Osmanlı Son Döneminde Müslüman-Hıristiyan Tartışmalarına Dair Bir Karşılaştırma: Şemsü’l-Hakîka ve Râfi’u’ş-Şübühât y’ani, Cevâb-i Risâle-i Şemsü’l-Hakîkat

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 1, 31 - 52, 18.04.2016

Mehmet Alıcı

Öz

Osmanlı Devleti’nde misyonerlik faaliyetleri, özellikle Islahat Fermanı’nın (1856) ilanından sonra hız kazanmıştır. Bu süreçte Müslümanlar ile Hıristiyanlar arasında karşılıklı reddiyeler yayınlanmıştır. Bu çalışmada Harputlu İshak Hoca’nın Şemsü’l-Hakîka adlı eserinin temel tezlerini ihtiva eden ve eserinin sonunda yer alan Hıristiyanlara yöneltilmiş Yetmiş İki Soru ile buna karşı Hıristiyan misyonerler tarafından anonim olarak kaleme alınan Râfi’u’ş-Şübühât yani, Cevâb-i risâle-i Şemsü’l-hakîkat adlı eserin karşılaştırılması hedeflenmektedir. Böylelikle Müslümanlar ile Hıristiyanlar arasında XIX. yüzyılın sonlarına doğru gündeme gelen tartışma konularının neler olduğu sorusu nispeten cevaplandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Harputlu İshak Hoca, Şemsü’l-Hakîka, Râfi’u’ş

Kaynakça

• Aḥmed ibn İdris El-Karafî. (1987). El-Ecvibetu’l-Fâhira ani’l-Esileti’l-Fâcira, Bekr Zeki Avad (thk.), Kahire: Mektebetu Vehbe.
• Albayrak, K. (1997). Keldanîler ve Nasturîler, İstanbul: Vadi.
• Alıcı, M. (2010). Râfi’u’ş-Şübühât yani, Cevâb-i Risâle-i Şemsü’l-Hakîkat, (eser tanıtımı), Milel Nihal Dergisi, 7/3: 239-244.
• Atiya, A. (1991). A History of Eastern Christianity, New York.
• Aydın, F. (2011). Pavlus Hıristiyanlığına Giriş. Ankara: Eskiyeni.
• Aydın, M. (1998). Müslümanların Hıristiyanlara Karşı Yazdığı Reddiyeler ve Tartışma Konuları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Chadwick, H. (2001). The Church in Ancient Society; From Galilee to Gregory the Great. Oxford: Oxford University Press.
• Cucarella, D. R. S. (2015). Muslim-Christian Polemics across the Mediterranean: the Splendid Replies of Shihāb al-Dīn al-Qarāfī (d. 684/1285), Leiden: Brill.
• Çelik, M. (2010). Süryanîler, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, XXXVIII: 175-178.
• Çoban, B. Z. (2013). Doğu Kiliseleri ve Monofizitizm, Milel ve Nihal, 10/2: 13-27.
• Demirpolat, E. (2003). Harputlu İshak Hoca’nın Hayatı ve Eserleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9: 397-411.
• Doğan, M. A. (2009). Missionary Schools, G. Ágoston and B. Masters (ed.), Encyclopedia of the Ottoman Empire içinde (385-388), New York: Facts on File.
• Doğan, M. A.; Sharkey, H. J. (2011). American Missionaries and the Middle East: Foundational Encounters. Salt Lake City: University of Utah Press.
• Doru, M. N. (2012). The Analysis of Yahyâ Ibn Adî’s Methaphysical Opinions, Parole De Orient, 37, (Actes du 8e Congrès International d'Études Arabes Chrétiennes, Granada 2008, Keslik, Lübnan): 434-446.
• Dunn, J. D. G. (1998). The Theology of Paul the Apostle. Michigan.
• Ebu Mansur el-Mâturîdî. (1421/2001). Kitâbu’t-Tevhîd. Bekir Topaloğlu, Muhammet Aruçi (thk.). Beyrut: Dâru’s-Sâdır.
• Erdem, G. (2010). İlanından Yüz Elli Yıl Sonra Avrupa Birliği Müzakereleri Bağlamında Islahat Fermanı’na Yeniden Bir Bakış, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51: 336-341.
• Erickson, M. J.. (1998). Christian Theology. Michigan: Baker Academic.
• Frend, W.H.C. (1972). The Rise of the Monophysite Movement, Chapters in the History of the Church in the Fifth and Sixth Centuries. Cambridge: Cambridge University Press.
• Gündüz, Ş. (2008). St. Paul: The Architect of Christianity. İstanbul: İnsan Pub.
• Gürkan, S. L. (2009). Dogmaya Karşı Akıl: Mâturîdî’nin Teslis İnancını Tenkidi, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19: 63-86.
• Harputlu İshak Efendi. (2006). Müslümanlar Tarafından Hıristiyanlara Yöneltilen Yetmiş İki Dakik Çetin Soru, (sad.) Mehmet Alıcı, Milel Nihal, 3/1-2: 219-250.
• Harputlu İshak Hoca. (1278/1861). Şemsü’l-Hakîka. İstanbul: Takvimhane-i Âmire.
• Harputlu İshak Efendi. (1987). Cevâb Veremedi: Diyâ-ül-Kulûb. İstanbul: İhlas.
• el-Hindî, Rahmetullah. (1410/1989). İzhâru’l-Hak. Abdülkadir Halil Milkâvi (thk.), Riyad.
• el-Hindî, Rahmetullah. (2012). İzhâru’l-Hak I-II, Ali Namlı, Ramazan Muslu (çev.), İstanbul: İsam.
• Kaçar, T. (2006). Erken Bizans Döneminde Doğu: Süryani Monofizitliğinin Doğuşu, Ali Bakkal (ed.), I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, 28-30 Nisan 2006, Şanlıurfa: 106-118.
• Kara, M. (2000). İshak Efendi, Harputlu, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, XXII: 531-532.
• Kelly, J. N. D. (2008). Early Christian Creeds. Norfolk: Continuum.
• Krüger, G. (1994). Monophysitism, James Hastings (ed.), Encyclopedia of Religion and Ethics, Edinburg, VIII: 811-817.
• McGrath, A. (2007). Christian Theology: An Introduction, Oxford: Blackwell.
• Mutlu, Ş. (2005). Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları. İstanbul: Gökkubbe.
• Norris, F. W. (2008). Greek Christianities, A. Casiday, F. W. Norris (ed.), Cambridge History of Christianity içinde (70-117), Cambridge.
• Okay, O. (1999). Ahmed Midhat Efendi, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, II: 100-103.
• Okay, O. (1989). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi. İstanbul: MEB.
• Powell, A. A. (1993). Muslims and Missionaries in Pre-Mutiny India. Richmond: Curzon Press.
• Râfi’u’ş-Şübühât yani, Cevâb-i Risâle-i Şemsü’l-Hakîkat, Millet Kütüphanesi, Demirbaş Kaydı: AEmtf04463, Tasnif Sırası: 220RAF.
• Sinanoğlu, M. (2001). Hıristiyan ve İslâm Kaynaklarında Tartışmalı Bir Dinî Toplantı: İznik Konsili, İslâm Araştırmaları Dergisi, 6: 1-16.
• Sinanoğlu, M. (2009). Melkâiyye, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, XXIX: 84-85.
• Tarakçı, M. (2010). Nestorius ve Kristolojisi, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/1: 215-241.
• Taşpınar, İ. (2001). Doğunun Son Kilise Babası Yuhanna ed-Dımeşkî (649-749) ve İslam, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21/2: 23-54.
• Taşpınar, İ. (2008). Hacı Abdullah Petrici’nin Hıristiyanlık Eleştirisi. İstanbul: İnsan.
• Topaloğlu, A. (2007). Pfander, Karl Gottlieb, Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde, (XXXIV: 268). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Thomas, D. (2008). Christian Doctrines in Islamic Theology, Leiden: Brill.
• Uluç, T. (2006). Tevhit-Teslis Polemiğinin İslâm Felsefesindeki Yansıması: Yahyâ bin ‘Adî ve Makâle Fî’t-Tevhîd Adlı Risalesi, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V/9: 81-124.
• Wolfson, H. A. (1976). The Philosophy of Kalam. Cambridge: Harvard University Press.