Diyarbakır Milletvekili Pirinççizade Feyzi Bey Yaşamı ve Faaliyetleri

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 2, 315 - 339, 28.11.2022

Mekki Uludağ

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1160562

Öz

Bu çalışmada Diyarbakır’ın tanınmış ailelerinden Pirinççizadelerin en bilinen üyelerinden biri olan Pirinççizade Feyzi Bey’in yaşamı ve faaliyetleri ele alınmıştır. Feyzi Bey ilk olarak 1909 yılında, babası Pirinççizade Arif Bey’in ani ölümü üzerine onun yerine Mebusan Meclisine seçilerek siyaset sahnesine çıkmıştır. Ardından 1909-1927 yılları arasında kesintisiz olarak Diyarbakır milletvekilliği yapmış olan Feyzi Bey, hem Mebusan Meclisinde hem TBMM’de yer almış ve ilk Cumhuriyet Hükümetlerinde Bayındırlık Bakanı olarak görev yapmıştır. İkinci Dönem TBMM’den sonra Feyzi Bey bir daha ölümüne kadar mecliste yer alamamıştır. Bu çalışmada yaşam öyküsü metodu tercih edilmiş olup Feyzi Bey’in yaşamı ve siyasi faaliyetleri bu bağlamda değerlendirilmiştir. Çalışmanın amacı, uzun yıllar Diyarbakır milletvekili olarak hem Osmanlı Mebusan Meclisi hem de TBMM’de yer almış olan ve özellikle Millî Mücadele’nin son senesi ile Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında önemli çalışmalar yapmış Feyzi Bey’in faaliyetlerinin ortaya çıkarılmasıdır. Bu araştırmanın kaynakları Mebusan Meclisi ile TBMM zabıtları, Osmanlı Arşivi, Cumhuriyet Arşivi ile yerli ve yabancı süreli yayınlardır. Çalışmanın en önemli muhtemel bulguları, TBMM ve Diyarbakır ile ilgili yapılacak olan çalışmalara katkıda bulunulması ve Feyzi Bey’in ülkenin kuruluşu sırasında ülkenin imarına katkılarının ortaya çıkarılmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Pirinççizade Feyzi Bey, Feyzi Pirinççioğlu, Diyarbakır, Nafia Vekili, Bayındırlık Bakanı

The Life and Activities of Diyarbakir Deputy Pirinccizade Feyzi Bey

Öz

In this paper, the life and activities of Pirinccizade Feyzi Bey, one of the most famous members of the Pirinccizade family, one of the well-known families of Diyarbakir, were discussed. Feyzi Bey first appeared on the political scene in 1909 by being elected to the Parliamentary Assembly in place of his father after the sudden death of Feyzi Bey’s father Pirinccizade Arif Bey. Afterwards, Feyzi Bey, who was a deputy of Diyarbakir between 1909-1927 without interruption, took place in both the Ottoman Parliament and the Grand National Assembly of Turkey and served as the Minister of Public Affairs in the first Republican Governments. After the Second Term of the Turkish Grand National Assembly, Feyzi Bey could not take part in the parliament again until his death. In this study, the life story method was preferred and Feyzi Bey's life and political activities were evaluated in this context. The aim of the study is to reveal the activities of Feyzi Bey, who was a deputy of Diyarbakir for many years, who took part in both the Ottoman Parliament and the Grand National Assembly of Turkey, and who made important studies, especially in the last year of the National Struggle and the first years of the Republic of Turkey. The references of this research are the records of the Ottoman Assembly and of the Grand National Assembly of Turkey, the Ottoman Archive, the Republican Archive, and local and foreign periodicals. The most important possible findings of the study are to contribute to the work to be done about the TBMM and Diyarbakir and to reveal the contributions of Feyzi Bey to the reconstruction of the country during the establishment of the country.

Anahtar Kelimeler

Pirinccizade Feyzi Bey, Feyzi Pirinccioglu, Diyarbakir, Minister of Public Affairs

Kaynakça

• Mebusan Meclisi Zabıt Cerideleri,............
• TBMM Zabıt Cerideleri...................
• Cumhuriyet Arşivi,.........................................................
• Milli Kütüphane Arşivi,.........................................................
• Osmanlı Arşivi, TBMM Arşivi.........................................................
• Alemdar,.........................................................
• Amid-i Sevda,.........................................................
• Current History,.........................................................
• Hadisat,.........................................................
• Hakimiyet-i Milliye.........................................................
• Iowa City Press Citizen,.........................................................
• İkdam,.........................................................
• Kanunlar Dergisi,.........................................................
• Kara Amid.........................................................
• Küçük Mecmua,.........................................................
• Los Angeles Times, .........................................................
• Sabah,.........................................................
• Son Posta.........................................................
• Tampa Morning Tribune,.........................................................
• Tercüman-ı Hakikat,.........................................................
• The New York Times,.........................................................
• The Sun,..................................................................................
• Vakit,..........................................................................
• Vatan,............................................................................
• Volkan..................................................................................
• Ahmad, F. Dankwart, A. R. (1976). İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler 1908 – 1918, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 4/5.
• Aksüt, A. K. (1944). Profesör Mehmed Ali Ayni, Hayatı ve Eserleri, İstanbul: Ahmet Sait.
• Arvas, İ. (2021). Tarihi Hakikatler, İstanbul: Biyografi Net.
• Beysanoğlu, Ş. (1956). Ziya Gökalp’in İlk Yazı Hayatı 1894 – 1909, S.2, Diyarbakır: Şehir.
• Demirel, Y., Konur, O. Z. (2002). CHP Grup Toplantısı Tutanakları (1923-1924), İstanbul: Bilgi.
• Ersal, A. (Güz 2016). Hakimiyet-i Milliye Gazetesi’nin Şeyh Sait İsyanına Bakışı, CTAD, Sayı:24.
• Göldaş, İ. (1997). Önerge-i Sükun Görüşmeleri, 1923 “Seçim”leri, Atama Meclis ve Sonrası, İstanbul: Belge.
• Güneş, İ. (1997). Türk Parlamento Tarihi, I. ve II. Meşrutiyet, II. Cilt, Ankara: TBMM Vakfı Yayınları.
• Güneş, İ. (2009). TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923), İş Bankası Yayınları, İstanbul: İş Bankası.
• Günkut, B. (1937). Diyarbekir Tarihi, Diyarbekir: Halkevi.
• Karabekir, K. (2005). Paşaların Kavgası, İnkılap Hareketlerimiz, İstanbul: Emre.
• Karabekir, K. (2009). Günlükler (1906-1948), İstanbul: Yapı Kredi.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1984). Politikada 45 Yıl, İstanbul: İletişim.
• Kili, S., A. Şeref Gözübüyük, Ş. A. (1985) Türk Anayasa Metinleri, Ankara: İş Bankası.
• Nicol, E. (1922). Angora et la France, Une Réponse à M. Franklin-Bouillon, Société Générale d’Imprimerie et d’Édition, Paris.
• Nur, R. (1967). Hayat ve Hatıratım, C.IV, İstanbul: Altındağ.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States 1923, (1938). Volume II, Unites States Government Printing Office, Washington: US Printing Office.
• Şimşek, M. (2006). Amid’den Diyarbekir’e Eğitim Tarihi, İstanbul: Kent.
• Şimşir, B. (1976). Malta Sürgünleri, İstanbul: Milliyet.
• The World Almanac and Book of Facts for 1925 (1925). Ed: Robert Hunt Lyman, New York: The New York World.
• Toptancı, C. (2018). Çözülme, Yüzyılın Serüveni, İstanbul: Erguvan.
• Tunçay, M. (2015). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması, İstanbul: Tarih Vakfı.
• Turan, Ş. (1991). Türk Devrim Tarihi I, İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe, İstanbul: Bilgi.
• Türkgeldi, A. F. (1949). Görüp İşittiklerim, Ankara: TTK Basımevi.
• Velidedeoğlu, H. V. (1990). İlk Meclis ve Milli Mücadele’de Anadolu, İstanbul: Çağdaş.
• Yalman, A. E. (1997). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim I (1888 – 1922), Yay. Haz: Erol Şadi Erdinç, İstanbul: Pera.