Kudüs Tasvirleri: Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe ve Tuhfetü'l-Harameyn Örnekleri

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 1, 111 - 132, 30.05.2018

Adnan Oktay

https://doi.org/10.19059/mukaddime.404906

Öz

Kudüs, tarihi MÖ. 3000’li yıllara kadar giden
bir kenttir. Bugün dünyanın en önemli odak noktalarından biri haline gelmiştir.
Kudüs, bir taraftan farklı din ve ırkların merkezi konumundayken öte taraftan
da birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır.

Şüphesiz Kudüs'le ilgili birçok eser
yazılmıştır. Bu eserlerden biri XIV-XV. Asırlarda yaşamış olan Ahmed Fakîh'in Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe adlı
eseridir. Bir başkası da XVII. Asırda yaşamış Nâbî'nin Tuhfetü'l-Harameyn
adlı eseridir. Ahmed Fakîh'in eseri manzum bir eserdir. Tuhfetü'l-Harameyn
ise manzum-mensur karışık olarak yazılmıştır. Bu eserlere göre müellifler İslâm
dünyası için önemli olan üç kenti ziyaret etmiştir. Bunlar Mekke, Medine ve
Kudüs'tür. Bu şehirlerden başka Halep, Şam, Remle, Kahire gibi önemli şehirler
de bu yolculukta ziyaret edilmiştir. Bu eserlerde ziyaret edilen kentlerin
mimari yapılarına ağırlık verilmiştir. Bunun yanında şehirlerin dikkat çeken
başka yönleri de izah edilmiştir.  

Bu çalışmada bahsedilen eserlerde özellikle
Kudüs şehri ile ilgili anlatılar esas alınmıştır. Ahmed Fakîh Kudüs'te iki ay
kalmıştır. Nâbî ise hac yolculuğu esnasında Kudüs’ü ziyaret etmiş, orada toplam
üç gün kalmıştır. Burada müelliflerin Kudüs’le ilgili gözlemleri ve tespitleri üzerinde
durulacaktır. Müellifler bu şehri anlatırken hangi pencereden bakmaktadır?
Şehri tasvir ederken nelere yer vermekte, hangi edebi ifadeleri kullanmaktadırlar?
Tasvirler yaparken hangi edebi sanatları kullanmayı tercih etmişlerdir?
Neticede görülmüştür ki her iki şairin de anlattığı Kudüs, Aksa Harem-i
Şerîf'ini merkeze alan bir Kudüs'tür. Bu eski şehir, bugün adeta Mescid-i Aksâ
ile özdeşleşmiştir. Bunun yanında şehrin surları ve Aksâ’nın doğu tarafında yer
alan Zeytin Dağı, Kudüs'e ayrı bir değer katmaktadır.

Bu çalışmada belge tarama, örnekleme,
karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Bu metotlarla Kitâbu Evsâfı
Mesâcidi’ş-Şerîfe ve Tuhfetü’l-Harameyn adlı eserlerdeki örneklerde
Kudüs’ün tasviri ile ilgili hususlar tespit edilmiştir. Kitâbu Evsâfı
Mesâcidi’ş-Şerîfe, oldukça sade bir üslupla yazılmıştır. Bu eserde ayrıca edebi
sanatlara pek yer verilmemiştir. Tuhfetü’l-Harameyn adlı eserde ise ağır,
süslü ve sanatlı bir üslup tercih edilmiştir. Şair bu eserde Kudüs'ü oldukça
süslü, sanatlı bir dille anlatmış, bunun için Arapça ve Farsça kelimelerden
oluşan terkipli ifadeler kullanmıştır.

Ahmed Fakîh içinden geleni kâğıda döken bir
şairdir. Nâbî ise şehre tam bir vakar, edep, saygı ile yaklaşmıştır. Bu da Şair
Nâbî'nin Kudüs karşısında tam bir mümin şair pozisyonunda olduğunu
göstermektedir. Ayrıca her iki müellifin eserleri Kudüs'ü o dönemlerde tam bir
İslâm kenti olarak sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Ahmed Fakîh, Nâbî, hac, şair, Türk edebiyatı

Kaynakça

• Referans1 Akkaya, Y. (2012). XIX. Yüzyılda Kudüs ve Çevresinde Halilü’r-rahman Vakıfları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans2 Aksoyak, İ. H. (2012). Nâbî’nin Tuhfetü’l-Haremeyn’inin Edirneli Nâtık’ın Tuhfetü’l-Haremeyn’ine Etkisi: Hikâyeler, Gelenekler, İnanışlar. Millî Folklor. S. 95 s. 9-22.
• Referans3 Almasri, M. (2015). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Kudüs’e Gönderilen Surre-i Hümayun. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans4 Bozkurt, N. (2002). “Kubbetü’s-Sahre”. TDVİA (26). s. 304-308.
• Referans5 Bozkurt, N. (2004). “Mescid-i Aksâ”. TDVİA (29). s. 268-271.
• Referans6 Coşkun, M. (2000). The Most Literary Ottoman Pilgrimage Narrative: Nabi's Tuhfetü'l-Harameyn. Turcica, (32). pp. 363-388.
• Referans7 Coşkun, M. (2002). Manzum ve Mensur Osmanlı Hac Seyahatnâmeleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’i. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Referans8 Coşkun, M. (T.y.). Osmanlı Türkçesiyle Kaleme Alınmış Edebî Nitelikli Hac Seyahatnâmeleri. http://www.tarihtarih.com. sayfasından 10.12.2016 tarihinde alındı.
• Referans9 Demirkol, E. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Kudüs’te Kilise İmar ve İnşa Faaliyetleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Referans10 Donuk, S. (2017). Servet Mahlaslı Bir Şaire Mâl Edilen Manzum Hac Seyâhatnâmesi. SUTAD. S. 41. s. 13-38.
• Referans11 Dönmez, Parlak, B. (2006). Eğirdirli Şeyhi Mehmed Efendinin Divanı'nın İncelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans12 Gül, M. (1997). XI.-XIII. Yüzyıllarda Kudüs. Yayınlanmamış doktora tezi. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans13 Hıfzî Efendî. (t.y.). Târîh ve Fezâ'il-i Kuds-i Şerîf. Mısır-Kahire: Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmaları. No: S 4625.
• Referans14 Huda Lutfi. (1985). Al-Quds al-Mamlukiyya. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• Referans15 İpşirli, A. (2009). The İmage of Jerusalem in The Nineteenth Century: Travel Books. Unpublished Master of Arts. Istanbul: Fatih University, Institute of Social Sciences.
• Referans16 Kalkışım, M. M. (1988). Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’i: Dil İncelemesi, Transkripsiyonlu Metin ve İndeks. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans17 Karga, B. (2011). Hıfzi’nin Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Mir’at-ı Kudüs (İnceleme-Metin). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans18 Mazak, A. (1989). Emevilerin Sonuna Kadar Kudüs ve Filistin. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans19 Mazıoğlu, H. (1974). Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Referans20 Oktay, A. (2016). Terceme-i Tevârîh-i Şeref Hân (İnceleme-Metin-Özel İsimler Dizini). İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Referans21 Öksüz, M. (2016). Şam Eyaleti’nin Güney Sancaklarında (Filistin) Nüfus: XVI. Yy. Yayınlanmamış doktora tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Referans22 Öztürk, M. (2017). Türk Edebiyatında Kudüs Teması. Journal of Islamic Jerusalem Studies 17(2). s. 39-57.
• Referans23 Sertkaya, O. F. (1989). "Ahmed Fakih." TDVİA. c. 2. 65-67.
• Referans24 Yılmaz, K. (2017). Türk-İslam Edebiyatında Faziletnâmeler ve Mekke, Medine, Kudüs, Şam üzerine yazılmış manzum Bir Faziletnâme. Bilecik: Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2(2). ISSN:2548-088X. s. 366-381.