkî, Taceddin Ebi Nasr Abdulvehhab, et-Tabakatu’ş-Şafi’iyyeti’l-Kübra, IV, thk. Mahmud Muhammed Tanahi ve Abdulfettah Muhammed el-Hulu, İkinci Baskı, 1413.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan, el-İbane an usuli’d-diyane, thk. Ahmed b. Said b. Nasır Şeffanî el-Ehcerî, Mektebetü San’a el-Eseriyyeti, İkinci Baskı, Yemen 1431/2010.
• __________, Kitabu’l-Luma fi reddi ala ehli’z-zeyği ve’l-bid’a, thk. Eş-Şeyh Abdulaziz İzzuddin, Daru’l-Lübnan, 1408/1987.
• Fahreddin er-Râzî, Kitabu levâmi‘ el-beyyinât şerhi esma'illahi ve’s-sıfat, thk. Birinci Baskı, Mısır 1323.
• __________, el-Erba’in fî Usûli’d-Din, thk. Ahmed Hicazî es-Sekâ, Daru’l-Ceyl, Birinci baskı, Beyrut 2004.
• __________, el-Mesâilu’l-hamsûn fî usûli’l-Kelam, thk. Ahmed Hicazî Sekâ, Dâru’lCîl, Beyrut, tsz.
• Fahri, Macit, İslam Felsefesi Tarihi, Çev. Kasım Turhan, İstanbul 1998.
• Faruki, İsmail R., Tevhid, İnsan Yayınları, İstanbul 1995.
• Gazalî, Muhammed Ebu Hamid, el-İktisadfi’l-itikâd, thk. İnsaf Ramazan, Birinci Baskı, Beyrut 1423/2003.
• __________, el-Mustasfa min ‘ilmi’l-usul, I-II, thk. Muhammed Yusuf Necm, İkinci Baskı, Daru’s-sadr, Beyrut 2010.
• __________, Kavaidü’l-akâid, thk. Musa Muhammed Ali, Alemi’l-kütüb, Beyrut 1405/1985.
• Güler, İlhami, Allah’ın Ahlakîliği Sorunu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2002.
• Ğursi, Muhammed Salih b. Ahmed, Menhecü’l-Eşaireti fi’l-akideti beyne’lhakaikive’l-evham, Daru’l-Kadiri, Dımeşk 2008.
• Hüseyin Haydarî, “Teklîf-i mâ lâ yutâk Der Endişe-i Mevlana ve Mutekelliman-i Müselman”, Neşriyye-i Danişkede-i İlahiyyat-i Meşhed 1378/hicri şemsî, Sayı: 45-46.
• Isfehânî, el-Müfredat, Dördüncü Baskı, Şam 2009.
• Izutsu, Toshihiko, God and Man in The Qur’an, Tokyo 2008.
• İbn Humam, el-Kemal, el-Musayere fi ilmi’l-kelam, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Daru’l-mektebetu’l-babilon, Lübnan 2005.
• İbn Manzur, Lisanu’l-‘Arab, Beyrut, 1955-1956.
• Îcî, Abdurrahmân b. Ahmet, el-Mevâkıf fi ilmi'l-Kelam, Kahire, tsz.
• Kadı Abdulcebbar, “el-Muhtasar fi usuli’d-dîn,”Resâil fi’t-tevhîd ve’l-‘adl, thk: Muhammed Ammare, Kahire 1983; Aynı eserin Türkçe çevirisi; Mu’tezile’de Din Usûlû, Çev. Murat Memiş, İz Yayıncılık, İstanbul 2007.
• ___________, el-Muğnî fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl: el-Aslâh, istikkâku’z-Zemm, etTevbe, XIV, thk. Mustafâ es-Sakâ, ed. İbrahim Medkûr ve Tâhâ Hüseyin, Kâhiretsz, 1965.
• ___________, el-Muğnî fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl: eş-Şer’iyyât, XVII, ed. Tâhâ Hüseyin, Kâhire, tsz.
• ___________, el-Muğnî fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl: et-Ta’dil ve’t-tecvîr, VI/I,thk. Mahmûd Muhammed Kâsim, ed. İbrahim Medkûr ve Tâhâ Hüseyin, Kâhire, tsz.
• ____________, el-Muhîtbi’t-teklîf, Dâru’l-Mısrıyye, Kahire, tsz.
• ____________, el-Muğnî fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl: el-Lutf, XIII, thk. Abu’l-Alâ Afifî, ed. İbrahim Medkûr ve Tâhâ Hüseyin, Kâhire, tsz.
• ____________, el-Muğnî fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl: et-Teklîf, XI, thk. Muhammed Alî en-Neccâr ve Abdulhalîm en-Neccâr, ed. İbrahim Medkûr ve Tâhâ Hüseyin, Kâhire, tsz.
• ____________, el-Muğnî fi ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl: et-Tevlîd, IX, thk. Tevfîk et-Tavîl ve Saîd Zâd, (ed. İbrahim Medkûr ve Tâhâ Hüseyin), Kâhire, tsz.
• ____________, Şerhu’l-Usûli’l-hamse, Thk. Abdulkerim Osman, Mektebetü Vehbe, 4. Baskı, Kahire, 2006. Aynı eserin İlyas Çelebi tarafından yapılan çevirisi, I-II, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul 2013.
• Koloğlu, Orhan Şener, Cübbâîlerin Kelam Sistemi, Basılmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2005.
• ____________, “Esmâ-i Hüsnâ’da Tevkîfilik-Kıyâsîlik Problemi: Fahreddîn er-Râzî Örneği”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Cilt: 13, Sayı: 2, 2004, s. 231-251.
• Kozalı, Abdurrahim, “İslâm Hukukunda Yükümlülüğün Şartı Olarak “Güç Yetirme (Kudret)” Sorununa Ehl-i Sünnet Usûlcülerinin Yaklaşımları -İslâm Düşüncesinde Tanrı’nın Mutlak Kudreti ile Doğmanın Makuliyeti Arasındaki Dengeye Bir Örnek-” Uludağ Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi Cilt: 15, Sayı: 1, 2006, s. 247-265.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur, Kitabu’t-tevhid, thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi, İrşad ve Daru’s-sadr, İstanbul, Beyrut 2007.
• Müfid, Muhammed b. Muhammed b. Numan Ebi Abdillah el-‘Ukberi el-Bağdadi (413), Evâilü’l-makâlât, thk. İbrahim el-Ensari, Matbaatü’l-Mehr, 1413.
• Özdemir, Metin, İslam Düşüncesinde Kötülük Problemi, Furkan Kitaplığı, İstanbul 2001.
• Özdemir, İbrahim, “Eş’arî'lerde Kelâmî Ta’lîl”, BÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. II, s. IV, 2014/2, ss. 53-69.
• Ragıp el-Isfehani, Müfredatü el fazi’l-Kur’an, thk. Safvan Adnan Davudi, Dördüncü Baskı, Daru’l-kalem, Dımeşk 1430/2009.
• Sabûnî, Nureddin, el-Bidaye fi usuli’d-din, Birinci Baskı, Dımeşk 1396/1979.
• Semih Dugaym, Mevsuatu mustalahati’l-Eş’arî ve’l-Kadı Abdulcebbar, Mektebetü Lübnan naşirun, Birinci Baskı, Beyrut 2002.
• Sinanoğlu, Mustafa, “Teklif”, XL, DİA, İstanbul 2011.
• Şehristânî, Ebu Feth M. b. Abdulkerim b. Ebi Bekr Ahmed. el-Milel ve’n-nihal, I-II, Thk. Emir Ali Mehna, Ali Hasan Faur, Daru’l-Marife, Beyrut 2001.
• ___________, Nihayetu’l-İkdâm fî İlmi’l-Kelam, Mektebetu’s-Sakafeti’d-Diniyye, Zahir/Mısır.
• Taftazânî, Saduddin Mesud b. Ömer, Şerhü’l-akâidi’n-Nesefiyye, Birinci Baskı, Daru’l-Beyruti, Beyrut 1428/2007.
• ____________, Şerhu’l-mevâkıf, Çev. Taha Hakan Alp, Rihle Kitap, İstanbul 2011.
• Turhan, Kasım, Kelam ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1996.
• Yazıcıoğlu, M. Sait, Mâtürîdî ve Nesefiye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı, M.E.B. Yayınları, İstanbul 1997.