Mevlânâ Fahreddîn Ahmed-i Takrîbî’nin İstinsâhları Işığında Hayatı ve İlmî Kişiliği

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 2, 434 - 466, 28.11.2022

Seyid Muhammed Taki Hüseyni

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1102537

Öz

Devletlerin kurulmasının ardından oluşan ilmî merkezler, devletlerin zayıflaması yada yıkılmasıyla, yok olmaya yada zayıflamaya maruz kalmışlardır. Yeni meydana gelen bu ilmî merkezlere, diğer bölgelerden gelen ‘âlimler ile yetiştirilen gelecekteki ‘âlimleri, devlet çatışmalarından etkilenerek bir araya geldikleri gibi dağılıp göç etmeye mecbur kalmışlardır. Bu hususun örneklerinden biri Altın Orda devletinin başkenti Saray şehridir. Batu Han tarafından 13. yüzyılda inşâ edilen şehir, başta ticârî-siyâsî bir merkez iken, Özbek Han’ın 14. yüzyılda islîmı Kabul etmesiyle, bu şehrin gelecekte İslîmî ilimler merkezlerinden birisi olmaya zemin oluşturdu. Canıbeg zamanında bu şehirde birçok ilmî merkez kuruldu ve ‘ulemanın buluş noktası oldu. Birçok Saraylı ‘âlim yetiştirildi. Ancak Canıbeg’ten sonra devletin çöküşe yürüdüğü gibi bu ilmî merkezlerin yok olması ve ‘ulemâsının dağılmasına sebep oldu. Göçe mecbur kalanlardan birisi de Mevlânâ Fahreddîn Ahmed b. Şemsüddîn b. Cemâleddîn es-Sarâyî et-Takrîbî’dir. Çeşitli şehirlerde bulunarak zamanın büyük bilginlerinden ders alan, İcâzet aldığı gibi İcâzet verecek mertebeye yükselen Takrîbî ile ilgili elimize ulaşan bilgi, sadece İbn Arabşah’ın nakl ettiği tek bir cümlesinden ibârettir. Ancak Takrîbî’nin tespit ettiğimiz istinsahlarından ve düşürdüğü kayıtlarından, hayatı ve ilmî kişiliğiyle ilgili bilgiler edinmiştir. Bu makalede Ahmed-i Takrîbî’nin yaşadığı Saray’dan söz ettikten sonra, İbn Arabşah’ın aktardığı bilgi ile kendi istinsahları ve kayıtlarından, ilmî kişiliği, hocaları, bulunduğu yerler ve ilim dünyasına olan katkılarından bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Saray, Ahmed-i Takrîbî, El Yazma, Canıbeg, Altın Orda

Teşekkür

Sayın hocam Dr. Ubeydullah Sezikli hazretlerine himâyelerinden dolayı şükranlarımı sunarım.

Kaynakça

• A’tayr, İ. A. M. (2019). Şehi Ebyâti’l-İzâh, Doktora tezi, Mansūra: al-Jamia al-Mansūra.
• Al-Jbouri, M. A. (2018). “The four religious schools and their role in intellectual life in the Mamluk era 700 - 850 AH / 1300 - 1446 AD”, Journal of Tikrit University for Humanities, (25), 345-359.
• Al-Jbouri, M. Abbad. (2018) “The four religious schools and their role in intellectual life in the Mamluk era 700 - 850 AH / 1300 - 1446 AD”, Journal of Tikrit University for Humanities, (25), 345-359.
• Aydinî, A. (2010). el-ʿİkdü’l-manzûm fî zikri efâdıli’r-Rûm. (thk. Tabatabai, S.), Tahran: Kitabhane-i Meclis.
• Bağdatlı, İ. (1951,1955). Hediyyetü’l-ʿârifîn. (haz. Kilisli, R., İbnülemin, M. ve Avni A.) İstanbul.
• Buhârî, M. S. H. (2007). et-Tâcü'l-mükellel min cevâhiri me'âsiri't-tarâz el-âhie ve'l-evvel. Katar: Vezâreti'l-evkâf.
• Dirayeti, M. (2013). Fihristegan Nüshaha-ye Hatti-ye İran (Fenha), Tahran: Sazman-ı Esnad ve Kitabhane-ye Milli-ye Cumhuri-ye İslami-ye İran.
• Ebnâsî, B. İ. (1998). eş-Şeze’l-feyyâh min ʿUlûmi İbni’s-Salâh. (nşr. Ebû Abdullah M. Ali Semek), Beyrut.
• Eflâkî, Ş. A. (1976). Menâkıbü’l-ʿârifîn. (nşr. Tahsin Yazıcı), Ankara.
• Gazzî, R. M. (2000). Behcetü’n-nâzırîn ilâ terâcimi'l-müteahhirîn mine'ş-Şâfi'îyye. (nşr. el-Kenderî), Beyrut: Dâri İbn Hezem.
• Gilânî, Ahmed b. Muhammed. Şarh Fusûl Abukrât. Londra: British Library, Or 5939.
• Habeşî, A. M. (2004). Câmiʿu’ş-şürûh ve’l-havâşî. Ebûzab: el-Macmau’s-sakâfî.
• Hâcî Halife. (1941-1943, 1971-1972). Keşfü’z-zunûn. (haz. M. Şerefettin Yaltkaya, R. B. Kilisi), İstanbul.
• Hindi, M. A. (1906). Fevaidü'l-behiyye fî terâcimi'l-Hanafîyye. (haz. S. M. Bedreddin), kahire: Daru'l-kitabi'l-islâmi.
• Hüseynî, S. M. T. (2016). Fihrist-i destnivishâ-yı Fârsî-i kitâbhâne-i Nafız Paşa. Tahran: İran Milli Kütüphane.
• İbn Arabşâh. (1986). ʿAcâʾibü’l-makdûr fî nevâʾibi Tîmûr. (thk. Ahmed Fâiz el-Hümasî), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Haldûn. (1951). et-Taʿrîf bi’bn Haldûn. (nşr. et-Tancî, M.), Kahire: Li-Cenneti’t-telif ve’t-tercüme ve’n-neşr.
• İbn Şahin, H. (1997). Zübdetü Keşfi’l-memâlik ve beyâni’t-turuk ve’l-mesâlik. (haz. Halil el-Mansur), Beyrut: Darü’l-kutubi’l-ilmiyye.
• İbn Tağrîberdî, Y. (1984). el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî baʿde’l-Vâfî. (taz. Muhammed M. Emin), Kahire: Heyetül’-amiyye.
• İbnü’l-İmâd (1986-1995). Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. (nşr. el-Arnaût, A. ve el-Arnaût, M.), Beyrut: Dârı İbni Kesîr.
• İhsanoğlu, E. ve Rozenfel, B. (2003). Mathematicians, Astronomers And Other Scholars Of Islamic Civilisation And Their Works (7Th-19Th C.). Istanbul: Research Centre for Islamic History, Art, and Culture.
• Kafalı, M. (2007). “Özbek Han”, Tdv İslam ansiklopedis (1. Baskı. Cilt: 34, s. 107-109). İstanbul: Diyanet.
• Kalkaşendî, A. (1913-1920). Subhu’l-aʿşâ fî sınâʿati’l-inşâʾ. (haz. Muhammed A. İ.), Kahire: al-Matbaa al-Amiriyye.
• Kâşî, İ. Y. (1952). Zikri İbni Sinâ, Nüket fî ahvâli'l-Şeyhü'r-Reîs İbni Sinâ. (thk. el-Ahvânî, A.), Kahire: Dârü'l-me'ârif.
• Kâşî, İ. Y. Lübbü’l-hisâb; İstanbul: Süleymaniye, Fazıl Ahmed Paşa Ktp., nr. 951.
• Kurbânî, E. (1997). Zindigînâme-i riyâzî-dânân-ı devre-i islâmî (III-XI.h.); Tehran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî .
• Kureşî, A. (1914). el-Cevâhirü’l-mudıyye fî tabakāti’l-Hanefiyye. Keraçi: Mir Muhammad Kitabhane.
• Makrîzî, T. A. (1997). el-Mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âssâr. Beyrut: Darü’l-kutubi’l-ilmiyye.
• Mārdinî, Muhammed b. Ahmad; Şerhu el-Mülahhas fi’l-heyʾe, Londra: British Library, Add MS 23397.
• Mecmûa-yî Resâil, İstanbul: Süleymaniye, Şehid Ali Paşa Kütüphanesi., nr. 1989.
• Mecmûa-yî Resâil. Konya: Karatay Yusufağa Kütüphanesi, nr. 6692.
• Mecmûa-yî Resâil. İstanbul: Süleymaniye, Damad İbrahim Paşa Kütüphanesi, nr. 412.
• Mecmûa-yî Resâil. İstanbul: Süleymaniye, Şehid Ali Paşa Kütüphanesi, nr. 680.
• Ömerî, İbn Fazlullah. (2002). Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. Ebu Dabi: el-Mecmau’s-sakâfî.
• Özkan, M. (2009). “Seyf-i Sarâyî”, Tdv islâm ansiklopedisi (1. Baskı. Cilt: 37, s. 28-299).. İstanbul: Diyanet.
• Remzî, M. M. (2002). Telfîku’l-ahbâr ve telkīhu’l-âsâr fî vekāʾiʿi Kazân ve Bulgār ve mülûki’t-Tatâr .(nşr. İbrâhim Şemseddin), Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmîyye.
• Sadrüşşerîa es-Sânî. el-Ecvibe li-I’tirâzâti Sâhibi’l-İzâh ‘ale’l-Miftâh, İstanbul: Süleymaniye ktp., İzmir, nr. 805, vr. 253b – 260b.
• Sâlihî, M. A. (2013). "Âsâr-i Yahya b. Ahmed-i Kâşânî", Mirâs-ı Şahâb, (no.79-80), Ghom: Kitâbhâne-i Ayetullah Mer'aşi-i Necefî.
• Sehâvî, M. (1992). ed-Davʾü’l-lâmi li-ehli’l-karni’t-tâsiʿ. Beyrut: Dâru’l-cîl.
• Sülemî, Muhammed b. el-Hüseyn. Hakāʾiku’t-tefsîr; İstanbul: Süleymaniye, Murad Molla ktp., nr. 82.
• Şevkâni, M. (2004). el-Bedrü’t-tâli’ bi-mehâsini’l-karnı’s-sâbi’. Beyrut: Dâru’l-ma’rife.
• Tabâtabâî, S. A. (1995). Mektebetü’l-‘Allâme el-Hillî; Ghom-Müessese-i Âlü’l-beyt.
• Tahrânî, A. (1936-1986). ez-Zarî’a ila tesânîfi’ş-Şî’a. (1-40) Necef-Tahran.
• Teftâzânî, S. M. Muhtasarü’l-me'ânî;.Tehran: Meclis Ktp., Nr. 458.
• Teftâzânî, S. M. Şerhu Miftâhu’l-‘ulûm. İstanbul: Süleymaniye, Atıf Efendi Kütüphanesi., nr. 2366.
• Tokadî, Ahmed b. Muhammed. Şerhu’l-ferâizi’s-sirâciyye; İstanbul: Süleymaniye, Carullah Ktp., nr. 1121.
• Yuvali, A. (1999). “İbn Aarabşah, Şehâbeddin”, TDV İslâm Ansiklopedisi (1. Baskı. Cilt: 19, s. 314-315). İstanbul: Diyanet.
• Zâhidî, M. (1994). er-Risâletü’n-Nâsıriyye (nşr. el-Mısrî, M), Küveyt: Safât.
• Zirikli, H. (2005) ayrüddîn b. Mahmûd; el-Aʿlâm. Beyrut: Darü’l-ilim.