Hayali Bey Divanı’nda Poetik Söylem Bağlamında Tefahür

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 2, 619 - 642, 28.11.2019

Kenan Bozkurt Tuba Bezenmiş

https://doi.org/10.19059/mukaddime.549048

Öz

          Klasik şiiri Fars edebiyatı seviyesine getirme
hususunda emeği inkâr edilemeyen Hayâlî Bey, Kalenderî grubuyla adım attığı
İstanbul’da şâirlik dehasıyla kendini ispatlamış, devlet ricalinin hamiliğini
kesp ederek klasik şiirin zirve şahsiyetlerinden birisi olmuştur. Sanatçı
kişiliği, çağdaşları tarafından takdir edilerek “sultânü’ş-şuârâ-yı Rûm” unvanıyla onurlandırılmıştır. Ancak şâir,
Osmanlı patronaj geleneğinin bir gereği olarak söz söylemedeki ustalığını, şâirlik
dehasını kasidelerin fahriye ve gazellerim makta bölümünde ortaya koyarak
tefahürde bulunmuştur. Aslında bu bölümler, şâirin kendisini övmesi için uygun
bir fırsatın yaratıldığı bölümlerdir. Bu bölümde şâir, şâirlik kudretinden,
erdemlerinden, ne kadar usta bir şâir olduğundan abartılı bir şekilde
bahsederek kendisiyle diğer şâirler arasında bir mukayeseye girerek üstünlük
iddiasında bulunur.

            Bu
çalışmamızda tefahür kavramı ele alınarak Hayâlî Bey’in Divân’ının tamamı
incelenmiş, şâirin şâirliği hususunda tefahürde bulunduğu kısımlar üzerinde
incelemeler yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Hayâlî Bey, Divân, Tefahür

Kaynakça

• Ahmed Gazâlî (2012) Âşıkların Hâlleri Sevânihu’l-Uşşak, Hece Yayınları, Ankara.
• Andrews, G. W. (2009), Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, (çev. Tansel Güney), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (1989), İslâm Estetiği ve İnsan, İstanbul: Çağ Yayınları,
• Banarlı, N. S. (1971), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C.1, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Bilkan, A. F. ve Aydın, Ş. (2007), Sebk-i Hindi ve Türk Edebiyatında Hint Tarzı, İstanbul: 3F Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (1986). “Kaside”, Türk Dili Türk şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Sayı: 415-416-417 (Temmuz-Ağustos-Eylül 1986).
• Çetin, N. M. (2011), Eski Arap Şiiri, İstanbul: Kapı Yayınları,
• Devellioğlu, F. (1999), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Horney, K. (1994), Psikanalizde Yeni Yollar, (çev. Selçuk Budak), Ankara: Öteki Yayınevi.
• Hökelekli, H. (1995) “Enâniyet”, TDV İslam Ansiklopedisi c. II, İstanbul: TDV Yayınları.
• İnalçık, H. (2010), Şâir ve Patron (Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İsen, T. I. (2002) Divan Şiirinde Fahriye (Yayımlanmamış YL Tezi), Bilkent Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Edebiyatı Bölümü, Ankara.
• İsen-Durmuş, T. I. (2006), II. Selim Dönemi Sonuna Kadar Osmanlı Edebi Hamilik Geleneği (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Edebiyatı Bölümü, Ankara.
• İsen-Durmuş, T. I. (2007), “Fahriyeler Işığında Osmanlı Şiirinde İdeal Şâirin Portresi”, Bilig Güz / 2007, sayı 43, s. 107-116.
• Kalkışım, M. (2010), “Klasik Şiirde Benlik Psikolojisi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı -Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı- Cilt:3, Sayı:15. S. 138-150.
• Karadeniz, M. (2012), “Gazelleri Işığında Bâkî’de Tefâhür” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer, s. 1649-1664.
• Kılıç, F. (1998), XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şâir ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yayınları. Kurnaz, C. (2002), Eski Türk Edebiyatı, Ankara: Gazi Kitapevi.
• Küçük, O. N. (2017), Mevlana’ya Göre Manevi Gelişim, Benliğin Dönüşümü ve Miracı, İstanbul: İnsan Yayınları
• Levend, A. S. (2017), Divan Edebiyatı (Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Mengi, M. (2013), Eski Türk Edebiyatı Tarihi (Edebiyat Tarihi-Metinler), Ankara: Akçağ Yayınları
• Pala, İ. (2007), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2009), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Sayar, K. (2000), Sûfî Psikolojisi, Bilgeliğin Ruhu, Ruhun Bilgeliği, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Şen, Y. (2014), Divan Edebiyatında Rekabet (Yayınlanmamış YL Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Denizli.
• Şentürk, A.A. (2013), Osmanlı Şiiri Antolojisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanpınar, A.H. (2011), Edebiyat Üzerine Makaleler, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1992), Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınlar.
• Uludağ, S. (1995), “Ene”, TDV İslam Ansiklopedisi c. II, İstanbul: TDV Yayınlar.
• Uzun, M. (1991), “Aşk”, TDV İslam Ansiklopedisi c. I, İstanbul: TDV Yayınlar.
• Yeniterzi, E. (2010), “Klasik Edebiyatta Meşhur Şehirler ve Ülkeler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı -Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı- Cilt:3, Sayı:15. s. 301-334.