Arap Dili Terminolojisinde ‘İvaḍ

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 1, 307 - 320, 30.05.2019

Halil Akçay

https://doi.org/10.19059/mukaddime.522205

Öz

Arap
dili kaynaklarında ivaz kavramı, çoğu zaman terim anlamı dikkate alınmadan sadece
sözlük anlamında kullanılmıştır. İvaz başlığını açan bazı eserler ise ya sadece
sarf ya da sadece nahiv yönüyle ele almışlardır. Buna binaen kavram karmaşası
olmadan ivaz konusunun işlenmesi önem arz etmektedir. Çalışmamızda îcâz ve
tahfifin bir parçası olan ivaz hususu ele alınmıştır. İvaz kavramının kökeni,
sözlük ve terim anlamları verildikten sonra ivaz hususunun amacı ve önemi
belirtilmiştir. Daha sonra ivazın türleri ve Arap gramerinde kullanıldığı
yerler ele ortaya konmuştur. Kur’ân, veciz olma özelliğinden dolayı ivaza dair
çokça örnek içermektedir. Bu vesileyle çalışmamızda verilen örnekler daha çok
Kur’ân ayetlerinden seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İvaz, Îcâz, Muavvazun minh, Arap Dili, Hazf

Kaynakça

• ‘ABBÂS, Hasan (t.y.), en-Nahvu’l-vâfî, 15. Baskı, Dâru’l-ma‘ârif.
• AKÇAY, Halil (2017), Sıfırdan Zirveye Sarf, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• el-‘ASKERÎ, Ebû Hilal (1997), el-Furûku’l-lugaviyye, (Thk: Muhammed İbrâhîm Selîm), Kahire: Dâru’l-‘ilm ve’s-sakâfe.
• AYBAKAN, Bilal (2001), “İvaz”, DİA, XXIII/488.
• el-BAĞDÂDÎ, ‘Abdulkâdir b. ‘Umer b. Bâyezîd b. Ahmed (1982), Şerhu şevâhidi’r-Radî ‘ala’ş-Şâfiye, Thk: Muhammed Nûr el-Hasen, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye.
• el-BEYDÂVÎ, Nâsiruddîn Ebu’l-Hayr ‘Abdullâh b. ‘Umer b. Muhammed eş-Şîrâzî (t.y.), Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl (Tefsîru’l-Beydâvî), Thk: Muhammed ‘Abdurrahmân el-Mar‘aşlî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘Arabî.
• ÇAĞMAR, M. Edip (2017), Alıştırmalarla Nahiv, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• ÇAĞMAR M. Edip (2018), Alıştırmalarla Sarf, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• ÇELEBİ, İlyas (2001), “İvaz”, DİA, XXIII/488-490.
• EKİNCİ, Kutbettin (2014), Kur’an’da Hazf, Ankara: Araştırma Yayınları.
• el-ENBÂRÎ, ‘Abdurrahmân b. Ebi’l-Vefâ’ Ebu’l-Berekât (2002), el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf, Thk: Cevdet Mebrûk, Muhammed Mebrûk, Beyrut: Mektebetu’l-Hâncî.
• el-ENBÂRÎ (1995), Esrâru’l-‘Arabiyye, Thk: Fahr Sâlih, Beyrut: Dâru’l-Ceyl.
• ENSARİ, Abdurrahman (2017), Üç Merhalede Sarf İlmi, İstanbul: Nida Yayıncılık.
• el-ENSÂRÎ, Ebû Muhammed ‘Abdullâh İbn Hişâm (1990), Şerhu Katri’n-nedâ ve bellu’s-sadâ, Beyrut: Dâru’l-hayr.
• el-ENSÂRÎ (2000), Mugni’l-lebîb ‘an kutubi’l-e‘ârîb, Thk: ‘Abdullatîf Muhammed el-Hatîb, Kuveyt.
• el-HUDARÎ, Muhammed (2003), Hâşiyetu’l-Hudarî ‘alâ Şerhi İbn ‘Akîl, Beyrut: Dâru’l-fikr.
• İBN CİNNÎ, Ebu’l-Feth ‘Usmân (t.y.), el-Hasâis, Thk: Muhammed ‘Alî en-Neccâr, Beyrut: ‘Âlemu’l-kutub.
• İBN CİNNÎ (1985), Sirru sinâ‘eti’l-İ‘râb, Thk: Hasen el-Hindlevî, Dimaşk: Dâru’l-kalem.
• İBN MANZÛR, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim el-İfrikî (t.y.), Lisânu’l-‘Arab, Beyrut: Dâru Sâdır.
• İBN SÎDE, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. İsmâ‘îl el-Endelusî (1996), el-Muhassas, Thk: Halîl İbrâhîm Ceffâl, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘Arabî.
• İSM‘ÎL, Diyâb Subhî (2008), Zâhiretu’l-ivaz fî siyagi’l-‘Arabiyyeti ve terâkîbiha, (İskenderiye Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yayınlanmamış doktora tezi).
• el-MUBERRED, Ebu’l-‘Abbâs Muhammed b. Yezîd (1994), el-Muktadab, Thk: Muhammed ‘Abdulhâlık ‘Adîma. Kahire.
• MUHTÂR ‘Atiyye (1995), el-Îcâz fî kelâmi’l-‘Arab ve nassi’l-i‘câz, Dâru’l-ma‘rifeti’l-câmi‘iyye.
• er-RADÎ, Radiyyuddîn Muhammed b. el-Hasen el-Esterâbâzî (t.y.), Şerhu Şâfiyeti İbn Hâcib, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye.
• er-RADÎ (1996), Şerhu’r-Radî ‘ala’l-Kâfiye, 2. Baskı, Bingazi: Bingazi Üniversitesi Yayınları.
• er-RÂZÎ, Fahruddîn Muhammed b.’Umer (2004), Nihâyetu’l-îcâz fî dirâyeti’l-i‘câz, Beyrut: Dâru Sâdır.
• er-RÂZÎ (1981). Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî, Dâru’l-fikr.
• es-SABBÂN, Muhammed b. ‘Alî (t.y.), Hâşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Uşmûnî, Thk: Tâhâ ‘Abdurraûf Sa‘d, el-Mektebetu’t-Tevfîkiyye.
• SARAÇ, M. A. Yekta (2000), “Îcâz”, DİA, XXI/392-393.
• es-SE‘ÂLİBÎ, ‘Abdurrahmân b. Muhammed (1997), el-Cevâhiru’l-hisân fî tefsîri’l-Kur’ân (Tefsîru’s-Se‘âlibî), Thk: ‘Alî M. Mu‘avvad, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘Arabî.
• es-SEKKÂKÎ, Ebû Ya‘kûb Yûsuf (1987), Miftâhu’l-‘ulûm, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye.
• SEVİNÇ, R. Resul (2012), “Arapçada Türüne Göre Tenvin, Anlam Özellikleri ve Kullanımı”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 16, Sayı: 51 (Bahar), 307-324.
• es-SÎBEVEYHİ, Ebû Bişr ‘Amr b. ‘Usmân (t.y.), el-Kitâb, Kahire: Mektebu’l-Hâncî.
• es-SUYÛTÎ, Celâluddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr ve Celâluddîn Muhammed b. Ahmed el-Mahallî, (t.y.). Tefsîru’l-Celâleyn, Kahire: Dâru’l-hadîs.
• es-SUYÛTÎ, Celâluddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr (t.y.), el-Eşbâh ve’n-nazâir fi’n-nahv, Thk: Gâzî Muhtâr, Dimaşk: Matbû‘âtu Mecme‘u’l-lugati’l-‘Arabiyye.
• eş-ŞA‘RÂVÎ, Muhammed Mutevellî (t.y.), Tefsîru’ş- Şa‘râvî, Dâru ahbâru’l-yevm.
• eş-ŞANKİTÎ, Muhammed el-Emîn (t.y.), Advâu’l-beyân fî idâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân, Dâru ‘âlemi’l-fevâid.
• eş-ŞERBÎNÎ, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed (t.y.), Tefsîru’s-sirâci’l-munîr, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye.
• TEKİN, Ahmet (2018), Kur’ân’ın Dilbilimsel Yönü (Vâhidî’nin el-Basît Adlı Tefsiri Bağlamında), Ankara: İlahiyat Yayınları.
• TOPRAK, Mustafa (2015), Arap Dilinde Bedel-Atfu’l-Beyân ve Kur’ân-ı Kerîm’de Kullanımı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi S.B.E.
• ‘UDAYME, Muhammed ‘Abdulhâlık (t.y.), Dirâsât li uslûbi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire: Dâru’l-hadîs.
• el-UŞMÛNÎ, ‘Alî b. Muhammed b. ‘Îsâ (1955), Menhecu’s-sâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik (Şerhu’l-Uşmûnî), Thk: Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî.
• ez-ZEBÎDÎ, Muhammed Murtadâ el-Huseynî (1965), Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs, Thk: ‘Abdussettâr Ahmed Ferrâc, Kuveyt.
• ez-ZECCÂC, Ebû İshâk İbrâhîm (t.y.), İ‘râbu’l-Kur’ân, Thk: İbrâhîm el-Ebyârî, 2. Baskı, Kahire: Dâru’l-kutubi’l-İslâmiyye.
• ez-ZEMAHŞERÎ, Cârullâh Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Umer (1998), el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-akâvîl fî vucûhi’t-te’vîl, Thk: ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd ve ‘Alî Muhammed Mu‘avvad, Riyad: Mektebetu’l-‘ubeykân.