Halk Hikâyeleri’ndeki Aşkı Trajediye Dönüştüren Hilekâr ve Düzenbaz Karakterler

Yıl 2023, Özel Sayı - Klasikten Moderne Aşk Mefhumu, 148 - 176, 19.03.2023

Kenan Subaşı

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1243035

Cited By: 1

Öz

Halk hikâyeleri Kürt sözlü halk edebiyatı içinde geniş bir yer kaplayan türlerdendir. Bu hikâyelerdeki aşklar çoğunlukla trajiktirler ve aşıklar birbirlerine kavuşamadan ölürler. Aşktaki trajedi çoğunlukla toplumsal nedenlerden kaynaklıdır. Bu sebepler aşıklar arasındaki sınıfsal statü farklılıkları ve ya din ve mezheb ayrılıklarıdır. Bazen otoritelerin zorbalığı nedeniyle de bu trajedi yaşanmaktadır. Fakat bu trajik aşklar sözlü anlatı haline getirildiklerinde sözkonusu toplumsal sebepler sansürlenerek bunların yerine düzenbaz ve hilekar karakter ya da motifler yaratılır. Biz de bu konu bağlamında Kürt sözlü anlatısında trajik aşk konusunu işeleyen Memê Alan ile Khalil Beg û Gewrê halk hikâyelerini inceledik. Bir taraftan bu halk hikâyelerinin tarihsel arka planını açığa çıkarmaya çalışırken bir diğer taraftan sözlü anlatıların içeriğine odaklandık. Sonuç olarak bu hikâyelerde yer alan Beko ve Xelo isimli iki antogonist karakterin hem hilekâr ve düzenbaz hem de birer kurban oldukları kanaatine vardık. Sözlü anlatı çerçevesinde düzenbaz ve hilekâr motifler oldukları doğrudur. Fakat gerçekte onlar yaşanmış trajik aşkların asıl nedenlerini sansürlemek adına halk, icracılar ve otoriteler tarafından yaratılmış kurbanlardır.

Anahtar Kelimeler

Halk Hikâyeleri, Aşk, Tajedi, Düzenbaz, Memê Alan, Khalil Beg û Gewrê

Fesad û Bêbext di Trajedîya Evînê da: Weku Nimûne Destanên Evîna Mêjûyî

Öz

Destanên Evîna Mêjûyî cureyekî berbelav ê vegêrana gelêrî ya Kurdî ye. Evînên di van destanan da bi piranî trajîk in û evîndar nagihîjine hev û di dawîyê da dimirin. Trajedîya evînê bi piranî bi sebebên civakî pêk tên her weku cudahîya statuya çînî, cudatîya bawerîyê ya di navbera evîndaran da. Carinan ji ber zilm û zora desthilatdaran ev trajedî pêk tê. Lêbelê dema ku ev rûdan vediguherin vegêranên gelêrî, sebebên civakî tên sansurkirin û di şûna wan da karakter û motîfên weku fesad, bêbext û hîlekar tên afirandin. Me jî di vê xebatê da di çarçoveya vê mijarê da du destanên evîna mêjûyî yên bi navê Memê Alan û Xelîl Beg û Gewrê nirxandin. Li hêlekê me bala xwe da paşxaneya tarîxî ya van destanan û li hêlekê din jî me bala xwe da naveroka varyantên gelêrî. Em di dawîyê da gihiştin wê qenaetê ku Beko û Xelo du karakterên antogonîst ên van destanan hem fesad û bêbext in hem jî qurban in. Di nav çarçoveya vegêrana gelêrî da fesad û bêbext in. Lê di rastîya xwe da ew du qurbanên civak, îcraker û desthilatdaran in ku ji bo sebebên esil ên rûdanan sansur bikin hatine afirandin.

Anahtar Kelimeler

Destan, Evîn, Trajedî, Fesad, Memê Alan, Xelîl Beg û Gewrê

Kaynakça

• Alakom, R. (2014). Bir İzmir Levanteni Auguste Jaba. Kürt Tarihi. Sayı: 11. ss. 48-55.
• Alakom, R. (2017). Evîneke Romantîk-Trajîk: Şaxên Destana Xelîl Begê. Nûbihar. Sal: 25. Cild: 21. Hejmar: 140. r. 12-21.
• Attı, H. (2013). Lêkolîneke Folklorî li ser Destana Mem û Zînê. Teza Çapnebûyî ya Masterê. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü.
• Aykaç, Y. (2020). Kürt Mirliklerinde Edebi Patronaj (1514-1846). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Dîyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başgöz, İ. (2012). Türkülü Aşk Hikâyeleri: Bir Gösterim Olarak, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Boratav, P.N. (2011). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Gültekin, M. (2015). Di Arşîva Prof. Ferdinand Justi de Mela Mehmûd Bazidî. Nûbihar. Hejmar: 131. r. 16-18.
• Jaba, A. (1881). Ghevri et Ses Chansons Extrait de L’histoire Moderne de Kurdistan (Manuscrit) par Mahmoud Bazidi. Bulletin de l’Athénée Oriental. Nr. 3. p. 145-158.
• Jaubert, P.A. (1821). Voyage en Armenie et en Perse. Paris: Pelicier Nepveu.
• Kaplan, Y. (2019). Beyt û Destanên Kurdî. İstanbul: Nûbihar.
• Kaya, H. (2020). Bayezid Sancakbeyi İshak Paşa Üzerine Bir Araştırma. e-Şarkîyat İlmi Araştırmalar Dergisi. Cilt:12 Sayı:1 (26). Sayfa: 20-35.
• Lescot, R. (1942). Textes Kurdes Deuxième Partie Mamé Alan. Beyrouth: Institut Français de Damas Collection de Textes Orientaux.
• Oğuz, M.Ö. (2008). Halk Hikâyeleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Şerefxanê Bedlîsî (2007). Şerefname. (Wer.) Ziya Avci. Çapa Sêyem. Stenbol: Avesta.
• Thompson, S. (1955-1958) Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folktales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends, (Revised and Enlarged Edition), Bloomington: Indiana University Press.