Cumhuriyet’e Mekân Yaratmak: İstanbul-Ankara İkiliğinin ‘Kiralık Konak’ ve ‘Ankara’ Romanlarına Yansıması

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 2, 294 - 316, 24.11.2020

Sevil Özçalık Dumanlıoğulları

https://doi.org/10.19059/mukaddime.801160

Öz

Bu makale, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Ankara’yı modern bir başkent olarak kurgulama çabasında onu İstanbul’a karşı ‘yeni’, ‘modern’, ‘homojen’ ve ‘sadık’ olarak konumlandırma girişiminin izlerini, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun iki önemli romanında sürmeyi hedeflemektedir. Bu iki roman 1922 yılında yayınlanan ‘Kiralık Konak’ ve 1934 yılında yayınlanan ‘Ankara’ romanlarıdır. Romanlardan ilki Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılması ile ‘Kiralık Konak’ta resmedilen kozmopolit İstanbul’un bir başkent olarak ahlaki çöküşü ve ikincisi Türkiye Cumhuriyeti’nin yükselişi ile Ankara’nın modern, milli bir başkent olarak yükselişini ele almaktadır. İki roman birlikte ele alındığında bu iki şehrin romanlardaki dönüşümü aynı zamanda bir egemen zihniyet dönüşümüne de tekabül etmektedir. Cumhuriyet’in kuruluşu ile egemen hale gelen zihniyet kendine imparatorluk mirasından azade bir mekân yaratmalıydı, bir Cumhuriyet seçkini olarak Karaosmanoğlu bu iki roman ile bu mekân üretimine hizmet etmiştir. Bu makale, Ankara’nın İstanbul ile karşıtlık oluşturarak Cumhuriyet ideolojisi açısından önemli bir simgesel mekâna dönüşümünün izlerini bu iki romanda aramaktadır.

Anahtar Kelimeler

ankara, istanbul, başkent, mekan, şehir modernleşmesi

Kaynakça

• Akgün, Seçil Karal (1984). “Kurtuluş Savaşı’nın Mekânsal Stratejisi ve Ankara’nın Başkent Seçilmesi Kararının İçeriği”, iç. : Tarih İçinde Ankara, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara, s. 221-230.
• Aktaş, Şerif (1987). Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Aydın, Süavi (2000). “Ankara Ankara Güzel Ankara!”, iç. Kebikeç, İnsan bilimleri için kaynak araştırmaları dergisi Dosya: Ankara, Sayı 5,9, s.65-75.
• Batuman, Bülent (2003). ‘Imagination as Appropriation: Student Riots and the (Re)Claiming of Public Space’ ic. Space and Culture, 6, s. 261-75.
• Belge, Murat (2001). “Mustafa Kemal ve Kemalizm” iç.: INSEL, Ahmet (der.): Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Kemalizm, İletişim, İstanbul, s. 29-44.
• Bozdoğan, Sibel (2001). Modernism and Nation Building, Turkish Architectural Culture in the Early Republic, University of Washington Press, Seattle, London.
• Cantek, L. Funda Şenol (2003). Yaban´lar ve Yerliler, Başkent Olma Sürecinde Ankara, İletişim, İstanbul.
• Erol, Sibel (2012) " Yaʿḳūb Ḳadrī." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Brill Online. Reference. Bayerische Staatsbibliothek. 12 Nisan 2012 <http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/yakub-kadri SIM_7968>
• Emiroğlu, Kudret (2012) “Devrimin Vitrini Ankara”, Bugünün Bilgileriyle Kemal’in Türkiye’si: La Turquie Kemaliste, haz. Nilgün Uysal, Semra Tüzün, Boyut Y., s. 146-165.
• Gramsci, Antonio (1992). Selections from the Prison Notebooks of Antonio Gramsci, der. ve çev. Ouintin, Hoare; Geoffrey, Nowell Smith, Lawrence & Wishart, London, International Publishers, New York.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2008). Ankara, İletişim Yayınları, İstanbul.
• - - - (2008). Kiralık Konak, İletişim Yayınları, İstanbul.
• - - - (1987). Panorama, İletişim Yayınları, İstanbul.
• - - - (1968). Politika ‘da 45 Yıl, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• - - - (2008). Yaban, İletişim Yayınları, İstanbul.
• - - - (2008). Zoraki Diplomat, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Karataş, Evren ve Yıldız, İpek (2010).“Yakup Kadri Karaosmanoğlu´nun Kadro Dergisindeki Yazıları ve Kadro Düşüncesinin Ankara Romanına Yansımaları” , Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol.3, Issue.14, s. 275-289
• Lefebvre, Henri (1991). The Production of Space, çev. Smith, Donald Nicholson, Blackwell, Oxford.
• Nalbantoğlu, Hasan Ünal (1984). “Cumhuriyet Dönemi Ankara’sında Yükselen “Orta Sınıf” Üzerine”, İç. : Tarih İçinde Ankara, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara, s. 289-301.
• Nazım, İrem (2002). “Turkish Conservative Modernism: Birth of a Nationalist Quest for Cultural Renewal” ic.: International Journal of Middle East Studies, 34, s. 87-112.
• Orhonlu, Cengiz (2012). “Ḳara-ʿOt̲h̲mānog̲h̲lu” Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman; , Th. Bianquis; , C.E. Bosworth; , E. van Donzel; and W.P. Heinrichs. Brill. Brill Online. Universitaetsbibliothek Muenchen. 19 March 2012 http://brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-3895
• Şengül, H. Tarık (2005). ‘Über den Urbanisierungsprozess in der Türkei: Versuch einer Periodisierung’, in Self-Service City: Istanbul, b_books, Berlin, s.s. 79-92.
• Talay, Birsen (2001). “Yakup Kadri Karaosmanoğlu” iç.: INSEL, Ahmet (der.): Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Kemalizm, İletişim, İstanbul: s.: 430-441.
• Tanpınar; Ahmet Hamdi (1969). Beş Şehir, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Türkeş, Mustafa (1998). “ The Ideology of the Kadro Movement: A Patriotic Leftist Movement in Turkey“, ic. Middle Eastern Studies, Vol.34 No.4 s. :92-119.